महाभारत 12.242 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 242→

[mh-12-242] • 25 श्लोकाः

शुक उवाच। यस्माद् धर्मात् परो धर्मो विद्यते नेह कश् चन। यो विशिष्टश् च धर्मेभ्यस् तं भवान् प्रब्रवीतु मे।

śuka uvāca. yasmād dharmāt paro dharmo vidyate neha kaś cana. yo viśiṣṭaś ca dharmebhyas taṃ bhavān prabravītu me.

व्यास उवाच। धर्मं ते संप्रवक्ष्यामि पुराणम् ऋषिसंस्तुतम्। विशिष्टं सर्वधर्मेभ्यस् तम् इहैकमनाः शृणु।

vyāsa uvāca. dharmaṃ te saṃpravakṣyāmi purāṇam ṛṣisaṃstutam. viśiṣṭaṃ sarvadharmebhyas tam ihaikamanāḥ śṛṇu.

इन्द्रियाणि प्रमाथीनि बुद्ध्या संयम्य यत्नतः। सर्वतो निष्पतिष्णूनि पिता बालान् इवात्मजान्।

indriyāṇi pramāthīni buddhyā saṃyamya yatnataḥ. sarvato niṣpatiṣṇūni pitā bālān ivātmajān.

मनसश् चेन्द्रियाणां च ह्य् ऐकाग्र्यं परमं तपः। तज् ज्यायः सर्वधर्मेभ्यः स धर्मः पर उच्यते।

manasaś cendriyāṇāṃ ca hy aikāgryaṃ paramaṃ tapaḥ. taj jyāyaḥ sarvadharmebhyaḥ sa dharmaḥ para ucyate.

तानि सर्वाणि संधाय मनःषष्ठानि मेधया। आत्मतृप्त इवासीत बहु चिन्त्यम् अचिन्तयन्।

tāni sarvāṇi saṃdhāya manaḥṣaṣṭhāni medhayā. ātmatṛpta ivāsīta bahu cintyam acintayan.

गोचरेभ्यो निवृत्तानि यदा स्थास्यन्ति वेश्मनि। तदा त्वम् आत्मनात्मानं परं द्रक्ष्यसि शाश्वतम्।

gocarebhyo nivṛttāni yadā sthāsyanti veśmani. tadā tvam ātmanātmānaṃ paraṃ drakṣyasi śāśvatam.

सर्वात्मानं महात्मानं विधूमम् इव पावकम्। तं पश्यन्ति महात्मानो ब्राह्मणा ये मनीषिणः।

sarvātmānaṃ mahātmānaṃ vidhūmam iva pāvakam. taṃ paśyanti mahātmāno brāhmaṇā ye manīṣiṇaḥ.

यथा पुष्पफलोपेतो बहुशाखो महाद्रुमः। आत्मनो नाभिजानीते क्व मे पुष्पं क्व मे फलम्।

yathā puṣpaphalopeto bahuśākho mahādrumaḥ. ātmano nābhijānīte kva me puṣpaṃ kva me phalam.

एवम् आत्मा न जानीते क्व गमिष्ये कुतो न्व् अहम्। अन्यो ह्य् अत्रान्तर् आत्मास्ति यः सर्वम् अनुपश्यति।

evam ātmā na jānīte kva gamiṣye kuto nv aham. anyo hy atrāntar ātmāsti yaḥ sarvam anupaśyati.

ज्ञानदीपेन दीप्तेन पश्यत्य् आत्मानम् आत्मना। दृष्ट्वा त्वम् आत्मनात्मानं निरात्मा भव सर्ववित्।

jñānadīpena dīptena paśyaty ātmānam ātmanā. dṛṣṭvā tvam ātmanātmānaṃ nirātmā bhava sarvavit.

विमुक्तः सर्वपापेभ्यो मुक्तत्वच इवोरगः। परां बुद्धिम् अवाप्येह विपाप्मा विगतज्वरः।

vimuktaḥ sarvapāpebhyo muktatvaca ivoragaḥ. parāṃ buddhim avāpyeha vipāpmā vigatajvaraḥ.

सर्वतःस्रोतसं घोरां नदीं लोकप्रवाहिनीम्। पञ्चेन्द्रियग्राहवतीं मनःसंकल्परोधसम्।

sarvataḥsrotasaṃ ghorāṃ nadīṃ lokapravāhinīm. pañcendriyagrāhavatīṃ manaḥsaṃkalparodhasam.

लोभमोहतृणच्छन्नां कामक्रोधसरीसृपाम्। सत्यतीर्थानृतक्षोभां क्रोधपङ्कां सरिद्वराम्।

lobhamohatṛṇacchannāṃ kāmakrodhasarīsṛpām. satyatīrthānṛtakṣobhāṃ krodhapaṅkāṃ saridvarām.

