महाभारत 12.235 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 235→

[mh-12-235] • 27 श्लोकाः

व्यास उवाच। द्वितीयम् आयुषो भागं गृहमेधी गृहे वसेत्। धर्मलब्धैर् युतो दारैर् अग्नीन् उत्पाद्य सुव्रतः।

vyāsa uvāca. dvitīyam āyuṣo bhāgaṃ gṛhamedhī gṛhe vaset. dharmalabdhair yuto dārair agnīn utpādya suvrataḥ.

गृहस्थवृत्तयश् चैव चतस्रः कविभिः स्मृताः। कुसूलधान्यः प्रथमः कुम्भीधान्यस् त्व् अनन्तरम्।

gṛhasthavṛttayaś caiva catasraḥ kavibhiḥ smṛtāḥ. kusūladhānyaḥ prathamaḥ kumbhīdhānyas tv anantaram.

अश्वस्तनो ऽथ कापोतीम् आश्रितो वृत्तिम् आहरेत्। तेषां परः परो ज्यायान् धर्मतो लोकजित्तमः।

aśvastano 'tha kāpotīm āśrito vṛttim āharet. teṣāṃ paraḥ paro jyāyān dharmato lokajittamaḥ.

षट्कर्मा वर्तयत्य् एकस् त्रिभिर् अन्यः प्रवर्तते। द्वाभ्याम् एकश् चतुर्थस् तु ब्रह्मसत्रे व्यवस्थितः। गृहमेधिव्रतान्य् अत्र महान्तीह प्रचक्षते।

ṣaṭkarmā vartayaty ekas tribhir anyaḥ pravartate. dvābhyām ekaś caturthas tu brahmasatre vyavasthitaḥ. gṛhamedhivratāny atra mahāntīha pracakṣate.

नात्मार्थं पाचयेद् अन्नं न वृथा घातयेत् पशून्। प्राणी वा यदि वाप्राणी संस्कारं यजुषार्हति।

nātmārthaṃ pācayed annaṃ na vṛthā ghātayet paśūn. prāṇī vā yadi vāprāṇī saṃskāraṃ yajuṣārhati.

न दिवा प्रस्वपेज् जातु न पूर्वापररात्रयोः। न भुञ्जीतान्तराकाले नानृताव् आह्वयेत् स्त्रियम्।

na divā prasvapej jātu na pūrvāpararātrayoḥ. na bhuñjītāntarākāle nānṛtāv āhvayet striyam.

नास्यानश्नन् वसेद् विप्रो गृहे कश् चिद् अपूजितः। तथास्यातिथयः पूज्या हव्यकव्यवहाः सदा।

nāsyānaśnan vased vipro gṛhe kaś cid apūjitaḥ. tathāsyātithayaḥ pūjyā havyakavyavahāḥ sadā.

वेदविद्याव्रतस्नाताः श्रोत्रिया वेदपारगाः। स्वधर्मजीविनो दान्ताः क्रियावन्तस् तपस्विनः। तेषां हव्यं च कव्यं चाप्य् अर्हणार्थं विधीयते।

vedavidyāvratasnātāḥ śrotriyā vedapāragāḥ. svadharmajīvino dāntāḥ kriyāvantas tapasvinaḥ. teṣāṃ havyaṃ ca kavyaṃ cāpy arhaṇārthaṃ vidhīyate.

न खरैः संप्रयातस्य स्वधर्माज्ञानकस्य च। अपविद्धाग्निहोत्रस्य गुरोर् वालीककारिणः।

na kharaiḥ saṃprayātasya svadharmājñānakasya ca. apaviddhāgnihotrasya guror vālīkakāriṇaḥ.

संविभागो ऽत्र भूतानां सर्वेषाम् एव शिष्यते। तथैवापचमानेभ्यः प्रदेयं गृहमेधिना।

saṃvibhāgo 'tra bhūtānāṃ sarveṣām eva śiṣyate. tathaivāpacamānebhyaḥ pradeyaṃ gṛhamedhinā.

विघसाशी भवेन् नित्यं नित्यं चामृतभोजनः। अमृतं यज्ञशेषं स्याद् भोजनं हविषा समम्। भृत्यशेषं तु यो ऽश्नाति तम् आहुर् विघसाशिनम्। विघसं भृत्यशेषं तु यज्ञशेषम् अथामृतम्।

vighasāśī bhaven nityaṃ nityaṃ cāmṛtabhojanaḥ. amṛtaṃ yajñaśeṣaṃ syād bhojanaṃ haviṣā samam. bhṛtyaśeṣaṃ tu yo 'śnāti tam āhur vighasāśinam. vighasaṃ bhṛtyaśeṣaṃ tu yajñaśeṣam athāmṛtam.

स्वदारनिरतो दान्तो ह्य् अनसूयुर् जितेन्द्रियः। ऋत्विक्पुरोहिताचार्यैर् मातुलातिथिसंश्रितैः।

svadāranirato dānto hy anasūyur jitendriyaḥ. ṛtvikpurohitācāryair mātulātithisaṃśritaiḥ.

वृद्धबालातुरैर् वैद्यैर् ज्ञातिसंबन्धिबान्धवैः। मातापितृभ्यां जामीभिर् भ्रात्रा पुत्रेण भार्यया।

vṛddhabālāturair vaidyair jñātisaṃbandhibāndhavaiḥ. mātāpitṛbhyāṃ jāmībhir bhrātrā putreṇa bhāryayā.

दुहित्रा दासवर्गेण विवादं न समाचरेत्। एतान् विमुच्य संवादान् सर्वपापैः प्रमुच्यते।

duhitrā dāsavargeṇa vivādaṃ na samācaret. etān vimucya saṃvādān sarvapāpaiḥ pramucyate.

एतैर् जितैस् तु जयति सर्वांल् लोकान् न संशयः। आचार्यो ब्रह्मलोकेशः प्राजापत्ये पिता प्रभुः।

etair jitais tu jayati sarvāṃl lokān na saṃśayaḥ. ācāryo brahmalokeśaḥ prājāpatye pitā prabhuḥ.

अतिथिस् त्व् इन्द्रलोकेशो देवलोकस्य चर्त्विजः। जामयो ऽप्सरसां लोके वैश्वदेवे तु ज्ञातयः।

atithis tv indralokeśo devalokasya cartvijaḥ. jāmayo 'psarasāṃ loke vaiśvadeve tu jñātayaḥ.

संबन्धिबान्धवा दिक्षु पृथिव्यां मातृमातुलौ। वृद्धबालातुरकृशास् त्व् आकाशे प्रभविष्णवः।

saṃbandhibāndhavā dikṣu pṛthivyāṃ mātṛmātulau. vṛddhabālāturakṛśās tv ākāśe prabhaviṣṇavaḥ.

भ्राता ज्येष्ठः समः पित्रा भार्या पुत्रः स्वका तनुः। छाया स्वा दाशवर्गस् तु दुहिता कृपणं परम्।

bhrātā jyeṣṭhaḥ samaḥ pitrā bhāryā putraḥ svakā tanuḥ. chāyā svā dāśavargas tu duhitā kṛpaṇaṃ param.

तस्माद् एतैर् अधिक्षिप्तः सहेन् नित्यम् असंज्वरः। गृहधर्मरतो विद्वान् धर्मनित्यो जितक्लमः।

tasmād etair adhikṣiptaḥ sahen nityam asaṃjvaraḥ. gṛhadharmarato vidvān dharmanityo jitaklamaḥ.

न चार्थबद्धः कर्माणि धर्मं वा कं चिद् आचरेत्। गृहस्थवृत्तयस् तिस्रस् तासां निःश्रेयसं परम्।

na cārthabaddhaḥ karmāṇi dharmaṃ vā kaṃ cid ācaret. gṛhasthavṛttayas tisras tāsāṃ niḥśreyasaṃ param.

परस्परं तथैवाहुश् चातुराश्रम्यम् एव तत्। ये चोक्ता नियमास् तेषां सर्वं कार्यं बुभूषता।

parasparaṃ tathaivāhuś cāturāśramyam eva tat. ye coktā niyamās teṣāṃ sarvaṃ kāryaṃ bubhūṣatā.

कुम्भीधान्यैर् उञ्छशिलैः कापोतीं चास्थितैस् तथा। यस्मिंश् चैते वसन्त्य् अर्हास् तद् राष्ट्रम् अभिवर्धते।

kumbhīdhānyair uñchaśilaiḥ kāpotīṃ cāsthitais tathā. yasmiṃś caite vasanty arhās tad rāṣṭram abhivardhate.

दश पूर्वान् दश परान् पुनाति च पितामहान्। गृहस्थवृत्तयस् त्व् एता वर्तयेद् यो गतव्यथः।

daśa pūrvān daśa parān punāti ca pitāmahān. gṛhasthavṛttayas tv etā vartayed yo gatavyathaḥ.

स चक्रचरलोकानां सदृशीं प्राप्नुयाद् गतिम्। यतेन्द्रियाणाम् अथ वा गतिर् एषा विधीयते।

sa cakracaralokānāṃ sadṛśīṃ prāpnuyād gatim. yatendriyāṇām atha vā gatir eṣā vidhīyate.

स्वर्गलोको गृहस्थानाम् उदारमनसां हितः। स्वर्गो विमानसंयुक्तो वेददृष्टः सुपुष्पितः।

svargaloko gṛhasthānām udāramanasāṃ hitaḥ. svargo vimānasaṃyukto vedadṛṣṭaḥ supuṣpitaḥ.

स्वर्गलोके गृहस्थानां प्रतिष्ठा नियतात्मनाम्। ब्रह्मणा विहिता श्रेणिर् एषा यस्मात् प्रमुच्यते। द्वितीयं क्रमशः प्राप्य स्वर्गलोके महीयते।

svargaloke gṛhasthānāṃ pratiṣṭhā niyatātmanām. brahmaṇā vihitā śreṇir eṣā yasmāt pramucyate. dvitīyaṃ kramaśaḥ prāpya svargaloke mahīyate.

अतः परं परमम् उदारम् आश्रमं; तृतीयम् आहुस् त्यजतां कलेवरम्। वनौकसां गृहपतिनाम् अनुत्तमं; शृणुष्वैतत् क्लिष्टशरीरकारिणाम्।

ataḥ paraṃ paramam udāram āśramaṃ; tṛtīyam āhus tyajatāṃ kalevaram. vanaukasāṃ gṛhapatinām anuttamaṃ; śṛṇuṣvaitat kliṣṭaśarīrakāriṇām.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...