महाभारत 12.265 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 265→

[mh-12-265] • 23 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। कथं भवति पापात्मा कथं धर्मं करोति वा। केन निर्वेदम् आदत्ते मोक्षं वा केन गच्छति।

yudhiṣṭhira uvāca. kathaṃ bhavati pāpātmā kathaṃ dharmaṃ karoti vā. kena nirvedam ādatte mokṣaṃ vā kena gacchati.

भीष्म उवाच। विदिताः सर्वधर्मास् ते स्थित्यर्थम् अनुपृच्छसि। शृणु मोक्षं सनिर्वेदं पापं धर्मं च मूलतः।

bhīṣma uvāca. viditāḥ sarvadharmās te sthityartham anupṛcchasi. śṛṇu mokṣaṃ sanirvedaṃ pāpaṃ dharmaṃ ca mūlataḥ.

विज्ञानार्थं हि पञ्चानाम् इच्छा पूर्वं प्रवर्तते। प्राप्य ताञ् जायते कामो द्वेषो वा भरतर्षभ।

vijñānārthaṃ hi pañcānām icchā pūrvaṃ pravartate. prāpya tāñ jāyate kāmo dveṣo vā bharatarṣabha.

ततस् तदर्थं यतते कर्म चारभते पुनः। इष्टानां रूपगन्धानाम् अभ्यासं च चिकीर्षति।

tatas tadarthaṃ yatate karma cārabhate punaḥ. iṣṭānāṃ rūpagandhānām abhyāsaṃ ca cikīrṣati.

ततो रागः प्रभवति द्वेषश् च तदनन्तरम्। ततो लोभः प्रभवति मोहश् च तदनन्तरम्।

tato rāgaḥ prabhavati dveṣaś ca tadanantaram. tato lobhaḥ prabhavati mohaś ca tadanantaram.

लोभमोहाभिभूतस्य रागद्वेषान्वितस्य च। न धर्मे जायते बुद्धिर् व्याजाद् धर्मं करोति च।

lobhamohābhibhūtasya rāgadveṣānvitasya ca. na dharme jāyate buddhir vyājād dharmaṃ karoti ca.

व्याजेन चरतो धर्मम् अर्थव्याजो ऽपि रोचते। व्याजेन सिध्यमानेषु धनेषु कुरुनन्दन।

vyājena carato dharmam arthavyājo 'pi rocate. vyājena sidhyamāneṣu dhaneṣu kurunandana.

तत्रैव कुरुते बुद्धिं ततः पापं चिकीर्षति। सुहृद्भिर् वार्यमाणो ऽपि पण्डितैश् चापि भारत।

tatraiva kurute buddhiṃ tataḥ pāpaṃ cikīrṣati. suhṛdbhir vāryamāṇo 'pi paṇḍitaiś cāpi bhārata.

उत्तरं न्यायसंबद्धं ब्रवीति विधियोजितम्। अधर्मस् त्रिविधस् तस्य वर्धते रागमोहजः।

uttaraṃ nyāyasaṃbaddhaṃ bravīti vidhiyojitam. adharmas trividhas tasya vardhate rāgamohajaḥ.

पापं चिन्तयते चैव प्रब्रवीति करोति च। तस्याधर्मप्रवृत्तस्य दोषान् पश्यन्ति साधवः।

pāpaṃ cintayate caiva prabravīti karoti ca. tasyādharmapravṛttasya doṣān paśyanti sādhavaḥ.

एकशीलाश् च मित्रत्वं भजन्ते पापकर्मिणः। स नेह सुखम् आप्नोति कुत एव परत्र वै।

ekaśīlāś ca mitratvaṃ bhajante pāpakarmiṇaḥ. sa neha sukham āpnoti kuta eva paratra vai.

एवं भवति पापात्मा धर्मात्मानं तु मे शृणु। यथा कुशलधर्मा स कुशलं प्रतिपद्यते। कुशलेनैव धर्मेण गतिम् इष्टां प्रपद्यते।

evaṃ bhavati pāpātmā dharmātmānaṃ tu me śṛṇu. yathā kuśaladharmā sa kuśalaṃ pratipadyate. kuśalenaiva dharmeṇa gatim iṣṭāṃ prapadyate.

