युधिष्ठिर उवाच। मोक्षः पितामहेनोक्त उपायान् नानुपायतः। तम् उपायं यथान्यायं श्रोतुम् इच्छामि भारत।

भीष्म उवाच। त्वय्य् एवैतन् महाप्राज्ञ युक्तं निपुणदर्शनम्। यद् उपायेन सर्वार्थान् नित्यं मृगयसे ऽनघ।

करणे घटस्य या बुद्धिर् घटोत्पत्तौ न सानघ। एवं धर्माभ्युपायेषु नान्यद् धर्मेषु कारणम्।

पूर्वे समुद्रे यः पन्था न स गच्छति पश्चिमम्। एकः पन्था हि मोक्षस्य तन् मे विस्तरतः शृणु।

क्षमया क्रोधम् उच्छिन्द्यात् कामं संकल्पवर्जनात्। सत्त्वसंसेवनाद् धीरो निद्राम् उच्छेतुम् अर्हति।

अप्रमादाद् भयं रक्षेच् छ्वासं क्षेत्रज्ञशीलनात्। इच्छां द्वेषं च कामं च धैर्येण विनिवर्तयेत्।

भ्रमं प्रमोहम् आवर्तम् अभ्यासाद् विनिवर्तयेत्। निद्रां च प्रतिभां चैव ज्ञानाभ्यासेन तत्त्ववित्।

उपद्रवांस् तथा रोगान् हितजीर्णमिताशनात्। लोभं मोहं च संतोषाद् विषयांस् तत्त्वदर्शनात्।

अनुक्रोशाद् अधर्मं च जयेद् धर्मम् उपेक्षया। आयत्या च जयेद् आशाम् अर्थं सङ्गविवर्जनात्।

अनित्यत्वेन च स्नेहं क्षुधं योगेन पण्डितः। कारुण्येनात्मनो मानं तृष्णां च परितोषतः।

उत्थानेन जयेत् तन्द्रीं वितर्कं निश्चयाज् जयेत्। मौनेन बहुभाष्यं च शौर्येण च भयं जयेत्।

यच्छेद् वाङ्मनसी बुद्ध्या तां यच्छेज् ज्ञानचक्षुषा। ज्ञानम् आत्मा महान् यच्छेत् तं यच्छेच् छान्तिर् आत्मनः। ज्ञानम् आत्मावबोधेन यच्छेद् आत्मानम् आत्मना।

तद् एतद् उपशान्तेन बोद्धव्यं शुचिकर्मणा। योगदोषान् समुच्छिद्य पञ्च यान् कवयो विदुः।

कामं क्रोधं च लोभं च भयं स्वप्नं च पञ्चमम्। परित्यज्य निषेवेत तथेमान् योगसाधनान्।

ध्यानम् अध्ययनं दानं सत्यं ह्रीर् आर्जवं क्षमा। शौचम् आहारतः शुद्धिर् इन्द्रियाणां च संयमः।

एतैर् विवर्धते तेजः पाप्मानम् अपहन्ति च। सिध्यन्ति चास्य संकल्पा विज्ञानं च प्रवर्तते।

धूतपापः स तेजस्वी लघ्वाहारो जितेन्द्रियः। कामक्रोधौ वशे कृत्वा निनीषेद् ब्रह्मणः पदम्।

अमूढत्वम् असङ्गित्वं कामक्रोधविवर्जनम्। अदैन्यम् अनुदीर्णत्वम् अनुद्वेगो व्यवस्थितिः।

एष मार्गो हि मोक्षस्य प्रसन्नो विमलः शुचिः। तथा वाक्कायमनसां नियमः कामतो ऽन्यथा।