महाभारत 12.238 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 238→

[mh-12-238] • 20 श्लोकाः

व्यास उवाच। प्रकृतेस् तु विकारा ये क्षेत्रज्ञस् तैः परिश्रितः। ते चैनं न प्रजानन्ति स तु जानाति तान् अपि।

vyāsa uvāca. prakṛtes tu vikārā ye kṣetrajñas taiḥ pariśritaḥ. te cainaṃ na prajānanti sa tu jānāti tān api.

तैश् चैष कुरुते कार्यं मनःषष्ठैर् इहेन्द्रियैः। सुदान्तैर् इव संयन्ता दृढैः परमवाजिभिः।

taiś caiṣa kurute kāryaṃ manaḥṣaṣṭhair ihendriyaiḥ. sudāntair iva saṃyantā dṛḍhaiḥ paramavājibhiḥ.

इन्द्रियेभ्यः परा ह्य् अर्था अर्थेभ्यः परमं मनः। मनसस् तु परा बुद्धिर् बुद्धेर् आत्मा महान् परः।

indriyebhyaḥ parā hy arthā arthebhyaḥ paramaṃ manaḥ. manasas tu parā buddhir buddher ātmā mahān paraḥ.

महतः परम् अव्यक्तम् अव्यक्तात् परतो ऽमृतम्। अमृतान् न परं किं चित् सा काष्ठा सा परा गतिः।

mahataḥ param avyaktam avyaktāt parato 'mṛtam. amṛtān na paraṃ kiṃ cit sā kāṣṭhā sā parā gatiḥ.

एवं सर्वेषु भूतेषु गूढो ऽऽत्मा न प्रकाशते। दृश्यते त्वग्र्यया बुद्ध्या सूक्ष्मया तत्त्वदर्शिभिः।

evaṃ sarveṣu bhūteṣu gūḍho ''tmā na prakāśate. dṛśyate tvagryayā buddhyā sūkṣmayā tattvadarśibhiḥ.

अन्तरात्मनि संलीय मनःषष्ठानि मेधया। इन्द्रियाणीन्द्रियार्थांश् च बहु चिन्त्यम् अचिन्तयन्।

antarātmani saṃlīya manaḥṣaṣṭhāni medhayā. indriyāṇīndriyārthāṃś ca bahu cintyam acintayan.

ध्यानोपरमणं कृत्वा विद्यासंपादितं मनः। अनीश्वरः प्रशान्तात्म ततो ऽर्छत्य् अमृतं पदम्।

dhyānoparamaṇaṃ kṛtvā vidyāsaṃpāditaṃ manaḥ. anīśvaraḥ praśāntātma tato 'rchaty amṛtaṃ padam.

इन्द्रियाणां तु सर्वेषां वश्यात्मा चलितस्मृतिः। आत्मनः संप्रदानेन मर्त्यो मृत्युम् उपाश्नुते।

indriyāṇāṃ tu sarveṣāṃ vaśyātmā calitasmṛtiḥ. ātmanaḥ saṃpradānena martyo mṛtyum upāśnute.

हित्वा तु सर्वसंकल्पान् सत्त्वे चित्तं निवेशयेत्। सत्त्वे चित्तं समावेश्य ततः कालंजरो भवेत्।

hitvā tu sarvasaṃkalpān sattve cittaṃ niveśayet. sattve cittaṃ samāveśya tataḥ kālaṃjaro bhavet.

चित्तप्रसादेन यतिर् जहाति हि शुभाशुभम्। प्रसन्नात्मात्मनि स्थित्वा सुखम् आनन्त्यम् अश्नुते।

cittaprasādena yatir jahāti hi śubhāśubham. prasannātmātmani sthitvā sukham ānantyam aśnute.

लक्षणं तु प्रसादस्य यथा तृप्तः सुखं स्वपेत्। निवाते वा यथा दीपो दीप्यमानो न कम्पते।

lakṣaṇaṃ tu prasādasya yathā tṛptaḥ sukhaṃ svapet. nivāte vā yathā dīpo dīpyamāno na kampate.

