महाभारत 12.251 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 251→

[mh-12-251] • 26 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। इमे वै मानवाः सर्वे धर्मं प्रति विशङ्किताः। को ऽयं धर्मः कुतो धर्मस् तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. ime vai mānavāḥ sarve dharmaṃ prati viśaṅkitāḥ. ko 'yaṃ dharmaḥ kuto dharmas tan me brūhi pitāmaha.

धर्मो न्व् अयम् इहार्थः किम् अमुत्रार्थो ऽपि वा भवेत्। उभयार्थो ऽपि वा धर्मस् तन् मे ब्रूहि पितामह।

dharmo nv ayam ihārthaḥ kim amutrārtho 'pi vā bhavet. ubhayārtho 'pi vā dharmas tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। सदाचारः स्मृतिर् वेदास् त्रिविधं धर्मलक्षणम्। चतुर्थम् अर्थम् इत्य् आहुः कवयो धर्मलक्षणम्।

bhīṣma uvāca. sadācāraḥ smṛtir vedās trividhaṃ dharmalakṣaṇam. caturtham artham ity āhuḥ kavayo dharmalakṣaṇam.

अपि ह्य् उक्तानि कर्माणि व्यवस्यन्त्य् उत्तरावरे। लोकयात्रार्थम् एवेह धर्मस्य नियमः कृतः। उभयत्र सुखोदर्क इह चैव परत्र च।

api hy uktāni karmāṇi vyavasyanty uttarāvare. lokayātrārtham eveha dharmasya niyamaḥ kṛtaḥ. ubhayatra sukhodarka iha caiva paratra ca.

अलब्ध्वा निपुणं धर्मं पापः पापे प्रसज्जति। न च पापकृतः पापान् मुच्यन्ते के चिद् आपदि।

alabdhvā nipuṇaṃ dharmaṃ pāpaḥ pāpe prasajjati. na ca pāpakṛtaḥ pāpān mucyante ke cid āpadi.

अपापवादी भवति यदा भवति धर्मवित्। धर्मस्य निष्ठा स्वाचारस् तम् एवाश्रित्य भोत्स्यसे।

apāpavādī bhavati yadā bhavati dharmavit. dharmasya niṣṭhā svācāras tam evāśritya bhotsyase.

यदाधर्मसमाविष्टो धनं गृह्णाति तस्करः। रमते निर्हरन् स्तेनः परवित्तम् अराजके।

yadādharmasamāviṣṭo dhanaṃ gṛhṇāti taskaraḥ. ramate nirharan stenaḥ paravittam arājake.

यदास्य तद् धरन्त्य् अन्ये तदा राजानम् इच्छति। तदा तेषां स्पृहयते ये वै तुष्टाः स्वकैर् धनैः।

yadāsya tad dharanty anye tadā rājānam icchati. tadā teṣāṃ spṛhayate ye vai tuṣṭāḥ svakair dhanaiḥ.

अभीतः शुचिर् अभ्येति राजद्वारम् अशङ्कितः। न हि दुश्चरितं किं चिद् अन्तरात्मनि पश्यति।

abhītaḥ śucir abhyeti rājadvāram aśaṅkitaḥ. na hi duścaritaṃ kiṃ cid antarātmani paśyati.

सत्यस्य वचनं साधु न सत्याद् विद्यते परम्। सत्येन विधृतं सर्वं सर्वं सत्ये प्रतिष्ठितम्।

satyasya vacanaṃ sādhu na satyād vidyate param. satyena vidhṛtaṃ sarvaṃ sarvaṃ satye pratiṣṭhitam.

अपि पापकृतो रौद्राः सत्यं कृत्वा पृथक् पृथक्। अद्रोहम् अविसंवादं प्रवर्तन्ते तदाश्रयाः। ते चेन् मिथो ऽधृतिं कुर्युर् विनश्येयुर् असंशयम्।

api pāpakṛto raudrāḥ satyaṃ kṛtvā pṛthak pṛthak. adroham avisaṃvādaṃ pravartante tadāśrayāḥ. te cen mitho 'dhṛtiṃ kuryur vinaśyeyur asaṃśayam.

न हर्तव्यं परधनम् इति धर्मः सनातनः। मन्यन्ते बलवन्तस् तं दुर्बलैः संप्रवर्तितम्। यदा नियतिदौर्बल्यम् अथैषाम् एव रोचते।

na hartavyaṃ paradhanam iti dharmaḥ sanātanaḥ. manyante balavantas taṃ durbalaiḥ saṃpravartitam. yadā niyatidaurbalyam athaiṣām eva rocate.

