महाभारत 12.253 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 253→

[mh-12-253] • 51 श्लोकाः

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। तुलाधारस्य वाक्यानि धर्मे जाजलिना सह।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. tulādhārasya vākyāni dharme jājalinā saha.

वने वनचरः कश् चिज् जाजलिर् नाम वै द्विजः। सागरोद्देशम् आगम्य तपस् तेपे महातपाः।

vane vanacaraḥ kaś cij jājalir nāma vai dvijaḥ. sāgaroddeśam āgamya tapas tepe mahātapāḥ.

नियतो नियताहारश् चीराजिनजटाधरः। मलपङ्कधरो धीमान् बहून् वर्षगणान् मुनिः।

niyato niyatāhāraś cīrājinajaṭādharaḥ. malapaṅkadharo dhīmān bahūn varṣagaṇān muniḥ.

स कदा चिन् महातेजा जलवासो महीपते। चचार लोकान् विप्रर्षिः प्रेक्षमाणो मनोजवः।

sa kadā cin mahātejā jalavāso mahīpate. cacāra lokān viprarṣiḥ prekṣamāṇo manojavaḥ.

स चिन्तयाम् आस मुनिर् जलमध्ये कदा चन। विप्रेक्ष्य सागरान्तां वै महीं सवनकाननाम्।

sa cintayām āsa munir jalamadhye kadā cana. viprekṣya sāgarāntāṃ vai mahīṃ savanakānanām.

न मया सदृशो ऽस्तीह लोके स्थावरजङ्गमे। अप्सु वैहायसं गच्छेन् मया यो ऽन्यः सहेति वै।

na mayā sadṛśo 'stīha loke sthāvarajaṅgame. apsu vaihāyasaṃ gacchen mayā yo 'nyaḥ saheti vai.

स दृश्यमानो रक्षोभिर् जलमध्ये ऽवदत् ततः। अब्रुवंश् च पिशाचास् तं नैवं त्वं वक्तुम् अर्हसि।

sa dṛśyamāno rakṣobhir jalamadhye 'vadat tataḥ. abruvaṃś ca piśācās taṃ naivaṃ tvaṃ vaktum arhasi.

तुलाधारो वणिग्धर्मा वाराणस्यां महायशाः। सो ऽप्य् एवं नार्हते वक्तुं यथा त्वं द्विजसत्तम।

tulādhāro vaṇigdharmā vārāṇasyāṃ mahāyaśāḥ. so 'py evaṃ nārhate vaktuṃ yathā tvaṃ dvijasattama.

इत्य् उक्तो जाजलिर् भूतैः प्रत्युवाच महातपाः। पश्येयं तम् अहं प्राज्ञं तुलाधारं यशस्विनम्।

ity ukto jājalir bhūtaiḥ pratyuvāca mahātapāḥ. paśyeyaṃ tam ahaṃ prājñaṃ tulādhāraṃ yaśasvinam.

इति ब्रुवाणं तम् ऋषिं रक्षांस्य् उद्धृत्य सागरात्। अब्रुवन् गच्छ पन्थानम् आस्थायेमं द्विजोत्तम।

iti bruvāṇaṃ tam ṛṣiṃ rakṣāṃsy uddhṛtya sāgarāt. abruvan gaccha panthānam āsthāyemaṃ dvijottama.

इत्य् उक्तो जाजलिर् भूतैर् जगाम विमनास् तदा। वाराणस्यां तुलाधारं समासाद्याब्रवीद् वचः।

ity ukto jājalir bhūtair jagāma vimanās tadā. vārāṇasyāṃ tulādhāraṃ samāsādyābravīd vacaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। किं कृतं सुकृतं कर्म तात जाजलिना पुरा। येन सिद्धिं परां प्राप्तस् तन् नो व्याख्यातुम् अर्हसि।

yudhiṣṭhira uvāca. kiṃ kṛtaṃ sukṛtaṃ karma tāta jājalinā purā. yena siddhiṃ parāṃ prāptas tan no vyākhyātum arhasi.

भीष्म उवाच। अतीव तपसा युक्तो घोरेण स बभूव ह। नद्युपस्पर्शनरतः सायं प्रातर् महातपाः।

bhīṣma uvāca. atīva tapasā yukto ghoreṇa sa babhūva ha. nadyupasparśanarataḥ sāyaṃ prātar mahātapāḥ.