य एतान् प्रज्ञया दोषान् पूर्वम् एवानुपश्यति। कुशलः सुखदुःखानां साधूंश् चाप्य् उपसेवते।

ya etān prajñayā doṣān pūrvam evānupaśyati. kuśalaḥ sukhaduḥkhānāṃ sādhūṃś cāpy upasevate.

तस्य साधुसमाचाराद् अभ्यासाच् चैव वर्धते। प्रज्ञा धर्मे च रमते धर्मं चैवोपजीवति।

tasya sādhusamācārād abhyāsāc caiva vardhate. prajñā dharme ca ramate dharmaṃ caivopajīvati.

सो ऽथ धर्माद् अवाप्तेषु धनेषु कुरुते मनः। तस्यैव सिञ्चते मूलं गुणान् पश्यति यत्र वै।

so 'tha dharmād avāpteṣu dhaneṣu kurute manaḥ. tasyaiva siñcate mūlaṃ guṇān paśyati yatra vai.

धर्मात्मा भवति ह्य् एवं मित्रं च लभते शुभम्। स मित्रधनलाभात् तु प्रेत्य चेह च नन्दति।

dharmātmā bhavati hy evaṃ mitraṃ ca labhate śubham. sa mitradhanalābhāt tu pretya ceha ca nandati.

शब्दे स्पर्शे तथा रूपे रसे गन्धे च भारत। प्रभुत्वं लभते जन्तुर् धर्मस्यैतत् फलं विदुः।

śabde sparśe tathā rūpe rase gandhe ca bhārata. prabhutvaṃ labhate jantur dharmasyaitat phalaṃ viduḥ.

स धर्मस्य फलं लब्ध्वा न तृप्यति युधिष्ठिर। धर्मे स्थितानां कौन्तेय सर्वभोगक्रियासु च। अतृप्यमाणो निर्वेदम् आदत्ते ज्ञानचक्षुषा।

sa dharmasya phalaṃ labdhvā na tṛpyati yudhiṣṭhira. dharme sthitānāṃ kaunteya sarvabhogakriyāsu ca. atṛpyamāṇo nirvedam ādatte jñānacakṣuṣā.

प्रज्ञाचक्षुर् यदा कामे दोषम् एवानुपश्यति। विरज्यते तदा कामान् न च धर्मं विमुञ्चति।

prajñācakṣur yadā kāme doṣam evānupaśyati. virajyate tadā kāmān na ca dharmaṃ vimuñcati.

सर्वत्यागे च यतते दृष्ट्वा लोकं क्षयात्मकम्। ततो मोक्षाय यतते नानुपायाद् उपायतः।

sarvatyāge ca yatate dṛṣṭvā lokaṃ kṣayātmakam. tato mokṣāya yatate nānupāyād upāyataḥ.

शनैर् निर्वेदम् आदत्ते पापं कर्म जहाति च। धर्मात्मा चैव भवति मोक्षं च लभते परम्।

śanair nirvedam ādatte pāpaṃ karma jahāti ca. dharmātmā caiva bhavati mokṣaṃ ca labhate param.

एतत् ते कथितं तात यन् मां त्वं परिपृच्छसि। पापं धर्मं तथा मोक्षं निर्वेदं चैव भारत।

etat te kathitaṃ tāta yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. pāpaṃ dharmaṃ tathā mokṣaṃ nirvedaṃ caiva bhārata.

तस्माद् धर्मे प्रवर्तेथाः सर्वावस्थं युधिष्ठिर। धर्मे स्थितानां कौन्तेय सिद्धिर् भवति शाश्वती।

tasmād dharme pravartethāḥ sarvāvasthaṃ yudhiṣṭhira. dharme sthitānāṃ kaunteya siddhir bhavati śāśvatī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...