महाभारत 12.250 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 250→

[mh-12-250] • 41 श्लोकाः

नारद उवाच। विनीय दुःखम् अबला सा त्व् अतीवायतेक्षणा। उवाच प्राञ्जलिर् भूत्वा लतेवावर्जिता तदा।

nārada uvāca. vinīya duḥkham abalā sā tv atīvāyatekṣaṇā. uvāca prāñjalir bhūtvā latevāvarjitā tadā.

त्वया सृष्टा कथं नारी मादृशी वदतां वर। रौद्रकर्माभिजायेत सर्वप्राणिभयंकरी।

tvayā sṛṣṭā kathaṃ nārī mādṛśī vadatāṃ vara. raudrakarmābhijāyeta sarvaprāṇibhayaṃkarī.

बिभेम्य् अहम् अधर्मस्य धर्म्यम् आदिश कर्म मे। त्वं मां भीताम् अवेक्षस्व शिवेनेश्वर चक्षुषा।

bibhemy aham adharmasya dharmyam ādiśa karma me. tvaṃ māṃ bhītām avekṣasva śiveneśvara cakṣuṣā.

बालान् वृद्धान् वयःस्थांश् च न हरेयम् अनागसः। प्राणिनः प्राणिनाम् ईश नमस् ते ऽभिप्रसीद मे।

bālān vṛddhān vayaḥsthāṃś ca na hareyam anāgasaḥ. prāṇinaḥ prāṇinām īśa namas te 'bhiprasīda me.

प्रियान् पुत्रान् वयस्यांश् च भ्रातॄन् मातॄः पितॄन् अपि। अपध्यास्यन्ति यद् देव मृतांस् तेषां बिभेम्य् अहम्।

priyān putrān vayasyāṃś ca bhrātṝn mātṝḥ pitṝn api. apadhyāsyanti yad deva mṛtāṃs teṣāṃ bibhemy aham.

कृपणाश्रुपरिक्लेदो दहेन् मां शाश्वतीः समाः। तेभ्यो ऽहं बलवद् भीता शरणं त्वाम् उपागता।

kṛpaṇāśruparikledo dahen māṃ śāśvatīḥ samāḥ. tebhyo 'haṃ balavad bhītā śaraṇaṃ tvām upāgatā.

यमस्य भवने देव यात्य् अन्ते पापकर्मिणः। प्रसादये त्वा वरद प्रसादं कुरु मे प्रभो।

yamasya bhavane deva yāty ante pāpakarmiṇaḥ. prasādaye tvā varada prasādaṃ kuru me prabho.

एतम् इच्छाम्य् अहं कामं त्वत्तो लोकपितामह। इच्छेयं त्वत्प्रसादाच् च तपस् तप्तुं सुरेश्वर।

etam icchāmy ahaṃ kāmaṃ tvatto lokapitāmaha. iccheyaṃ tvatprasādāc ca tapas taptuṃ sureśvara.

पितामह उवाच। मृत्यो संकल्पिता मे त्वं प्रजासंहारहेतुना। त्वं हि संहारबुद्ध्या मे चिन्तिता रुषितेन च। गच्छ संहर सर्वास् त्वं प्रजा मा च विचारय।

pitāmaha uvāca. mṛtyo saṃkalpitā me tvaṃ prajāsaṃhārahetunā. tvaṃ hi saṃhārabuddhyā me cintitā ruṣitena ca. gaccha saṃhara sarvās tvaṃ prajā mā ca vicāraya.

एतद् एवम् अवश्यं हि भविता नैतद् अन्यथा। क्रियताम् अनवद्याङ्गि यथोक्तं मद्वचो ऽनघे।

etad evam avaśyaṃ hi bhavitā naitad anyathā. kriyatām anavadyāṅgi yathoktaṃ madvaco 'naghe.

नारद उवाच। एवम् उक्ता महाबाहो मृत्युः परपुरंजय। न व्याजहार तस्थौ च प्रह्वा भगवदुन्मुखी।

nārada uvāca. evam uktā mahābāho mṛtyuḥ parapuraṃjaya. na vyājahāra tasthau ca prahvā bhagavadunmukhī.