एवं पूर्वापरे रात्रे युञ्जन्न् आत्मानम् आत्मना। सत्त्वाहारविशुद्धात्मा पश्यत्य् आत्मानम् आत्मनि।

evaṃ pūrvāpare rātre yuñjann ātmānam ātmanā. sattvāhāraviśuddhātmā paśyaty ātmānam ātmani.

रहस्यं सर्ववेदानाम् अनैतिह्यम् अनागमम्। आत्मप्रत्ययिकं शास्त्रम् इदं पुत्रानुशासनम्।

rahasyaṃ sarvavedānām anaitihyam anāgamam. ātmapratyayikaṃ śāstram idaṃ putrānuśāsanam.

धर्माख्यानेषु सर्वेषु सत्याख्यानेषु यद् वसु। दशेदम् ऋक् सहस्राणि निर्मथ्यामृतम् उद्धृतम्।

dharmākhyāneṣu sarveṣu satyākhyāneṣu yad vasu. daśedam ṛk sahasrāṇi nirmathyāmṛtam uddhṛtam.

नवनीतं यथा दध्नः काष्ठाद् अग्निर् यथैव च। तथैव विदुषां ज्ञानं पुत्रहेतोः समुद्धृतम्। स्नातकानाम् इदं शास्त्रं वाच्यं पुत्रानुशासनम्।

navanītaṃ yathā dadhnaḥ kāṣṭhād agnir yathaiva ca. tathaiva viduṣāṃ jñānaṃ putrahetoḥ samuddhṛtam. snātakānām idaṃ śāstraṃ vācyaṃ putrānuśāsanam.

तद् इदं नाप्रशान्ताय नादान्तायातपस्विने। नावेदविदुषे वाच्यं तथा नानुगताय च।

tad idaṃ nāpraśāntāya nādāntāyātapasvine. nāvedaviduṣe vācyaṃ tathā nānugatāya ca.

नासूयकायानृजवे न चानिर्दिष्टकारिणे। न तर्कशास्त्रदग्धाय तथैव पिशुनाय च।

nāsūyakāyānṛjave na cānirdiṣṭakāriṇe. na tarkaśāstradagdhāya tathaiva piśunāya ca.

श्लाघते श्लाघनीयाय प्रशान्ताय तपस्विने। इदं प्रियाय पुत्राय शिष्यायानुगताय च। रहस्यधर्मं वक्तव्यं नान्यस्मै तु कथं चन।

ślāghate ślāghanīyāya praśāntāya tapasvine. idaṃ priyāya putrāya śiṣyāyānugatāya ca. rahasyadharmaṃ vaktavyaṃ nānyasmai tu kathaṃ cana.

यद्य् अप्य् अस्य महीं दद्याद् रत्नपूर्णाम् इमां नरः। इदम् एव ततः श्रेय इति मन्येत तत्त्ववित्।

yady apy asya mahīṃ dadyād ratnapūrṇām imāṃ naraḥ. idam eva tataḥ śreya iti manyeta tattvavit.

अतो गुह्यतरार्थं तद् अध्यात्मम् अतिमानुषम्। यत् तन् महर्षिभिर् दृष्टं वेदान्तेषु च गीयते। तत् ते ऽहं संप्रवक्ष्यामि यन् मां त्वं परिपृच्छसि। यच् च ते मनसि वर्तते परं। यत्र चास्ति तव संशयः क्व चित्। श्रूयताम् अयम् अहं तवाग्रतः। पुत्र किं हि कथयामि ते पुनः।

ato guhyatarārthaṃ tad adhyātmam atimānuṣam. yat tan maharṣibhir dṛṣṭaṃ vedānteṣu ca gīyate. tat te 'haṃ saṃpravakṣyāmi yan māṃ tvaṃ paripṛcchasi. yac ca te manasi vartate paraṃ. yatra cāsti tava saṃśayaḥ kva cit. śrūyatām ayam ahaṃ tavāgrataḥ. putra kiṃ hi kathayāmi te punaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...