अग्नीन् परिचरन् सम्यक् स्वाध्यायपरमो द्विजः। वानप्रस्थविधानज्ञो जाजलिर् ज्वलितः श्रिया।

agnīn paricaran samyak svādhyāyaparamo dvijaḥ. vānaprasthavidhānajño jājalir jvalitaḥ śriyā.

सत्ये तपसि तिष्ठन् स न च धर्मम् अवैक्षत। वर्षास्व् आकाशशायी स हेमन्ते जलसंश्रयः।

satye tapasi tiṣṭhan sa na ca dharmam avaikṣata. varṣāsv ākāśaśāyī sa hemante jalasaṃśrayaḥ.

वतातपसहो ग्रीष्मे न च धर्मम् अविन्दत। दुःखशय्याश् च विविधा भूमौ च परिवर्तनम्।

vatātapasaho grīṣme na ca dharmam avindata. duḥkhaśayyāś ca vividhā bhūmau ca parivartanam.

ततः कदा चित् स मुनिर् वर्षास्व् आकाशम् आस्थितः। अन्तरिक्षाज् जलं मूर्ध्ना प्रत्यगृह्णान् मुहुर् मुहुः।

tataḥ kadā cit sa munir varṣāsv ākāśam āsthitaḥ. antarikṣāj jalaṃ mūrdhnā pratyagṛhṇān muhur muhuḥ.

अथ तस्य जटाः क्लिन्ना बभूवुर् ग्रथिताः प्रभो। क्लिन्ना बभूवुर् ग्रथिता आप्लुतस्य जटाः प्रभो। अरण्यगमनान् नित्यं मलिनो मलसंयुताः।

atha tasya jaṭāḥ klinnā babhūvur grathitāḥ prabho. klinnā babhūvur grathitā āplutasya jaṭāḥ prabho. araṇyagamanān nityaṃ malino malasaṃyutāḥ.

स कदा चिन् निराहारो वायुभक्षो महातपाः। तस्थौ काष्ठवद् अव्यग्रो न चचाल च कर्हि चित्।

sa kadā cin nirāhāro vāyubhakṣo mahātapāḥ. tasthau kāṣṭhavad avyagro na cacāla ca karhi cit.

तस्य स्म स्थाणुभूतस्य निर्विचेष्टस्य भारत। कुलिङ्गशकुनौ राजन् नीडं शिरसि चक्रतुः।

tasya sma sthāṇubhūtasya nirviceṣṭasya bhārata. kuliṅgaśakunau rājan nīḍaṃ śirasi cakratuḥ.

स तौ दयावान् विप्रर्षिर् उपप्रैक्षत दम्पती। कुर्वाणं नीडकं तत्र जटासु तृणतन्तुभिः।

sa tau dayāvān viprarṣir upapraikṣata dampatī. kurvāṇaṃ nīḍakaṃ tatra jaṭāsu tṛṇatantubhiḥ.

यदा स न चलत्य् एव स्थाणुभूतो महातपाः। ततस् तौ परिविश्वस्तौ सुखं तत्रोषतुस् तदा।

yadā sa na calaty eva sthāṇubhūto mahātapāḥ. tatas tau pariviśvastau sukhaṃ tatroṣatus tadā.

अतीतास्व् अथ वर्षासु शरत्काल उपस्थिते। प्राजापत्येन विधिना विश्वासात् काममोहितौ।

atītāsv atha varṣāsu śaratkāla upasthite. prājāpatyena vidhinā viśvāsāt kāmamohitau.

तत्रापातयतां राजञ् शिरस्य् अण्डानि खेचरौ। तान्य् अबुध्यत तेजस्वी स विप्रः संशितव्रतः।

tatrāpātayatāṃ rājañ śirasy aṇḍāni khecarau. tāny abudhyata tejasvī sa vipraḥ saṃśitavrataḥ.

बुद्ध्वा च स महातेजा न चचालैव जाजलिः। धर्मे धृतमना नित्यं नाधर्मं स त्व् अरोचयत्।

buddhvā ca sa mahātejā na cacālaiva jājaliḥ. dharme dhṛtamanā nityaṃ nādharmaṃ sa tv arocayat.

अहन्य् अहनि चागम्य ततस् तौ तस्य मूर्धनि। आश्वासितौ वै वसतः संप्रहृष्टौ तदा विभो।

ahany ahani cāgamya tatas tau tasya mūrdhani. āśvāsitau vai vasataḥ saṃprahṛṣṭau tadā vibho.

अण्डेभ्यस् त्व् अथ पुष्टेभ्यः प्रजायन्त शकुन्तकाः। व्यवर्धन्त च तत्रैव न चाकम्पत जाजलिः।

aṇḍebhyas tv atha puṣṭebhyaḥ prajāyanta śakuntakāḥ. vyavardhanta ca tatraiva na cākampata jājaliḥ.

स रक्षमाणस् त्व् अण्डानि कुलिङ्गानां यतव्रतः। तथैव तस्थौ धर्मात्मा निर्विचेष्टः समाहितः।

sa rakṣamāṇas tv aṇḍāni kuliṅgānāṃ yatavrataḥ. tathaiva tasthau dharmātmā nirviceṣṭaḥ samāhitaḥ.

ततस् तु कालसमये बभूवुस् ते ऽथ पक्षिणः। बुबुधे तांश् च स मुनिर् जातपक्षाञ् शकुन्तकान्।

tatas tu kālasamaye babhūvus te 'tha pakṣiṇaḥ. bubudhe tāṃś ca sa munir jātapakṣāñ śakuntakān.

ततः कदा चित् तांस् तत्र पश्यन् पक्षीन् यतव्रतः। बभूव परमप्रीतस् तदा मतिमतां वरः।

tataḥ kadā cit tāṃs tatra paśyan pakṣīn yatavrataḥ. babhūva paramaprītas tadā matimatāṃ varaḥ.

तथा तान् अभिसंवृद्धान् दृष्ट्वा चाप्नुवतां मुदम्। शकुनौ निर्भयौ तत्र ऊषतुश् चात्मजैः सह।

tathā tān abhisaṃvṛddhān dṛṣṭvā cāpnuvatāṃ mudam. śakunau nirbhayau tatra ūṣatuś cātmajaiḥ saha.

जातपक्षांश् च सो ऽपश्यद् उड्डीनान् पुनरागतान्। सायं सायं द्विजान् विप्रो न चाकम्पत जाजलिः।

jātapakṣāṃś ca so 'paśyad uḍḍīnān punarāgatān. sāyaṃ sāyaṃ dvijān vipro na cākampata jājaliḥ.

कदा चित् पुनर् अभ्येत्य पुनर् गच्छन्ति संततम्। त्यक्ता मातृपितृभ्यां ते न चाकम्पत जाजलिः।

kadā cit punar abhyetya punar gacchanti saṃtatam. tyaktā mātṛpitṛbhyāṃ te na cākampata jājaliḥ.

अथ ते दिवसं चारीं गत्वा सायं पुनर् नृप। उपावर्तन्त तत्रैव निवासार्थं शकुन्तकाः।

atha te divasaṃ cārīṃ gatvā sāyaṃ punar nṛpa. upāvartanta tatraiva nivāsārthaṃ śakuntakāḥ.

कदा चिद् दिवसान् पञ्च समुत्पत्य विहंगमाः। षष्ठे ऽहनि समाजग्मुर् न चाकम्पत जाजलिः।

kadā cid divasān pañca samutpatya vihaṃgamāḥ. ṣaṣṭhe 'hani samājagmur na cākampata jājaliḥ.

क्रमेण च पुनः सर्वे दिवसानि बहून्य् अपि। नोपावर्तन्त शकुना जातप्राणाः स्म ते यदा।

krameṇa ca punaḥ sarve divasāni bahūny api. nopāvartanta śakunā jātaprāṇāḥ sma te yadā.

कदा चिन् मासमात्रेण समुत्पत्य विहंगमाः। नैवागच्छंस् ततो राजन् प्रातिष्ठत स जाजलिः।

kadā cin māsamātreṇa samutpatya vihaṃgamāḥ. naivāgacchaṃs tato rājan prātiṣṭhata sa jājaliḥ.

ततस् तेषु प्रलीनेषु जाजलिर् जातविस्मयः। सिद्धो ऽस्मीति मतिं चक्रे ततस् तं मान आविशत्।

tatas teṣu pralīneṣu jājalir jātavismayaḥ. siddho 'smīti matiṃ cakre tatas taṃ māna āviśat.

स तथा निर्गतान् दृष्ट्वा शकुन्तान् नियतव्रतः। संभावितात्मा संभाव्य भृशं प्रीतस् तदाभवन्।

sa tathā nirgatān dṛṣṭvā śakuntān niyatavrataḥ. saṃbhāvitātmā saṃbhāvya bhṛśaṃ prītas tadābhavan.

