महाभारत 12.246 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 246→

[mh-12-246] • 15 श्लोकाः

व्यास उवाच। हृदि कामद्रुमश् चित्रो मोहसंचयसंभवः। क्रोधमानमहास्कन्धो विवित्सापरिमोचनः।

vyāsa uvāca. hṛdi kāmadrumaś citro mohasaṃcayasaṃbhavaḥ. krodhamānamahāskandho vivitsāparimocanaḥ.

तस्य चाज्ञानम् आधारः प्रमादः परिषेचनम्। सो ऽभ्यसूयापलाशो हि पुरादुष्कृतसारवान्।

tasya cājñānam ādhāraḥ pramādaḥ pariṣecanam. so 'bhyasūyāpalāśo hi purāduṣkṛtasāravān.

संमोहचिन्ताविटपः शोकशाखो भयंकरः। मोहनीभिः पिपासाभिर् लताभिः परिवेष्टितः।

saṃmohacintāviṭapaḥ śokaśākho bhayaṃkaraḥ. mohanībhiḥ pipāsābhir latābhiḥ pariveṣṭitaḥ.

उपासते महावृक्षं सुलुब्धास् तं फलेप्सवः। आयासैः संयतः पाशैः फलानि परिवेष्टयन्।

upāsate mahāvṛkṣaṃ sulubdhās taṃ phalepsavaḥ. āyāsaiḥ saṃyataḥ pāśaiḥ phalāni pariveṣṭayan.

यस् तान् पाशान् वशे कृत्वा तं वृक्षम् अपकर्षति। गतः स दुःखयोर् अन्तं यतमानस् तयोर् द्वयोः।

yas tān pāśān vaśe kṛtvā taṃ vṛkṣam apakarṣati. gataḥ sa duḥkhayor antaṃ yatamānas tayor dvayoḥ.

संरोहत्य् अकृतप्रज्ञः संतापेन हि पादपम्। स तम् एव ततो हन्ति विषं ग्रस्तम् इवातुरम्।

saṃrohaty akṛtaprajñaḥ saṃtāpena hi pādapam. sa tam eva tato hanti viṣaṃ grastam ivāturam.

तस्यानुशयमूलस्य मूलम् उद्ध्रियते बलात्। त्यागाप्रमादाकृतिना साम्येन परमासिना।

tasyānuśayamūlasya mūlam uddhriyate balāt. tyāgāpramādākṛtinā sāmyena paramāsinā.

एवं यो वेद कामस्य केवलं परिकर्षणम्। वधं वै कामशास्त्रस्य स दुःखान्य् अतिवर्तते।

evaṃ yo veda kāmasya kevalaṃ parikarṣaṇam. vadhaṃ vai kāmaśāstrasya sa duḥkhāny ativartate.

शरीरं पुरम् इत्य् आहुः स्वामिनी बुद्धिर् इष्यते। तत्र बुद्धेः शरीरस्थं मनो नामार्थचिन्तकम्।

śarīraṃ puram ity āhuḥ svāminī buddhir iṣyate. tatra buddheḥ śarīrasthaṃ mano nāmārthacintakam.

इन्द्रियाणि जनाः पौरास् तदर्थं तु परा कृतिः। तत्र द्वौ दारुणौ दोषौ तमो नाम रजस् तथा।

indriyāṇi janāḥ paurās tadarthaṃ tu parā kṛtiḥ. tatra dvau dāruṇau doṣau tamo nāma rajas tathā.

यदर्थम् उपजीवन्ति पौराः सहपुरेश्वराः। अद्वारेण तम् एवार्थं द्वौ दोषाव् उपजीवतः।

yadartham upajīvanti paurāḥ sahapureśvarāḥ. advāreṇa tam evārthaṃ dvau doṣāv upajīvataḥ.

तत्र बुद्धिर् हि दुर्धर्षा मनः साधर्म्यम् उच्यते। पौराश् चापि मनस् त्रस्तास् तेषाम् अपि चला स्थितिः।

tatra buddhir hi durdharṣā manaḥ sādharmyam ucyate. paurāś cāpi manas trastās teṣām api calā sthitiḥ.

यदर्थं बुद्धिर् अध्यास्ते न सो ऽर्थः परिषीदति। पौरमन्त्रवियुक्तायाः सो ऽर्थः संसीदति क्रमात्। यदर्थं पृथग् अध्यास्ते मनस् तत् परिषीदति।

yadarthaṃ buddhir adhyāste na so 'rthaḥ pariṣīdati. pauramantraviyuktāyāḥ so 'rthaḥ saṃsīdati kramāt. yadarthaṃ pṛthag adhyāste manas tat pariṣīdati.

पृथग्भूतं यदा बुद्ध्या मनो भवति केवलम्। तत्रैनं विवृतं शून्यं रजः पर्यवतिष्ठते।

pṛthagbhūtaṃ yadā buddhyā mano bhavati kevalam. tatrainaṃ vivṛtaṃ śūnyaṃ rajaḥ paryavatiṣṭhate.

तन् मनः कुरुते सख्यं रजसा सह संगतम्। तं चादाय जनं पौरं रजसे संप्रयच्छति।

tan manaḥ kurute sakhyaṃ rajasā saha saṃgatam. taṃ cādāya janaṃ pauraṃ rajase saṃprayacchati.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...