न ह्य् अत्यन्तं बलयुता भवन्ति सुखिनो ऽपि वा। तस्माद् अनार्जवे बुद्धिर् न कार्या ते कथं चन।

na hy atyantaṃ balayutā bhavanti sukhino 'pi vā. tasmād anārjave buddhir na kāryā te kathaṃ cana.

असाधुभ्यो ऽस्य न भयं न चोरेभ्यो न राजतः। न किं चित् कस्य चित् कुर्वन् निर्भयः शुचिर् आवसेत्।

asādhubhyo 'sya na bhayaṃ na corebhyo na rājataḥ. na kiṃ cit kasya cit kurvan nirbhayaḥ śucir āvaset.

सर्वतः शङ्कते स्तेनो मृगो ग्रामम् इवेयिवान्। बहुधाचरितं पापम् अन्यत्रैवानुपश्यति।

sarvataḥ śaṅkate steno mṛgo grāmam iveyivān. bahudhācaritaṃ pāpam anyatraivānupaśyati.

मुदितः शुचिर् अभ्येति सर्वतो निर्भयः सदा। न हि दुश्चरितं किं चिद् आत्मनो ऽन्येषु पश्यति।

muditaḥ śucir abhyeti sarvato nirbhayaḥ sadā. na hi duścaritaṃ kiṃ cid ātmano 'nyeṣu paśyati.

दातव्यम् इत्य् अयं धर्म उक्तो भूतहिते रतैः। तं मन्यन्ते धनयुताः कृपणैः संप्रवर्तितम्।

dātavyam ity ayaṃ dharma ukto bhūtahite rataiḥ. taṃ manyante dhanayutāḥ kṛpaṇaiḥ saṃpravartitam.

यदा नियतिकार्पण्यम् अथैषाम् एव रोचते। न ह्य् अत्यन्तं धनवन्तो भवन्ति सुखिनो ऽपि वा।

yadā niyatikārpaṇyam athaiṣām eva rocate. na hy atyantaṃ dhanavanto bhavanti sukhino 'pi vā.

यद् अन्यैर् विहितं नेच्छेद् आत्मनः कर्म पूरुषः। न तत् परेषु कुर्वीत जानन्न् अप्रियम् आत्मनः।

yad anyair vihitaṃ necched ātmanaḥ karma pūruṣaḥ. na tat pareṣu kurvīta jānann apriyam ātmanaḥ.

यो ऽन्यस्य स्याद् उपपतिः स कं किं वक्तुम् अर्हति। यद् अन्यस् तस्य तत् कुर्यान् न मृष्येद् इति मे मतिः।

yo 'nyasya syād upapatiḥ sa kaṃ kiṃ vaktum arhati. yad anyas tasya tat kuryān na mṛṣyed iti me matiḥ.

जीवितुं यः स्वयं चेच्छेत् कथं सो ऽन्यं प्रघातयेत्। यद् यद् आत्मन इच्छेत तत् परस्यापि चिन्तयेत्।

jīvituṃ yaḥ svayaṃ cecchet kathaṃ so 'nyaṃ praghātayet. yad yad ātmana iccheta tat parasyāpi cintayet.

अतिरिक्तैः संविभजेद् भोगैर् अन्यान् अकिंचनान्। एतस्मात् कारणाद् धात्रा कुसीदं संप्रवर्तितम्।

atiriktaiḥ saṃvibhajed bhogair anyān akiṃcanān. etasmāt kāraṇād dhātrā kusīdaṃ saṃpravartitam.

यस्मिंस् तु देवाः समये संतिष्ठेरंस् तथा भवेत्। अथ चेल् लाभसमये स्थितिर् धर्मे ऽपि शोभना।

yasmiṃs tu devāḥ samaye saṃtiṣṭheraṃs tathā bhavet. atha cel lābhasamaye sthitir dharme 'pi śobhanā.

सर्वं प्रियाभ्युपगतं धर्मम् आहुर् मनीषिणः। पश्यैतं लक्षणोद्देशं धर्माधर्मे युधिष्ठिर।

sarvaṃ priyābhyupagataṃ dharmam āhur manīṣiṇaḥ. paśyaitaṃ lakṣaṇoddeśaṃ dharmādharme yudhiṣṭhira.

लोकसंग्रहसंयुक्तं विधात्रा विहितं पुरा। सूक्ष्मधर्मार्थनियतं सतां चरितम् उत्तमम्।

lokasaṃgrahasaṃyuktaṃ vidhātrā vihitaṃ purā. sūkṣmadharmārthaniyataṃ satāṃ caritam uttamam.

धर्मलक्षणम् आख्यातम् एतत् ते कुरुसत्तम। तस्माद् अनार्जवे बुद्धिर् न कार्या ते कथं चन।

dharmalakṣaṇam ākhyātam etat te kurusattama. tasmād anārjave buddhir na kāryā te kathaṃ cana.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...