पुनः पुनर् अथोक्ता सा गतसत्त्वेव भामिनी। तूष्णीम् आसीत् ततो देवो देवानाम् ईश्वरेश्वरः।

punaḥ punar athoktā sā gatasattveva bhāminī. tūṣṇīm āsīt tato devo devānām īśvareśvaraḥ.

प्रससाद किल ब्रह्मा स्वयम् एवात्मनात्मवान्। स्मयमानश् च लोकेशो लोकान् सर्वान् अवैक्षत।

prasasāda kila brahmā svayam evātmanātmavān. smayamānaś ca lokeśo lokān sarvān avaikṣata.

निवृत्तरोषे तस्मिंस् तु भगवत्य् अपराजिते। सा कन्यापजगामास्य समीपाद् इति नः श्रुतम्।

nivṛttaroṣe tasmiṃs tu bhagavaty aparājite. sā kanyāpajagāmāsya samīpād iti naḥ śrutam.

अपसृत्याप्रतिश्रुत्य प्रजासंहरणं तदा। त्वरमाणेव राजेन्द्र मृत्युर् धेनुकम् अभ्ययात्।

apasṛtyāpratiśrutya prajāsaṃharaṇaṃ tadā. tvaramāṇeva rājendra mṛtyur dhenukam abhyayāt.

सा तत्र परमं देवी तपो ऽचरत दुश्चरम्। समा ह्य् एकपदे तस्थौ दश पद्मानि पञ्च च।

sā tatra paramaṃ devī tapo 'carata duścaram. samā hy ekapade tasthau daśa padmāni pañca ca.

तां तथा कुर्वतीं तत्र तपः परमदुश्चरम्। पुनर् एव महातेजा ब्रह्मा वचनम् अब्रवीत्।

tāṃ tathā kurvatīṃ tatra tapaḥ paramaduścaram. punar eva mahātejā brahmā vacanam abravīt.

कुरुष्व मे वचो मृत्यो तद् अनादृत्य सत्वरा। तथैवैकपदे तात पुनर् अन्यानि सप्त सा।

kuruṣva me vaco mṛtyo tad anādṛtya satvarā. tathaivaikapade tāta punar anyāni sapta sā.

तस्थौ पद्मानि षट् चैव पञ्च द्वे चैव मानद। भूयः पद्मायुतं तात मृगैः सह चचार सा। द्वे चायुते नरश्रेष्ठ वाय्वाहारा महामते।

tasthau padmāni ṣaṭ caiva pañca dve caiva mānada. bhūyaḥ padmāyutaṃ tāta mṛgaiḥ saha cacāra sā. dve cāyute naraśreṣṭha vāyvāhārā mahāmate.

पुनर् गत्वा ततो राजन् मौनम् आतिष्ठद् उत्तमम्। अप्सु वर्षसहस्राणि सप्त चैकं च पार्थिव।

punar gatvā tato rājan maunam ātiṣṭhad uttamam. apsu varṣasahasrāṇi sapta caikaṃ ca pārthiva.

ततो जगाम सा कन्या कौशिकीं भरतर्षभ। तत्र वायुजलाहारा चचार नियमं पुनः।

tato jagāma sā kanyā kauśikīṃ bharatarṣabha. tatra vāyujalāhārā cacāra niyamaṃ punaḥ.

ततो ययौ महाभागा गङ्गां मेरुं च केवलम्। तस्थौ दार्व् इव निश्चेष्टा भूतानां हितकाम्यया।

tato yayau mahābhāgā gaṅgāṃ meruṃ ca kevalam. tasthau dārv iva niśceṣṭā bhūtānāṃ hitakāmyayā.

ततो हिमवतो मूर्ध्नि यत्र देवाः समीजिरे। तत्राङ्गुष्ठेन राजेन्द्र निखर्वम् अपरं ततः। तस्थौ पितामहं चैव तोषयाम् आस यत्नतः।

tato himavato mūrdhni yatra devāḥ samījire. tatrāṅguṣṭhena rājendra nikharvam aparaṃ tataḥ. tasthau pitāmahaṃ caiva toṣayām āsa yatnataḥ.

ततस् ताम् अब्रवीत् तत्र लोकानां प्रभवाप्ययः। किम् इदं वर्तते पुत्रि क्रियतां तद् वचो मम।

tatas tām abravīt tatra lokānāṃ prabhavāpyayaḥ. kim idaṃ vartate putri kriyatāṃ tad vaco mama.

ततो ऽब्रवीत् पुनर् मृत्युर् भगवन्तं पितामहम्। न हरेयं प्रजा देव पुनस् त्वाहं प्रसादये।

tato 'bravīt punar mṛtyur bhagavantaṃ pitāmaham. na hareyaṃ prajā deva punas tvāhaṃ prasādaye.

ताम् अधर्मभयत्रस्तां पुनर् एव च याचतीम्। तदाब्रवीद् देवदेवो निगृह्येदं वचस् ततः।

tām adharmabhayatrastāṃ punar eva ca yācatīm. tadābravīd devadevo nigṛhyedaṃ vacas tataḥ.

अधर्मो नास्ति ते मृत्यो संयच्छेमाः प्रजाः शुभे। मया ह्य् उक्तं मृषा भद्रे भविता नेह किं चन।

adharmo nāsti te mṛtyo saṃyacchemāḥ prajāḥ śubhe. mayā hy uktaṃ mṛṣā bhadre bhavitā neha kiṃ cana.

धर्मः सनातनश् च त्वाम् इहैवानुप्रवेक्ष्यते। अहं च विबुधाश् चैव त्वद्धिते निरताः सदा।

dharmaḥ sanātanaś ca tvām ihaivānupravekṣyate. ahaṃ ca vibudhāś caiva tvaddhite niratāḥ sadā.

इमम् अन्यं च ते कामं ददामि मनसेप्सितम्। न त्वा दोषेण यास्यन्ति व्याधिसंपीडिताः प्रजाः।

imam anyaṃ ca te kāmaṃ dadāmi manasepsitam. na tvā doṣeṇa yāsyanti vyādhisaṃpīḍitāḥ prajāḥ.

पुरुषेषु च रूपेण पुरुषस् त्वं भविष्यसि। स्त्रीषु स्त्रीरूपिणी चैव तृतीयेषु नपुंसकम्।

puruṣeṣu ca rūpeṇa puruṣas tvaṃ bhaviṣyasi. strīṣu strīrūpiṇī caiva tṛtīyeṣu napuṃsakam.

सैवम् उक्ता महाराज कृताञ्जलिर् उवाच ह। पुनर् एव महात्मानं नेति देवेशम् अव्ययम्।

saivam uktā mahārāja kṛtāñjalir uvāca ha. punar eva mahātmānaṃ neti deveśam avyayam.

ताम् अब्रवीत् तदा देवो मृत्यो संहर मानवान्। अधर्मस् ते न भविता तथा ध्यास्याम्य् अहं शुभे। त्वं हि यत्ता च युक्ता च पूर्वोत्पन्ना च भामिनी। अनुशिष्टा च निर्दोषा तस्मात् त्वं कुरु मे मतम्।

tām abravīt tadā devo mṛtyo saṃhara mānavān. adharmas te na bhavitā tathā dhyāsyāmy ahaṃ śubhe. tvaṃ hi yattā ca yuktā ca pūrvotpannā ca bhāminī. anuśiṣṭā ca nirdoṣā tasmāt tvaṃ kuru me matam.

यान् अश्रुबिन्दून् पतितान् अपश्यं; ये पाणिभ्यां धारितास् ते पुरस्तात्। ते व्याधयो मानवान् घोररूपाः; प्राप्ते काले पीडयिष्यन्ति मृत्यो।

yān aśrubindūn patitān apaśyaṃ; ye pāṇibhyāṃ dhāritās te purastāt. te vyādhayo mānavān ghorarūpāḥ; prāpte kāle pīḍayiṣyanti mṛtyo.

सर्वेषां त्वं प्राणिनाम् अन्तकाले; कामक्रोधौ सहितौ योजयेथाः। एवं धर्मस् त्वाम् उपैष्यत्य् अमेयो; न चाधर्मं लप्स्यसे तुल्यवृत्तिः।

sarveṣāṃ tvaṃ prāṇinām antakāle; kāmakrodhau sahitau yojayethāḥ. evaṃ dharmas tvām upaiṣyaty ameyo; na cādharmaṃ lapsyase tulyavṛttiḥ.

एवं धर्मं पालयिष्यस्य् अथोक्तं; न चात्मानं मज्जयिष्यस्य् अधर्मे। तस्मात् कामं रोचयाभ्यागतं त्वं; संयोज्याथो संहरस्वेह जन्तून्।

evaṃ dharmaṃ pālayiṣyasy athoktaṃ; na cātmānaṃ majjayiṣyasy adharme. tasmāt kāmaṃ rocayābhyāgataṃ tvaṃ; saṃyojyātho saṃharasveha jantūn.

सा वै तदा मृत्युसंज्ञापदेशाच्; छापाद् भीता बाढम् इत्य् अब्रवीत् तम्। अथो प्राणान् प्राणिनाम् अन्तकाले; कामक्रोधौ प्राप्य निर्मोह्य हन्ति।

sā vai tadā mṛtyusaṃjñāpadeśāc; chāpād bhītā bāḍham ity abravīt tam. atho prāṇān prāṇinām antakāle; kāmakrodhau prāpya nirmohya hanti.

मृत्योर् ये ते व्याधयश् चाश्रुपाता; मनुष्याणां रुज्यते यैः शरीरम्। सर्वेषां वै प्राणिनां प्राणनान्ते; तस्माच् छोकं मा कृथा बुध्य बुद्ध्या।

mṛtyor ye te vyādhayaś cāśrupātā; manuṣyāṇāṃ rujyate yaiḥ śarīram. sarveṣāṃ vai prāṇināṃ prāṇanānte; tasmāc chokaṃ mā kṛthā budhya buddhyā.

सर्वे देवाः प्राणिनां प्राणनान्ते; गत्वा वृत्ताः संनिवृत्तास् तथैव। एवं सर्वे मानवाः प्राणनान्ते; गत्वावृत्ता देववद् राजसिंह।

sarve devāḥ prāṇināṃ prāṇanānte; gatvā vṛttāḥ saṃnivṛttās tathaiva. evaṃ sarve mānavāḥ prāṇanānte; gatvāvṛttā devavad rājasiṃha.

वायुर् भीमो भीमनादो महौजाः; सर्वेषां च प्राणिनां प्राणभूतः। नानावृत्तिर् देहिनां देहभेदे; तस्माद् वायुर् देवदेवो विशिष्टः।

vāyur bhīmo bhīmanādo mahaujāḥ; sarveṣāṃ ca prāṇināṃ prāṇabhūtaḥ. nānāvṛttir dehināṃ dehabhede; tasmād vāyur devadevo viśiṣṭaḥ.

सर्वे देवा मर्त्यसंज्ञाविशिष्टाः; सर्वे मर्त्या देवसंज्ञाविशिष्टाः। तस्मात् पुत्रं मा शुचो राजसिंह; पुत्रः स्वर्गं प्राप्य ते मोदते ह।

sarve devā martyasaṃjñāviśiṣṭāḥ; sarve martyā devasaṃjñāviśiṣṭāḥ. tasmāt putraṃ mā śuco rājasiṃha; putraḥ svargaṃ prāpya te modate ha.

एवं मृत्युर् देवसृष्टा प्रजानां; प्राप्ते काले संहरन्ती यथावत्। तस्याश् चैव व्याधयस् ते ऽश्रुपाताः; प्राप्ते काले संहरन्तीह जन्तून्।

evaṃ mṛtyur devasṛṣṭā prajānāṃ; prāpte kāle saṃharantī yathāvat. tasyāś caiva vyādhayas te 'śrupātāḥ; prāpte kāle saṃharantīha jantūn.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...