महाभारत 12.25 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 25→

[mh-12-25] • 33 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। पुनर् एव महर्षिस् तं कृष्णद्वैपायनो ऽब्रवीत्। अजातशत्रुं कौन्तेयम् इदं वचनम् अर्थवत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. punar eva maharṣis taṃ kṛṣṇadvaipāyano 'bravīt. ajātaśatruṃ kaunteyam idaṃ vacanam arthavat.

अरण्ये वसतां तात भ्रातॄणां ते तपस्विनाम्। मनोरथा महाराज ये तत्रासन् युधिष्ठिर।

araṇye vasatāṃ tāta bhrātṝṇāṃ te tapasvinām. manorathā mahārāja ye tatrāsan yudhiṣṭhira.

तान् इमे भरतश्रेष्ठ प्राप्नुवन्तु महारथाः। प्रशाधि पृथिवीं पार्थ ययातिर् इव नाहुषः।

tān ime bharataśreṣṭha prāpnuvantu mahārathāḥ. praśādhi pṛthivīṃ pārtha yayātir iva nāhuṣaḥ.

अरण्ये दुःखवसतिर् अनुभूता तपस्विभिः। दुःखस्यान्ते नरव्याघ्राः सुखं त्व् अनुभवन्त्व् इमे।

araṇye duḥkhavasatir anubhūtā tapasvibhiḥ. duḥkhasyānte naravyāghrāḥ sukhaṃ tv anubhavantv ime.

धर्मम् अर्थं च कामं च भ्रातृभिः सह भारत। अनुभूय ततः पश्चात् प्रस्थातासि विशां पते।

dharmam arthaṃ ca kāmaṃ ca bhrātṛbhiḥ saha bhārata. anubhūya tataḥ paścāt prasthātāsi viśāṃ pate.

अतिथीनां च पितॄणां देवतानां च भारत। आनृण्यं गच्छ कौन्तेय ततः स्वर्गं गमिष्यसि।

atithīnāṃ ca pitṝṇāṃ devatānāṃ ca bhārata. ānṛṇyaṃ gaccha kaunteya tataḥ svargaṃ gamiṣyasi.

सर्वमेधाश्वमेधाभ्यां यजस्व कुरुनन्दन। ततः पश्चान् महाराज गमिष्यसि परां गतिम्।

sarvamedhāśvamedhābhyāṃ yajasva kurunandana. tataḥ paścān mahārāja gamiṣyasi parāṃ gatim.

भ्रातॄंश् च सर्वान् क्रतुभिः संयोज्य बहुदक्षिणैः। संप्राप्तः कीर्तिम् अतुलां पाण्डवेय भविष्यसि।

bhrātṝṃś ca sarvān kratubhiḥ saṃyojya bahudakṣiṇaiḥ. saṃprāptaḥ kīrtim atulāṃ pāṇḍaveya bhaviṣyasi.

विद्म ते पुरुषव्याघ्र वचनं कुरुनन्दन। शृणु मच् च यथा कुर्वन् धर्मान् न च्यवते नृपः।

vidma te puruṣavyāghra vacanaṃ kurunandana. śṛṇu mac ca yathā kurvan dharmān na cyavate nṛpaḥ.

आददानस्य च धनं निग्रहं च युधिष्ठिर। समानं धर्मकुशलाः स्थापयन्ति नरेश्वर। प्रत्यक्षम् अनुमानं च उपमानं तथागमः। अर्थापत्तिस् तथैतिह्यं संशयो निर्णयस् तथा। आकारो हीङ्गितश् चैव गतिश् चेष्टा च भारत। प्रतिज्ञा चैव हेतुश् च दृष्टान्तोपनयस् तथा। उक्तिर् निगमनं तेषां प्रमेयं च प्रयोजनम्। एतानि साधनान्य् आहुर् बहुवर्गप्रसिद्धये। प्रत्यक्षम् अनुमानं च सर्वेषां योनिर् इष्यते। प्रमाणज्ञो हि शक्नोति दण्डयोनौ विचक्षणः। अप्रमाणवता नीतो दण्डो हन्यान् महीपतिम्।

ādadānasya ca dhanaṃ nigrahaṃ ca yudhiṣṭhira. samānaṃ dharmakuśalāḥ sthāpayanti nareśvara. pratyakṣam anumānaṃ ca upamānaṃ tathāgamaḥ. arthāpattis tathaitihyaṃ saṃśayo nirṇayas tathā. ākāro hīṅgitaś caiva gatiś ceṣṭā ca bhārata. pratijñā caiva hetuś ca dṛṣṭāntopanayas tathā. uktir nigamanaṃ teṣāṃ prameyaṃ ca prayojanam. etāni sādhanāny āhur bahuvargaprasiddhaye. pratyakṣam anumānaṃ ca sarveṣāṃ yonir iṣyate. pramāṇajño hi śaknoti daṇḍayonau vicakṣaṇaḥ. apramāṇavatā nīto daṇḍo hanyān mahīpatim.

देशकालप्रतीक्षे यो दस्योर् दर्शयते नृपः। शास्त्रजां बुद्धिम् आस्थाय नैनसा स हि युज्यते।

deśakālapratīkṣe yo dasyor darśayate nṛpaḥ. śāstrajāṃ buddhim āsthāya nainasā sa hi yujyate.

आदाय बलिषड्भागं यो राष्ट्रं नाभिरक्षति। प्रतिगृह्णाति तत् पापं चतुर्थांशेन पार्थिवः।

ādāya baliṣaḍbhāgaṃ yo rāṣṭraṃ nābhirakṣati. pratigṛhṇāti tat pāpaṃ caturthāṃśena pārthivaḥ.

निबोध च यथातिष्ठन् धर्मान् न च्यवते नृपः। निग्रहाद् धर्मशास्त्राणाम् अनुरुध्यन्न् अपेतभीः। कामक्रोधाव् अनादृत्य पितेव समदर्शनः।

nibodha ca yathātiṣṭhan dharmān na cyavate nṛpaḥ. nigrahād dharmaśāstrāṇām anurudhyann apetabhīḥ. kāmakrodhāv anādṛtya piteva samadarśanaḥ.

दैवेनोपहते राजा कर्मकाले महाद्युते। प्रमादयति तत् कर्म न तत्राहुर् अतिक्रमम्।

daivenopahate rājā karmakāle mahādyute. pramādayati tat karma na tatrāhur atikramam.

तरसा बुद्धिपूर्वं वा निग्राह्या एव शत्रवः। पापैः सह न संदध्याद् राष्ट्रं पण्यं न कारयेत्।

tarasā buddhipūrvaṃ vā nigrāhyā eva śatravaḥ. pāpaiḥ saha na saṃdadhyād rāṣṭraṃ paṇyaṃ na kārayet.

शूराश् चार्याश् च सत्कार्या विद्वांसश् च युधिष्ठिर। गोमतो धनिनश् चैव परिपाल्या विशेषतः।

śūrāś cāryāś ca satkāryā vidvāṃsaś ca yudhiṣṭhira. gomato dhaninaś caiva paripālyā viśeṣataḥ.

व्यवहारेषु धर्म्येषु नियोज्याश् च बहुश्रुताः। प्रमाणज्ञा महीपाल न्यायशास्त्रावलम्बिनः। वेदार्थतत्त्वविद् राजंस् तर्कशास्त्रबहुश्रुतः। मन्त्रे च व्यवहारे च नियोक्तव्यो विजानता। तर्कशास्त्रकृता बुद्धिर् धर्मशास्त्रकृता च या। दण्डनीतिकृता चैव त्रैलोक्यम् अपि साधयेत्। नियोज्या वेदतत्त्वज्ञा यज्ञकर्मसु पार्थिव। वेदज्ञा ये च शास्त्रज्ञास् ते च राजन् सुबुद्धयः। आन्वीक्षिकीत्रयीवार्तादण्डनीतिषु पारगाः। ते तु सर्वत्र योक्तव्यास् ते च बुद्धेः परां गताः। गुणयुक्ते ऽपि नैकस्मिन् विश्वस्याच् च विचक्षणः।

vyavahāreṣu dharmyeṣu niyojyāś ca bahuśrutāḥ. pramāṇajñā mahīpāla nyāyaśāstrāvalambinaḥ. vedārthatattvavid rājaṃs tarkaśāstrabahuśrutaḥ. mantre ca vyavahāre ca niyoktavyo vijānatā. tarkaśāstrakṛtā buddhir dharmaśāstrakṛtā ca yā. daṇḍanītikṛtā caiva trailokyam api sādhayet. niyojyā vedatattvajñā yajñakarmasu pārthiva. vedajñā ye ca śāstrajñās te ca rājan subuddhayaḥ. ānvīkṣikītrayīvārtādaṇḍanītiṣu pāragāḥ. te tu sarvatra yoktavyās te ca buddheḥ parāṃ gatāḥ. guṇayukte 'pi naikasmin viśvasyāc ca vicakṣaṇaḥ.

अरक्षिता दुर्विनीतो मानी स्तब्धो ऽभ्यसूयकः। एनसा युज्यते राजा दुर्दान्त इति चोच्यते।

arakṣitā durvinīto mānī stabdho 'bhyasūyakaḥ. enasā yujyate rājā durdānta iti cocyate.

ये ऽरक्ष्यमाणा हीयन्ते दैवेनोपहते नृपे। तस्करैश् चापि हन्यन्ते सर्वं तद् राजकिल्बिषम्।

ye 'rakṣyamāṇā hīyante daivenopahate nṛpe. taskaraiś cāpi hanyante sarvaṃ tad rājakilbiṣam.

सुमन्त्रिते सुनीते च विधिवच् चोपपादिते। पौरुषे कर्मणि कृते नास्त्य् अधर्मो युधिष्ठिर।

sumantrite sunīte ca vidhivac copapādite. pauruṣe karmaṇi kṛte nāsty adharmo yudhiṣṭhira.

विपद्यन्ते समारम्भाः सिध्यन्त्य् अपि च दैवतः। कृते पुरुषकारे तु नैनः स्पृशति पार्थिवम्।

vipadyante samārambhāḥ sidhyanty api ca daivataḥ. kṛte puruṣakāre tu nainaḥ spṛśati pārthivam.

अत्र ते राजशार्दूल वर्तयिष्ये कथाम् इमाम्। यद् वृत्तं पूर्वराजर्षेर् हयग्रीवस्य पार्थिव।

atra te rājaśārdūla vartayiṣye kathām imām. yad vṛttaṃ pūrvarājarṣer hayagrīvasya pārthiva.

शत्रून् हत्वा हतस्याजौ शूरस्याक्लिष्टकर्मणः। असहायस्य धीरस्य निर्जितस्य युधिष्ठिर।

śatrūn hatvā hatasyājau śūrasyākliṣṭakarmaṇaḥ. asahāyasya dhīrasya nirjitasya yudhiṣṭhira.

यत् कर्म वै निग्रहे शात्रवाणां; योगश् चाग्र्यः पालने मानवानाम्। कृत्वा कर्म प्राप्य कीर्तिं सुयुद्धे; वाजिग्रीवो मोदते देवलोके।

yat karma vai nigrahe śātravāṇāṃ; yogaś cāgryaḥ pālane mānavānām. kṛtvā karma prāpya kīrtiṃ suyuddhe; vājigrīvo modate devaloke.

संत्यक्तात्मा समरेष्व् आततायी; शस्त्रैश् छिन्नो दस्युभिर् अर्द्यमानः। अश्वग्रीवः कर्मशीलो महात्मा; संसिद्धात्मा मोदते देवलोके।

saṃtyaktātmā samareṣv ātatāyī; śastraiś chinno dasyubhir ardyamānaḥ. aśvagrīvaḥ karmaśīlo mahātmā; saṃsiddhātmā modate devaloke.

