महाभारत 12.264 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 264→

[mh-12-264] • 19 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। बहूनां यज्ञतपसाम् एकार्थानां पितामह। धर्मार्थं न सुखार्थार्थं कथं यज्ञः समाहितः।

yudhiṣṭhira uvāca. bahūnāṃ yajñatapasām ekārthānāṃ pitāmaha. dharmārthaṃ na sukhārthārthaṃ kathaṃ yajñaḥ samāhitaḥ.

भीष्म उवाच। अत्र ते वर्तयिष्यामि नारदेनानुकीर्तितम्। उञ्छवृत्तेः पुरावृत्तं यज्ञार्थे ब्राह्मणस्य ह।

bhīṣma uvāca. atra te vartayiṣyāmi nāradenānukīrtitam. uñchavṛtteḥ purāvṛttaṃ yajñārthe brāhmaṇasya ha.

राष्ट्रे धर्मोत्तरे श्रेष्ठे विदर्भेष्व् अभवद् द्विजः। उञ्छवृत्तिर् ऋषिः कश् चिद् यज्ञे यज्ञं समादधे।

rāṣṭre dharmottare śreṣṭhe vidarbheṣv abhavad dvijaḥ. uñchavṛttir ṛṣiḥ kaś cid yajñe yajñaṃ samādadhe.

श्यामाकम् अशनं तत्र सूर्यपत्नी सुवर्चला। तिक्तं च विरसं शाकं तपसा स्वादुतां गतम्।

śyāmākam aśanaṃ tatra sūryapatnī suvarcalā. tiktaṃ ca virasaṃ śākaṃ tapasā svādutāṃ gatam.

उपगम्य वने पृथ्वीं सर्वभूतविहिंसया। अपि मूलफलैर् इज्यो यज्ञः स्वर्ग्यः परंतप।

upagamya vane pṛthvīṃ sarvabhūtavihiṃsayā. api mūlaphalair ijyo yajñaḥ svargyaḥ paraṃtapa.

तस्य भार्या व्रतकृशा शुचिः पुष्करचारिणी। यज्ञपत्नीत्वम् आनीता सत्येनानुविधीयते। सा तु शापपरित्रस्ता न स्वभावानुवर्तिनी।

tasya bhāryā vratakṛśā śuciḥ puṣkaracāriṇī. yajñapatnītvam ānītā satyenānuvidhīyate. sā tu śāpaparitrastā na svabhāvānuvartinī.

मयूरजीर्णपर्णानां वस्त्रं तस्याश् च पर्णिनाम्। अकामायाः कृतं तत्र यज्ञे होत्रानुमार्गतः।

mayūrajīrṇaparṇānāṃ vastraṃ tasyāś ca parṇinām. akāmāyāḥ kṛtaṃ tatra yajñe hotrānumārgataḥ.

शुक्रस्य पुनर् आजातिर् अपध्यानाद् अधर्मवित्। तस्मिन् वने समीपस्थो मृगो ऽभूत् सहचारिकः। वचोभिर् अब्रवीत् सत्यं त्वया दुष्कृतकं कृतम्।

śukrasya punar ājātir apadhyānād adharmavit. tasmin vane samīpastho mṛgo 'bhūt sahacārikaḥ. vacobhir abravīt satyaṃ tvayā duṣkṛtakaṃ kṛtam.

यदि मन्त्राङ्गहीनो ऽयं यज्ञो भवति वैकृतः। मां भोः प्रक्षिप होत्रे त्वं गच्छ स्वर्गम् अतन्द्रितः।

yadi mantrāṅgahīno 'yaṃ yajño bhavati vaikṛtaḥ. māṃ bhoḥ prakṣipa hotre tvaṃ gaccha svargam atandritaḥ.

ततस् तु यज्ञे सावित्री साक्षात् तं संन्यमन्त्रयत्। निमन्त्रयन्ती प्रत्युक्ता न हन्यां सहवासिनम्।

tatas tu yajñe sāvitrī sākṣāt taṃ saṃnyamantrayat. nimantrayantī pratyuktā na hanyāṃ sahavāsinam.

एवम् उक्ता निवृत्ता सा प्रविष्टा यज्ञपावकम्। किं नु दुश्चरितं यज्ञे दिदृक्षुः सा रसातलम्।

evam uktā nivṛttā sā praviṣṭā yajñapāvakam. kiṃ nu duścaritaṃ yajñe didṛkṣuḥ sā rasātalam.

सा तु बद्धाञ्जलिं सत्यम् अयाचद् धरिणं पुनः। सत्येन संपरिष्वज्य संदिष्टो गम्यताम् इति।

sā tu baddhāñjaliṃ satyam ayācad dhariṇaṃ punaḥ. satyena saṃpariṣvajya saṃdiṣṭo gamyatām iti.

ततः स हरिणो गत्वा पदान्य् अष्टौ न्यवर्तत। साधु हिंसय मां सत्य हतो यास्यामि सद्गतिम्।

tataḥ sa hariṇo gatvā padāny aṣṭau nyavartata. sādhu hiṃsaya māṃ satya hato yāsyāmi sadgatim.

पश्य ह्य् अप्सरसो दिव्या मया दत्तेन चक्षुषा। विमानानि विचित्राणि गन्धर्वाणां महात्मनाम्।

paśya hy apsaraso divyā mayā dattena cakṣuṣā. vimānāni vicitrāṇi gandharvāṇāṃ mahātmanām.

ततः सुरुचिरं दृष्ट्वा स्पृहालग्नेन चक्षुषा। मृगम् आलोक्य हिंसायां स्वर्गवासं समर्थयत्।

tataḥ suruciraṃ dṛṣṭvā spṛhālagnena cakṣuṣā. mṛgam ālokya hiṃsāyāṃ svargavāsaṃ samarthayat.

स तु धर्मो मृगो भूत्वा बहुवर्षोषितो वने। तस्य निष्कृतिम् आधत्त न ह्य् असौ यज्ञसंविधिः।

sa tu dharmo mṛgo bhūtvā bahuvarṣoṣito vane. tasya niṣkṛtim ādhatta na hy asau yajñasaṃvidhiḥ.

तस्य तेन तु भावेन मृगहिंसात्मनस् तदा। तपो महत् समुच्छिन्नं तस्माद् धिंसा न यज्ञिया।

tasya tena tu bhāvena mṛgahiṃsātmanas tadā. tapo mahat samucchinnaṃ tasmād dhiṃsā na yajñiyā.

ततस् तं भगवान् धर्मो यज्ञं याजयत स्वयम्। समाधानं च भार्याया लेभे स तपसा परम्।

tatas taṃ bhagavān dharmo yajñaṃ yājayata svayam. samādhānaṃ ca bhāryāyā lebhe sa tapasā param.

अहिंसा सकलो धर्मो हिंसा यज्ञे ऽसमाहिता। सत्यं ते ऽहं प्रवक्ष्यामि यो धर्मः सत्यवादिनाम्।

ahiṃsā sakalo dharmo hiṃsā yajñe 'samāhitā. satyaṃ te 'haṃ pravakṣyāmi yo dharmaḥ satyavādinām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...