महाभारत 12.269 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 269→

[mh-12-269] • 20 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। किंशीलः किंसमाचारः किंविद्यः किंपरायणः। प्राप्नोति ब्रह्मणः स्थानं यत् परं प्रकृतेर् ध्रुवम्।

yudhiṣṭhira uvāca. kiṃśīlaḥ kiṃsamācāraḥ kiṃvidyaḥ kiṃparāyaṇaḥ. prāpnoti brahmaṇaḥ sthānaṃ yat paraṃ prakṛter dhruvam.

भीष्म उवाच। मोक्षधर्मेषु निरतो लघ्वाहारो जितेन्द्रियः। प्राप्नोति परमं स्थानं यत् परं प्रकृतेर् ध्रुवम्। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। हारीतेन पुरा गीतं तन् निबोध युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. mokṣadharmeṣu nirato laghvāhāro jitendriyaḥ. prāpnoti paramaṃ sthānaṃ yat paraṃ prakṛter dhruvam. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. hārītena purā gītaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira.

स्वगृहाद् अभिनिःसृत्य लाभालाभे समो मुनिः। समुपोढेषु कामेषु निरपेक्षः परिव्रजेत्।

svagṛhād abhiniḥsṛtya lābhālābhe samo muniḥ. samupoḍheṣu kāmeṣu nirapekṣaḥ parivrajet.

न चक्षुषा न मनसा न वाचा दूषयेद् अपि। न प्रत्यक्षं परोक्षं वा दूषणं व्याहरेत् क्व चित्।

na cakṣuṣā na manasā na vācā dūṣayed api. na pratyakṣaṃ parokṣaṃ vā dūṣaṇaṃ vyāharet kva cit.

न हिंस्यात् सर्वभूतानि मैत्रायणगतिश् चरेत्। नेदं जीवितम् आसाद्य वैरं कुर्वीत केन चित्।

na hiṃsyāt sarvabhūtāni maitrāyaṇagatiś caret. nedaṃ jīvitam āsādya vairaṃ kurvīta kena cit.

अतिवादांस् तितिक्षेत नाभिमन्येत् कथं चन। क्रोध्यमानः प्रियं ब्रूयाद् आक्रुष्टः कुशलं वदेत्।

ativādāṃs titikṣeta nābhimanyet kathaṃ cana. krodhyamānaḥ priyaṃ brūyād ākruṣṭaḥ kuśalaṃ vadet.

प्रदक्षिणं प्रसव्यं च ग्राममध्ये न चाचरेत्। भैक्षचर्याम् अनापन्नो न गच्छेत् पूर्वकेतितः।

pradakṣiṇaṃ prasavyaṃ ca grāmamadhye na cācaret. bhaikṣacaryām anāpanno na gacchet pūrvaketitaḥ.

अवकीर्णः सुगुप्तश् च न वाचा ह्य् अप्रियं वदेत्। मृदुः स्याद् अप्रतिक्रूरो विस्रब्धः स्याद् अरोषणः।

avakīrṇaḥ suguptaś ca na vācā hy apriyaṃ vadet. mṛduḥ syād apratikrūro visrabdhaḥ syād aroṣaṇaḥ.

विधूमे न्यस्तमुसले व्यङ्गारे भुक्तवज् जने। अतीते पात्रसंचारे भिक्षां लिप्सेत वै मुनिः।

vidhūme nyastamusale vyaṅgāre bhuktavaj jane. atīte pātrasaṃcāre bhikṣāṃ lipseta vai muniḥ.

अनुयात्रिकम् अर्थस्य मात्रालाभेष्व् अनादृतः। अलाभे न विहन्येत लाभश् चैनं न हर्षयेत्।

anuyātrikam arthasya mātrālābheṣv anādṛtaḥ. alābhe na vihanyeta lābhaś cainaṃ na harṣayet.

लाभं साधारणं नेच्छेन् न भुञ्जीताभिपूजितः। अभिपूजितलाभं हि जुगुप्सेतैव तादृशः।

lābhaṃ sādhāraṇaṃ necchen na bhuñjītābhipūjitaḥ. abhipūjitalābhaṃ hi jugupsetaiva tādṛśaḥ.