अव्यक्तप्रभवां शीघ्रां दुस्तराम् अकृतात्मभिः। प्रतरस्व नदीं बुद्ध्या कामग्राहसमाकुलाम्।

avyaktaprabhavāṃ śīghrāṃ dustarām akṛtātmabhiḥ. pratarasva nadīṃ buddhyā kāmagrāhasamākulām.

संसारसागरगमां योनिपातालदुस्तराम्। आत्मजन्मोद्भवां तात जिह्वावर्तां दुरासदाम्।

saṃsārasāgaragamāṃ yonipātāladustarām. ātmajanmodbhavāṃ tāta jihvāvartāṃ durāsadām.

यां तरन्ति कृतप्रज्ञा धृतिमन्तो मनीषिणः। तां तीर्णः सर्वतोमुक्तो विपूतात्मात्मविच् छुचिः।

yāṃ taranti kṛtaprajñā dhṛtimanto manīṣiṇaḥ. tāṃ tīrṇaḥ sarvatomukto vipūtātmātmavic chuciḥ.

उत्तमां बुद्धिम् आस्थाय ब्रह्मभूयं गमिष्यसि। संतीर्णः सर्वसंक्लेशान् प्रसन्नात्मा विकल्मषः।

uttamāṃ buddhim āsthāya brahmabhūyaṃ gamiṣyasi. saṃtīrṇaḥ sarvasaṃkleśān prasannātmā vikalmaṣaḥ.

भूमिष्ठानीव भूतानि पर्वतस्थो निशामय। अक्रुध्यन्न् अप्रहृष्यंश् च ननृशंसमतिस् तथा। ततो द्रक्ष्यसि भूतानां सर्वेषां प्रभवाप्ययौ।

bhūmiṣṭhānīva bhūtāni parvatastho niśāmaya. akrudhyann aprahṛṣyaṃś ca nanṛśaṃsamatis tathā. tato drakṣyasi bhūtānāṃ sarveṣāṃ prabhavāpyayau.

एवं वै सर्वधर्मेभ्यो विशिष्टं मेनिरे बुधाः। धर्मं धर्मभृतां श्रेष्ठ मुनयस् तत्त्वदर्शिनः।

evaṃ vai sarvadharmebhyo viśiṣṭaṃ menire budhāḥ. dharmaṃ dharmabhṛtāṃ śreṣṭha munayas tattvadarśinaḥ.

आत्मनो ऽव्ययिनो ज्ञात्वा इदं पुत्रानुशासनम्। प्रयताय प्रवक्तव्यं हितायानुगताय च।

ātmano 'vyayino jñātvā idaṃ putrānuśāsanam. prayatāya pravaktavyaṃ hitāyānugatāya ca.

आत्मज्ञानम् इदं गुह्यं सर्वगुह्यतमं महत्। अब्रुवं यद् अहं तात आत्मसाक्षिकम् अञ्जसा।

ātmajñānam idaṃ guhyaṃ sarvaguhyatamaṃ mahat. abruvaṃ yad ahaṃ tāta ātmasākṣikam añjasā.

नैव स्त्री न पुमान् एतन् नैव चेदं नपुंसकम्। अदुःखम् असुखं ब्रह्म भूतभव्यभवात्मकम्।

naiva strī na pumān etan naiva cedaṃ napuṃsakam. aduḥkham asukhaṃ brahma bhūtabhavyabhavātmakam.

नैतज् ज्ञात्वा पुमान् स्त्री वा पुनर्भवम् अवाप्नुयात्। अभवप्रतिपत्त्यर्थम् एतद् वर्त्म विधीयते।

naitaj jñātvā pumān strī vā punarbhavam avāpnuyāt. abhavapratipattyartham etad vartma vidhīyate.

यथा मतानि सर्वाणि न चैतानि यथा तथा। कथितानि मया पुत्र भवन्ति न भवन्ति च।

yathā matāni sarvāṇi na caitāni yathā tathā. kathitāni mayā putra bhavanti na bhavanti ca.

तत् प्रीतियुक्तेन गुणान्वितेन; पुत्रेण सत्पुत्रगुणान्वितेन। पृष्टो हीदं प्रीतिमता हितार्थं; ब्रूयात् सुतस्येह यद् उक्तम् एतत्।

tat prītiyuktena guṇānvitena; putreṇa satputraguṇānvitena. pṛṣṭo hīdaṃ prītimatā hitārthaṃ; brūyāt sutasyeha yad uktam etat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...