स नद्यां समुपस्पृश्य तर्पयित्वा हुताशनम्। उदयन्तम् अथादित्यम् अभ्यगच्छन् महातपाः।

sa nadyāṃ samupaspṛśya tarpayitvā hutāśanam. udayantam athādityam abhyagacchan mahātapāḥ.

संभाव्य चटकान् मूर्ध्नि जाजलिर् जपतां वरः। आस्फोटयत् तदाकाशे धर्मः प्राप्तो मयेति वै।

saṃbhāvya caṭakān mūrdhni jājalir japatāṃ varaḥ. āsphoṭayat tadākāśe dharmaḥ prāpto mayeti vai.

अथान्तरिक्षे वाग् आसीत् तां स शुश्राव जाजलिः। धर्मेण न समस् त्वं वै तुलाधारस्य जाजले।

athāntarikṣe vāg āsīt tāṃ sa śuśrāva jājaliḥ. dharmeṇa na samas tvaṃ vai tulādhārasya jājale.

वाराणस्यां महाप्राज्ञस् तुलाधारः प्रतिष्ठितः। सो ऽप्य् एवं नार्हते वक्तुं यथा त्वं भाषसे द्विज।

vārāṇasyāṃ mahāprājñas tulādhāraḥ pratiṣṭhitaḥ. so 'py evaṃ nārhate vaktuṃ yathā tvaṃ bhāṣase dvija.

सो ऽमर्षवशम् आपन्नस् तुलाधारदिदृक्षया। पृथिवीम् अचरद् राजन् यत्रसायंगृहो मुनिः।

so 'marṣavaśam āpannas tulādhāradidṛkṣayā. pṛthivīm acarad rājan yatrasāyaṃgṛho muniḥ.

कालेन महतागच्छत् स तु वाराणसीं पुरीम्। विक्रीणन्तं च पण्यानि तुलाधारं ददर्श सः।

kālena mahatāgacchat sa tu vārāṇasīṃ purīm. vikrīṇantaṃ ca paṇyāni tulādhāraṃ dadarśa saḥ.

सो ऽपि दृष्ट्वैव तं विप्रम् आयान्तं भाण्डजीवनः। समुत्थाय सुसंहृष्टः स्वागतेनाभ्यपूजयत्।

so 'pi dṛṣṭvaiva taṃ vipram āyāntaṃ bhāṇḍajīvanaḥ. samutthāya susaṃhṛṣṭaḥ svāgatenābhyapūjayat.

तुलाधार उवाच। आयान् एवासि विदितो मम ब्रह्मन् न संशयः। ब्रवीमि यत् तु वचनं तच् छृणुष्व द्विजोत्तम।

tulādhāra uvāca. āyān evāsi vidito mama brahman na saṃśayaḥ. bravīmi yat tu vacanaṃ tac chṛṇuṣva dvijottama.

सागरानूपम् आश्रित्य तपस् तप्तं त्वया महत्। न च धर्मस्य संज्ञां त्वं पुरा वेत्थ कथं चन।

sāgarānūpam āśritya tapas taptaṃ tvayā mahat. na ca dharmasya saṃjñāṃ tvaṃ purā vettha kathaṃ cana.

ततः सिद्धस्य तपसा तव विप्र शकुन्तकाः। क्षिप्रं शिरस्य् अजायन्त ते च संभावितास् त्वया।

tataḥ siddhasya tapasā tava vipra śakuntakāḥ. kṣipraṃ śirasy ajāyanta te ca saṃbhāvitās tvayā.

जातपक्षा यदा ते च गताश् चारीम् इतस् ततः। मन्यमानस् ततो धर्मं चटकप्रभवं द्विज। खे वाचं त्वम् अथाश्रौषीर् मां प्रति द्विजसत्तम।

jātapakṣā yadā te ca gatāś cārīm itas tataḥ. manyamānas tato dharmaṃ caṭakaprabhavaṃ dvija. khe vācaṃ tvam athāśrauṣīr māṃ prati dvijasattama.

अमर्षवशम् आपन्नस् ततः प्राप्तो भवान् इह। करवाणि प्रियं किं ते तद् ब्रूहि द्विजसत्तम।

amarṣavaśam āpannas tataḥ prāpto bhavān iha. karavāṇi priyaṃ kiṃ te tad brūhi dvijasattama.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...