महाभारत 12.243 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 243→

[mh-12-243] • 23 श्लोकाः

व्यास उवाच। गन्धान् रसान् नानुरुन्ध्यात् सुखं वा; नालंकारांश् चाप्नुयात् तस्य तस्य। मानं च कीर्तिं च यशश् च नेच्छेत्; स वै प्रचारः पश्यतो ब्राह्मणस्य।

vyāsa uvāca. gandhān rasān nānurundhyāt sukhaṃ vā; nālaṃkārāṃś cāpnuyāt tasya tasya. mānaṃ ca kīrtiṃ ca yaśaś ca necchet; sa vai pracāraḥ paśyato brāhmaṇasya.

सर्वान् वेदान् अधीयीत शुश्रूषुर् ब्रह्मचर्यवान्। ऋचो यजूंषि सामानि न तेन न स ब्राह्मणः।

sarvān vedān adhīyīta śuśrūṣur brahmacaryavān. ṛco yajūṃṣi sāmāni na tena na sa brāhmaṇaḥ.

ज्ञातिवत् सर्वभूतानां सर्ववित् सर्ववेदवित्। नाकामो म्रियते जातु न तेन न च ब्राह्मणः।

jñātivat sarvabhūtānāṃ sarvavit sarvavedavit. nākāmo mriyate jātu na tena na ca brāhmaṇaḥ.

इष्टीश् च विविधाः प्राप्य क्रतूंश् चैवाप्तदक्षिणान्। नैव प्राप्नोति ब्राह्मण्यम् अभिध्यानात् कथं चन।

iṣṭīś ca vividhāḥ prāpya kratūṃś caivāptadakṣiṇān. naiva prāpnoti brāhmaṇyam abhidhyānāt kathaṃ cana.

यदा चायं न बिभेति यदा चास्मान् न बिभ्यति। यदा नेच्छति न द्वेष्टि ब्रह्म संपद्यते तदा।

yadā cāyaṃ na bibheti yadā cāsmān na bibhyati. yadā necchati na dveṣṭi brahma saṃpadyate tadā.

यदा न कुरुते भावं सर्वभूतेषु पापकम्। कर्मणा मनसा वाचा ब्रह्म संपद्यते तदा।

yadā na kurute bhāvaṃ sarvabhūteṣu pāpakam. karmaṇā manasā vācā brahma saṃpadyate tadā.

कामबन्धनम् एवैकं नान्यद् अस्तीह बन्धनम्। कामबन्धनमुक्तो हि ब्रह्मभूयाय कल्पते।

kāmabandhanam evaikaṃ nānyad astīha bandhanam. kāmabandhanamukto hi brahmabhūyāya kalpate.

कामतो मुच्यमानस् तु धूम्राभ्राद् इव चन्द्रमाः। विरजाः कालम् आकाङ्क्षन् धीरो धैर्येण वर्तते।

kāmato mucyamānas tu dhūmrābhrād iva candramāḥ. virajāḥ kālam ākāṅkṣan dhīro dhairyeṇa vartate.

आपूर्यमाणम् अचलप्रतिष्ठं; समुद्रम् आपः प्रविशन्ति यद्वत्। स कामकान्तो न तु कामकामः; स वै लोकात् स्वर्गम् उपैति देही। तद्वत् कामा यं प्रविशन्ति सर्वे। स शान्तिम् आप्नोति न कामकामः।

āpūryamāṇam acalapratiṣṭhaṃ; samudram āpaḥ praviśanti yadvat. sa kāmakānto na tu kāmakāmaḥ; sa vai lokāt svargam upaiti dehī. tadvat kāmā yaṃ praviśanti sarve. sa śāntim āpnoti na kāmakāmaḥ.

वेदस्योपनिषत् सत्यं सत्यस्योपनिषद् दमः। दमस्योपनिषद् दानं दानस्योपनिषत् तपः।

vedasyopaniṣat satyaṃ satyasyopaniṣad damaḥ. damasyopaniṣad dānaṃ dānasyopaniṣat tapaḥ.

तपसोपनिषत् त्यागस् त्यागस्योपनिषत् सुखम्। सुखस्योपनिषत् स्वर्गः स्वर्गस्योपनिषच् छमः।

tapasopaniṣat tyāgas tyāgasyopaniṣat sukham. sukhasyopaniṣat svargaḥ svargasyopaniṣac chamaḥ.