न चान्नदोषान् निन्देत न गुणान् अभिपूजयेत्। शय्यासने विविक्ते च नित्यम् एवाभिपूजयेत्।

na cānnadoṣān nindeta na guṇān abhipūjayet. śayyāsane vivikte ca nityam evābhipūjayet.

शून्यागारं वृक्षमूलम् अरण्यम् अथ वा गुहाम्। अज्ञातचर्यां गत्वान्यां ततो ऽन्यत्रैव संविशेत्।

śūnyāgāraṃ vṛkṣamūlam araṇyam atha vā guhām. ajñātacaryāṃ gatvānyāṃ tato 'nyatraiva saṃviśet.

अनुरोधविरोधाभ्यां समः स्याद् अचलो ध्रुवः। सुकृतं दुष्कृतं चोभे नानुरुध्येत कर्मणि। नित्यतृप्तः सुसंतुष्टः प्रसन्नवदनेन्द्रियः। ध्यानजप्यपरो मौनी वैराग्यं समुपाश्रितः। अस्वन्तं भौतिकं सर्गं पश्यन् भूतात्मिकां गतिम्। निःस्पृहः समदर्शी च पक्वापक्वेन वर्तयन्। आत्मारामः प्रशान्तात्मा लघ्वाहारो निरामयः।

anurodhavirodhābhyāṃ samaḥ syād acalo dhruvaḥ. sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ cobhe nānurudhyeta karmaṇi. nityatṛptaḥ susaṃtuṣṭaḥ prasannavadanendriyaḥ. dhyānajapyaparo maunī vairāgyaṃ samupāśritaḥ. asvantaṃ bhautikaṃ sargaṃ paśyan bhūtātmikāṃ gatim. niḥspṛhaḥ samadarśī ca pakvāpakvena vartayan. ātmārāmaḥ praśāntātmā laghvāhāro nirāmayaḥ.

वाचो वेगं मनसः क्रोधवेगं; विवित्सावेगम् उदरोपस्थवेगम्। एतान् वेगान् विनयेद् वै तपस्वी; निन्दा चास्य हृदयं नोपहन्यात्।

vāco vegaṃ manasaḥ krodhavegaṃ; vivitsāvegam udaropasthavegam. etān vegān vinayed vai tapasvī; nindā cāsya hṛdayaṃ nopahanyāt.

मध्यस्थ एव तिष्ठेत प्रशंसानिन्दयोः समः। एतत् पवित्रं परमं परिव्राजक आश्रमे।

madhyastha eva tiṣṭheta praśaṃsānindayoḥ samaḥ. etat pavitraṃ paramaṃ parivrājaka āśrame.

महात्मा सुव्रतो दान्तः सर्वत्रैवानपाश्रितः। अपूर्वचारकः सौम्यो अनिकेतः समाहितः।

mahātmā suvrato dāntaḥ sarvatraivānapāśritaḥ. apūrvacārakaḥ saumyo aniketaḥ samāhitaḥ.

वानप्रस्थगृहस्थाभ्यां न संसृज्येत कर्हि चित्। अज्ञातलिप्सां लिप्सेत न चैनं हर्ष आविशेत्।

vānaprasthagṛhasthābhyāṃ na saṃsṛjyeta karhi cit. ajñātalipsāṃ lipseta na cainaṃ harṣa āviśet.

विजानतां मोक्ष एष श्रमः स्याद् अविजानताम्। मोक्षयानम् इदं कृत्स्नं विदुषां हारितो ऽब्रवीत्।

vijānatāṃ mokṣa eṣa śramaḥ syād avijānatām. mokṣayānam idaṃ kṛtsnaṃ viduṣāṃ hārito 'bravīt.

अभयं सर्वभूतेभ्यो दत्त्वा यः प्रव्रजेद् गृहात्। लोकास् तेजोमयास् तस्य तथानन्त्याय कल्पते।

abhayaṃ sarvabhūtebhyo dattvā yaḥ pravrajed gṛhāt. lokās tejomayās tasya tathānantyāya kalpate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents