महाभारत 12.24 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 24→

[mh-12-24] • 30 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। भगवन् कर्मणा केन सुद्युम्नो वसुधाधिपः। संसिद्धिं परमां प्राप्तः श्रोतुम् इच्छामि तं नृपम्।

yudhiṣṭhira uvāca. bhagavan karmaṇā kena sudyumno vasudhādhipaḥ. saṃsiddhiṃ paramāṃ prāptaḥ śrotum icchāmi taṃ nṛpam.

व्यास उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। शङ्खश् च लिखितश् चास्तां भ्रातरौ संयतव्रतौ।

vyāsa uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. śaṅkhaś ca likhitaś cāstāṃ bhrātarau saṃyatavratau.

तयोर् आवसथाव् आस्तां रमणीयौ पृथक् पृथक्। नित्यपुष्पफलैर् वृक्षैर् उपेतौ बाहुदाम् अनु।

tayor āvasathāv āstāṃ ramaṇīyau pṛthak pṛthak. nityapuṣpaphalair vṛkṣair upetau bāhudām anu.

ततः कदा चिल् लिखितः शङ्खस्याश्रमम् आगमत्। यदृच्छयापि शङ्खो ऽथ निष्क्रान्तो ऽभवद् आश्रमात्।

tataḥ kadā cil likhitaḥ śaṅkhasyāśramam āgamat. yadṛcchayāpi śaṅkho 'tha niṣkrānto 'bhavad āśramāt.

सो ऽभिगम्याश्रमं भ्रातुः शङ्खस्य लिखितस् तदा। फलानि शातयाम् आस सम्यक् परिणतान्य् उत।

so 'bhigamyāśramaṃ bhrātuḥ śaṅkhasya likhitas tadā. phalāni śātayām āsa samyak pariṇatāny uta.

तान्य् उपादाय विस्रब्धो भक्षयाम् आस स द्विजः। तस्मिंश् च भक्षयत्य् एव शङ्खो ऽप्य् आश्रमम् आगमत्।

tāny upādāya visrabdho bhakṣayām āsa sa dvijaḥ. tasmiṃś ca bhakṣayaty eva śaṅkho 'py āśramam āgamat.

भक्षयन्तं तु तं दृष्ट्वा शङ्खो भ्रातरम् अब्रवीत्। कुतः फलान्य् अवाप्तानि हेतुना केन खादसि।

bhakṣayantaṃ tu taṃ dṛṣṭvā śaṅkho bhrātaram abravīt. kutaḥ phalāny avāptāni hetunā kena khādasi.

सो ऽब्रवीद् भ्रातरं ज्येष्ठम् उपस्पृश्याभिवाद्य च। इत एव गृहीतानि मयेति प्रहसन्न् इव।

so 'bravīd bhrātaraṃ jyeṣṭham upaspṛśyābhivādya ca. ita eva gṛhītāni mayeti prahasann iva.

तम् अब्रवीत् तदा शङ्खस् तीव्रकोपसमन्वितः। स्तेयं त्वया कृतम् इदं फलान्य् आददता स्वयम्। गच्छ राजानम् आसाद्य स्वकर्म प्रथयस्व वै। लिखितो ऽथ तदा गत्वा भ्रातुर् वाक्येन चोदितः। सुद्युम्नविषयं राजन्न् उवाचेदं सुदुःखितः।

tam abravīt tadā śaṅkhas tīvrakopasamanvitaḥ. steyaṃ tvayā kṛtam idaṃ phalāny ādadatā svayam. gaccha rājānam āsādya svakarma prathayasva vai. likhito 'tha tadā gatvā bhrātur vākyena coditaḥ. sudyumnaviṣayaṃ rājann uvācedaṃ suduḥkhitaḥ.

अदत्तादानम् एवेदं कृतं पार्थिवसत्तम। स्तेनं मां त्वं विदित्वा च स्वधर्मम् अनुपालय। शीघ्रं धारय चौरस्य मम दण्डं नराधिप।

adattādānam evedaṃ kṛtaṃ pārthivasattama. stenaṃ māṃ tvaṃ viditvā ca svadharmam anupālaya. śīghraṃ dhāraya caurasya mama daṇḍaṃ narādhipa.

इत्य् उक्तस् तस्य वचनात् सुद्युम्नं वसुधाधिपम्। अभ्यगच्छन् महाबाहो लिखितः संशितव्रतः।

ity uktas tasya vacanāt sudyumnaṃ vasudhādhipam. abhyagacchan mahābāho likhitaḥ saṃśitavrataḥ.

सुद्युम्नस् त्व् अन्तपालेभ्यः श्रुत्वा लिखितम् आगतम्। अभ्यगच्छत् सहामात्यः पद्भ्याम् एव नरेश्वरः।

sudyumnas tv antapālebhyaḥ śrutvā likhitam āgatam. abhyagacchat sahāmātyaḥ padbhyām eva nareśvaraḥ.

तम् अब्रवीत् समागत्य स राजा ब्रह्मवित्तमम्। किम् आगमनम् आचक्ष्व भगवन् कृतम् एव तत्।

tam abravīt samāgatya sa rājā brahmavittamam. kim āgamanam ācakṣva bhagavan kṛtam eva tat.

एवम् उक्तः स विप्रर्षिः सुद्युम्नम् इदम् अब्रवीत्। प्रतिश्रौषि करिष्येति श्रुत्वा तत् कर्तुम् अर्हसि।

evam uktaḥ sa viprarṣiḥ sudyumnam idam abravīt. pratiśrauṣi kariṣyeti śrutvā tat kartum arhasi.

अनिसृष्टानि गुरुणा फलानि पुरुषर्षभ। भक्षितानि मया राजंस् तत्र मां शाधि माचिरम्।

anisṛṣṭāni guruṇā phalāni puruṣarṣabha. bhakṣitāni mayā rājaṃs tatra māṃ śādhi māciram.

सुद्युम्न उवाच। प्रमाणं चेन् मतो राजा भवतो दण्डधारणे। अनुज्ञायाम् अपि तथा हेतुः स्याद् ब्राह्मणर्षभ।

sudyumna uvāca. pramāṇaṃ cen mato rājā bhavato daṇḍadhāraṇe. anujñāyām api tathā hetuḥ syād brāhmaṇarṣabha.

स भवान् अभ्यनुज्ञातः शुचिकर्मा महाव्रतः। ब्रूहि कामान् अतो ऽन्यांस् त्वं करिष्यामि हि ते वचः।

sa bhavān abhyanujñātaḥ śucikarmā mahāvrataḥ. brūhi kāmān ato 'nyāṃs tvaṃ kariṣyāmi hi te vacaḥ.

व्यास उवाच। छन्द्यमानो ऽपि ब्रह्मर्षिः पार्थिवेन महात्मना। नान्यं वै वरयाम् आस तस्माद् दण्डाद् ऋते वरम्।

vyāsa uvāca. chandyamāno 'pi brahmarṣiḥ pārthivena mahātmanā. nānyaṃ vai varayām āsa tasmād daṇḍād ṛte varam.

ततः स पृथिवीपालो लिखितस्य महात्मनः। करौ प्रच्छेदयाम् आस धृतदण्डो जगाम सः।

tataḥ sa pṛthivīpālo likhitasya mahātmanaḥ. karau pracchedayām āsa dhṛtadaṇḍo jagāma saḥ.

स गत्वा भ्रातरं शङ्खम् आर्तरूपो ऽब्रवीद् इदम्। धृतदण्डस्य दुर्भुद्धेर् भगवन् क्षन्तुम् अर्हसि।

sa gatvā bhrātaraṃ śaṅkham ārtarūpo 'bravīd idam. dhṛtadaṇḍasya durbhuddher bhagavan kṣantum arhasi.

शङ्ख उवाच। न कुप्ये तव धर्मज्ञ न च दूषयसे मम। सुनिर्मलं कुलं ब्रह्मन्न् अस्मिञ् जगति विश्रुतम्। धर्मस् तु ते व्यतिक्रान्तस् ततस् ते निष्कृतिः कृता।

śaṅkha uvāca. na kupye tava dharmajña na ca dūṣayase mama. sunirmalaṃ kulaṃ brahmann asmiñ jagati viśrutam. dharmas tu te vyatikrāntas tatas te niṣkṛtiḥ kṛtā.

स गत्वा बाहुदां शीघ्रं तर्पयस्व यथाविधि। देवान् पितॄन् ऋषींश् चैव मा चाधर्मे मनः कृथाः। ब्रह्महत्यां सुरापानं स्तेयं गुर्वङ्गनागमम्। महान्ति पातकान्य् आहुः संयोगं चैव तैः सह। न स्तेयसदृशं ब्रह्मन् महापातकम् अस्त्य् उत। जगत्य् अस्मिन् महाभाग ब्रह्महत्यासमं हि तत्। सर्वपातकिनां ब्रह्मन् दण्डः शारीर उच्यते। तस्करस्य विशेषेण नान्यो दण्डो विधीयते। ब्राह्मणः क्षत्रियो वापि वैश्यः शूद्रो ऽथ वा द्विजः। सर्वे कामकृते पापे हन्तव्या न विचारणा। राजभिर् धृतदण्डा वै कृत्वा पापानि मानवाः। निर्मलाः स्वर्गम् आयान्ति सन्तः सुकृतिनो यथा। उद्धृतं नः कुलं ब्रह्मन् राज्ञा दण्डे धृते त्वयि।

sa gatvā bāhudāṃ śīghraṃ tarpayasva yathāvidhi. devān pitṝn ṛṣīṃś caiva mā cādharme manaḥ kṛthāḥ. brahmahatyāṃ surāpānaṃ steyaṃ gurvaṅganāgamam. mahānti pātakāny āhuḥ saṃyogaṃ caiva taiḥ saha. na steyasadṛśaṃ brahman mahāpātakam asty uta. jagaty asmin mahābhāga brahmahatyāsamaṃ hi tat. sarvapātakināṃ brahman daṇḍaḥ śārīra ucyate. taskarasya viśeṣeṇa nānyo daṇḍo vidhīyate. brāhmaṇaḥ kṣatriyo vāpi vaiśyaḥ śūdro 'tha vā dvijaḥ. sarve kāmakṛte pāpe hantavyā na vicāraṇā. rājabhir dhṛtadaṇḍā vai kṛtvā pāpāni mānavāḥ. nirmalāḥ svargam āyānti santaḥ sukṛtino yathā. uddhṛtaṃ naḥ kulaṃ brahman rājñā daṇḍe dhṛte tvayi.

व्यास उवाच। तस्य तद् वचनं श्रुत्वा शङ्खस्य लिखितस् तदा। अवगाह्यापगां पुण्याम् उदकार्थं प्रचक्रमे।

vyāsa uvāca. tasya tad vacanaṃ śrutvā śaṅkhasya likhitas tadā. avagāhyāpagāṃ puṇyām udakārthaṃ pracakrame.

प्रादुरास्तां ततस् तस्य करौ जलजसंनिभौ। ततः स विस्मितो भ्रातुर् दर्शयाम् आस तौ करौ।

prādurāstāṃ tatas tasya karau jalajasaṃnibhau. tataḥ sa vismito bhrātur darśayām āsa tau karau.

ततस् तम् अब्रवीच् छङ्खस् तपसेदं कृतं मया। मा च ते ऽत्र विशङ्का भूद् दैवम् एव विधीयते।

tatas tam abravīc chaṅkhas tapasedaṃ kṛtaṃ mayā. mā ca te 'tra viśaṅkā bhūd daivam eva vidhīyate.

लिखित उवाच। किं नु नाहं त्वया पूतः पूर्वम् एव महाद्युते। यस्य ते तपसो वीर्यम् ईदृशं द्विजसत्तम।

likhita uvāca. kiṃ nu nāhaṃ tvayā pūtaḥ pūrvam eva mahādyute. yasya te tapaso vīryam īdṛśaṃ dvijasattama.

शङ्ख उवाच। एवम् एतन् मया कार्यं नाहं दण्डधरस् तव। स च पूतो नरपतिस् त्वं चापि पितृभिः सह।

śaṅkha uvāca. evam etan mayā kāryaṃ nāhaṃ daṇḍadharas tava. sa ca pūto narapatis tvaṃ cāpi pitṛbhiḥ saha.

व्यास उवाच। स राजा पाण्डवश्रेष्ठ श्रेष्ठो वै तेन कर्मणा। प्राप्तवान् परमां सिद्धिं दक्षः प्राचेतसो यथा।

vyāsa uvāca. sa rājā pāṇḍavaśreṣṭha śreṣṭho vai tena karmaṇā. prāptavān paramāṃ siddhiṃ dakṣaḥ prācetaso yathā.

एष धर्मः क्षत्रियाणां प्रजानां परिपालनम्। उत्पथे ऽस्मिन् महाराज मा च शोके मनः कृथाः।

eṣa dharmaḥ kṣatriyāṇāṃ prajānāṃ paripālanam. utpathe 'smin mahārāja mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ.

भ्रातुर् अस्य हितं वाक्यं शृणु धर्मज्ञसत्तम। दण्ड एव हि राजेन्द्र क्षत्रधर्मो न मुण्डनम्।

bhrātur asya hitaṃ vākyaṃ śṛṇu dharmajñasattama. daṇḍa eva hi rājendra kṣatradharmo na muṇḍanam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...