धनुर् यूपो रशना ज्या शरः स्रुक्; स्रुवः खड्गो रुधिरं यत्र चाज्यम्। रथो वेदी कामगो युद्धम् अग्निश्; चातुर्होत्रं चतुरो वाजिमुख्याः।

dhanur yūpo raśanā jyā śaraḥ sruk; sruvaḥ khaḍgo rudhiraṃ yatra cājyam. ratho vedī kāmago yuddham agniś; cāturhotraṃ caturo vājimukhyāḥ.

हुत्वा तस्मिन् यज्ञवह्नाव् अथारीन्; पापान् मुक्तो राजसिंहस् तरस्वी। प्राणान् हुत्वा चावभृथे रणे स; वाजिग्रीवो मोदते देवलोके।

hutvā tasmin yajñavahnāv athārīn; pāpān mukto rājasiṃhas tarasvī. prāṇān hutvā cāvabhṛthe raṇe sa; vājigrīvo modate devaloke.

राष्ट्रं रक्षन् बुद्धिपूर्वं नयेन; संत्यक्तात्मा यज्ञशीलो महात्मा। सर्वांल् लोकान् व्याप्य कीर्त्या मनस्वी; वाजिग्रीवो मोदते देवलोके।

rāṣṭraṃ rakṣan buddhipūrvaṃ nayena; saṃtyaktātmā yajñaśīlo mahātmā. sarvāṃl lokān vyāpya kīrtyā manasvī; vājigrīvo modate devaloke.

दैवीं सिद्धिं मानुषीं दण्डनीतिं; योगन्यायैः पालयित्वा महीं च। तस्माद् राजा धर्मशीलो महात्मा; हयग्रीवो मोदते स्वर्गलोके।

daivīṃ siddhiṃ mānuṣīṃ daṇḍanītiṃ; yoganyāyaiḥ pālayitvā mahīṃ ca. tasmād rājā dharmaśīlo mahātmā; hayagrīvo modate svargaloke.

विद्वांस् त्यागी श्रद्दधानः कृतज्ञस्; त्यक्त्वा लोकं मानुषं कर्म कृत्वा। मेधाविनां विदुषां संमतानां; तनुत्यजां लोकम् आक्रम्य राजा।

vidvāṃs tyāgī śraddadhānaḥ kṛtajñas; tyaktvā lokaṃ mānuṣaṃ karma kṛtvā. medhāvināṃ viduṣāṃ saṃmatānāṃ; tanutyajāṃ lokam ākramya rājā.

सम्यग् वेदान् प्राप्य शास्त्राण्य् अधीत्य; सम्यग् राष्ट्रं पालयित्वा महात्मा। चातुर्वर्ण्यं स्थापयित्वा स्वधर्मे; वाजिग्रीवो मोदते देवलोके।

samyag vedān prāpya śāstrāṇy adhītya; samyag rāṣṭraṃ pālayitvā mahātmā. cāturvarṇyaṃ sthāpayitvā svadharme; vājigrīvo modate devaloke.

जित्वा संग्रामान् पालयित्वा प्रजाश् च; सोमं पीत्वा तर्पयित्वा द्विजाग्र्यान्। युक्त्या दण्डं धारयित्वा प्रजानां; युद्धे क्षीणो मोदते देवलोके।

jitvā saṃgrāmān pālayitvā prajāś ca; somaṃ pītvā tarpayitvā dvijāgryān. yuktyā daṇḍaṃ dhārayitvā prajānāṃ; yuddhe kṣīṇo modate devaloke.

वृत्तं यस्य श्लाघनीयं मनुष्याः; सन्तो विद्वांसश् चार्हयन्त्य् अर्हणीयाः। स्वर्गं जित्वा वीरलोकांश् च गत्वा; सिद्धिं प्राप्तः पुण्यकीर्तिर् महात्मा।

vṛttaṃ yasya ślāghanīyaṃ manuṣyāḥ; santo vidvāṃsaś cārhayanty arhaṇīyāḥ. svargaṃ jitvā vīralokāṃś ca gatvā; siddhiṃ prāptaḥ puṇyakīrtir mahātmā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...