महाभारत 12.247 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 247→

[mh-12-247] • 13 श्लोकाः

भीष्म उवाच। भूतानां गुणसंख्यानं भूयः पुत्र निशामय। द्वैपायनमुखाद् भ्रष्टं श्लाघया परयानघ।

bhīṣma uvāca. bhūtānāṃ guṇasaṃkhyānaṃ bhūyaḥ putra niśāmaya. dvaipāyanamukhād bhraṣṭaṃ ślāghayā parayānagha.

दीप्तानलनिभः प्राह भगवान् धूम्रवर्चसे। ततो ऽहम् अपि वक्ष्यामि भूयः पुत्र निदर्शनम्।

dīptānalanibhaḥ prāha bhagavān dhūmravarcase. tato 'ham api vakṣyāmi bhūyaḥ putra nidarśanam.

भूमेः स्थैर्यं पृथुत्वं च काठिन्यं प्रसवात्मता। गन्धो गुरुत्वं शक्तिश् च संघातः स्थापना धृतिः।

bhūmeḥ sthairyaṃ pṛthutvaṃ ca kāṭhinyaṃ prasavātmatā. gandho gurutvaṃ śaktiś ca saṃghātaḥ sthāpanā dhṛtiḥ.

अपां शैत्यं रसः क्लेदो द्रवत्वं स्नेहसौम्यता। जिह्वा विष्यन्दिनी चैव भौमाप्यास्रवणं तथा।

apāṃ śaityaṃ rasaḥ kledo dravatvaṃ snehasaumyatā. jihvā viṣyandinī caiva bhaumāpyāsravaṇaṃ tathā.

अग्नेर् दुर्धर्षता तेजस् तापः पाकः प्रकाशनम्। शौचं रागो लघुस् तैक्ष्ण्यं दशमं चोर्ध्वभागिता।

agner durdharṣatā tejas tāpaḥ pākaḥ prakāśanam. śaucaṃ rāgo laghus taikṣṇyaṃ daśamaṃ cordhvabhāgitā.

वायोर् अनियमः स्पर्शो वादस्थानं स्वतन्त्रता। बलं शैघ्र्यं च मोहश् च चेष्टा कर्मकृता भवः।

vāyor aniyamaḥ sparśo vādasthānaṃ svatantratā. balaṃ śaighryaṃ ca mohaś ca ceṣṭā karmakṛtā bhavaḥ.

आकाशस्य गुणः शब्दो व्यापित्वं छिद्रतापि च। अनाश्रयम् अनालम्बम् अव्यक्तम् अविकारिता।

ākāśasya guṇaḥ śabdo vyāpitvaṃ chidratāpi ca. anāśrayam anālambam avyaktam avikāritā.

अप्रतीघातता चैव भूतत्वं विकृतानि च। गुणाः पञ्चाशतं प्रोक्ताः पञ्चभूतात्मभाविताः।

apratīghātatā caiva bhūtatvaṃ vikṛtāni ca. guṇāḥ pañcāśataṃ proktāḥ pañcabhūtātmabhāvitāḥ.

चलोपपत्तिर् व्यक्तिश् च विसर्गः कल्पना क्षमा। सद् असच् चाशुता चैव मनसो नव वै गुणाः।

calopapattir vyaktiś ca visargaḥ kalpanā kṣamā. sad asac cāśutā caiva manaso nava vai guṇāḥ.

इष्टानिष्टविकल्पश् च व्यवसायः समाधिता। संशयः प्रतिपत्तिश् च बुद्धौ पञ्चेह ये गुणाः।

iṣṭāniṣṭavikalpaś ca vyavasāyaḥ samādhitā. saṃśayaḥ pratipattiś ca buddhau pañceha ye guṇāḥ.

युधिष्ठिर उवाच। कथं पञ्चगुणा बुद्धिः कथं पञ्चेन्द्रिया गुणाः। एतेभ्य एते निर्वृत्ताः स्वगुणायात्मनोपि वा। एतन् मे सर्वम् आचक्ष्व सूक्ष्मज्ञानं पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. kathaṃ pañcaguṇā buddhiḥ kathaṃ pañcendriyā guṇāḥ. etebhya ete nirvṛttāḥ svaguṇāyātmanopi vā. etan me sarvam ācakṣva sūkṣmajñānaṃ pitāmaha.

भीष्म उवाच। आहुः षष्टिं भूतगुणान् वै; भूतविशिष्टा नित्यविषक्ताः। भूतविषक्ताश् चाक्षरसृष्टाः; पुत्र न नित्यं तद् इह वदन्ति।

bhīṣma uvāca. āhuḥ ṣaṣṭiṃ bhūtaguṇān vai; bhūtaviśiṣṭā nityaviṣaktāḥ. bhūtaviṣaktāś cākṣarasṛṣṭāḥ; putra na nityaṃ tad iha vadanti.

तत् पुत्र चिन्ताकलितं यद् उक्तम्; अनागतं वै तव संप्रतीह। भूतार्थतत्त्वं तद् अवाप्य सर्वं; भूतप्रभावाद् भव शान्तबुद्धिः।

tat putra cintākalitaṃ yad uktam; anāgataṃ vai tava saṃpratīha. bhūtārthatattvaṃ tad avāpya sarvaṃ; bhūtaprabhāvād bhava śāntabuddhiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...