क्लेदनं शोकमनसोः संतापं तृष्णया सह। सत्त्वम् इच्छसि संतोषाच् छान्तिलक्षणम् उत्तमम्।

kledanaṃ śokamanasoḥ saṃtāpaṃ tṛṣṇayā saha. sattvam icchasi saṃtoṣāc chāntilakṣaṇam uttamam.

विशोको निर्ममः शान्तः प्रसन्नात्मात्मवित्तमः। षड्भिर् लक्षणवान् एतैः समग्रः पुनर् एष्यति।

viśoko nirmamaḥ śāntaḥ prasannātmātmavittamaḥ. ṣaḍbhir lakṣaṇavān etaiḥ samagraḥ punar eṣyati.

षड्भिः सत्त्वगुणोपेतैः प्राज्ञैर् अधिकमन्त्रिभिः। ये विदुः प्रेत्य चात्मानम् इहस्थांस् तांस् तथा विदुः।

ṣaḍbhiḥ sattvaguṇopetaiḥ prājñair adhikamantribhiḥ. ye viduḥ pretya cātmānam ihasthāṃs tāṃs tathā viduḥ.

अकृत्रिमम् असंहार्यं प्राकृतं निरुपस्कृतम्। अध्यात्मं सुकृतप्रज्ञः सुखम् अव्ययम् अश्नुते।

akṛtrimam asaṃhāryaṃ prākṛtaṃ nirupaskṛtam. adhyātmaṃ sukṛtaprajñaḥ sukham avyayam aśnute.

निष्प्रचारं मनः कृत्वा प्रतिष्ठाप्य च सर्वतः। याम् अयं लभते तुष्टिं सा न शक्यम् अतो ऽन्यथा।

niṣpracāraṃ manaḥ kṛtvā pratiṣṭhāpya ca sarvataḥ. yām ayaṃ labhate tuṣṭiṃ sā na śakyam ato 'nyathā.

येन तृप्यत्य् अभुञ्जानो येन तुष्यत्य् अवित्तवान्। येनास्नेहो बलं धत्ते यस् तं वेद स वेदवित्।

yena tṛpyaty abhuñjāno yena tuṣyaty avittavān. yenāsneho balaṃ dhatte yas taṃ veda sa vedavit.

संगोप्य ह्य् आत्मनो द्वाराण्य् अपिधाय विचिन्तयन्। यो ह्य् आस्ते ब्राह्मणः शिष्टः स आत्मरतिर् उच्यते।

saṃgopya hy ātmano dvārāṇy apidhāya vicintayan. yo hy āste brāhmaṇaḥ śiṣṭaḥ sa ātmaratir ucyate.

समाहितं परे तत्त्वे क्षीणकामम् अवस्थितम्। सर्वतः सुखम् अन्वेति वपुश् चान्द्रमसं यथा।

samāhitaṃ pare tattve kṣīṇakāmam avasthitam. sarvataḥ sukham anveti vapuś cāndramasaṃ yathā.

सविशेषाणि भूतानि गुणांश् चाभजतो मुनेः। सुखेनापोह्यते दुःखं भास्करेण तमो यथा।

saviśeṣāṇi bhūtāni guṇāṃś cābhajato muneḥ. sukhenāpohyate duḥkhaṃ bhāskareṇa tamo yathā.

तम् अतिक्रान्तकर्माणम् अतिक्रान्तगुणक्षयम्। ब्राह्मणं विषयाश्लिष्टं जरामृत्यू न विन्दतः।

tam atikrāntakarmāṇam atikrāntaguṇakṣayam. brāhmaṇaṃ viṣayāśliṣṭaṃ jarāmṛtyū na vindataḥ.

स यदा सर्वतो मुक्तः समः पर्यवतिष्ठते। इन्द्रियाणीन्द्रियार्थांश् च शरीरस्थो ऽतिवर्तते।

sa yadā sarvato muktaḥ samaḥ paryavatiṣṭhate. indriyāṇīndriyārthāṃś ca śarīrastho 'tivartate.

कारणं परमं प्राप्य अतिक्रान्तस्य कार्यताम्। पुनरावर्तनं नास्ति संप्राप्तस्य परात् परम्।

kāraṇaṃ paramaṃ prāpya atikrāntasya kāryatām. punarāvartanaṃ nāsti saṃprāptasya parāt param.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents