महाभारत 12.234 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 234→

[mh-12-234] • 29 श्लोकाः

शुक उवाच। क्षरात् प्रभृति यः सर्गः सगुणानीन्द्रियाणि च। बुद्ध्यैश्वर्याभिसर्गार्थं यद् ध्यानं चात्मनः शुभम्।

śuka uvāca. kṣarāt prabhṛti yaḥ sargaḥ saguṇānīndriyāṇi ca. buddhyaiśvaryābhisargārthaṃ yad dhyānaṃ cātmanaḥ śubham.

भूय एव तु लोके ऽस्मिन् सद्वृत्तिं वृत्तिहैतुकीम्। यया सन्तः प्रवर्तन्ते तद् इच्छाम्य् अनुवर्णितम्।

bhūya eva tu loke 'smin sadvṛttiṃ vṛttihaitukīm. yayā santaḥ pravartante tad icchāmy anuvarṇitam.

वेदे वचनम् उक्तं तु कुरु कर्म त्यजेति च। कथम् एतद् विजानीयां तच् च व्याख्यातुम् अर्हसि।

vede vacanam uktaṃ tu kuru karma tyajeti ca. katham etad vijānīyāṃ tac ca vyākhyātum arhasi.

लोकवृत्तान्ततत्त्वज्ञः पूतो ऽहं गुरुशासनात्। कृत्वा बुद्धिं वियुक्तात्मा त्यक्ष्याम्य् आत्मानम् अव्यथः।

lokavṛttāntatattvajñaḥ pūto 'haṃ guruśāsanāt. kṛtvā buddhiṃ viyuktātmā tyakṣyāmy ātmānam avyathaḥ.

व्यास उवाच। यैषा वै विहिता वृत्तिः पुरस्ताद् ब्रह्मणा स्वयम्। एषा पूर्वतरैः सद्भिर् आचीर्णा परमर्षिभिः।

vyāsa uvāca. yaiṣā vai vihitā vṛttiḥ purastād brahmaṇā svayam. eṣā pūrvataraiḥ sadbhir ācīrṇā paramarṣibhiḥ.

ब्रह्मचर्येण वै लोकाञ् जयन्ति परमर्षयः। आत्मनश् च हृदि श्रेयस् त्व् अन्विच्छ मनसात्मनि।

brahmacaryeṇa vai lokāñ jayanti paramarṣayaḥ. ātmanaś ca hṛdi śreyas tv anviccha manasātmani.

वने मूलफलाशी च तप्यन् सुविपुलं तपः। पुण्यायतनचारी च भूतानाम् अविहिंसकः।

vane mūlaphalāśī ca tapyan suvipulaṃ tapaḥ. puṇyāyatanacārī ca bhūtānām avihiṃsakaḥ.

विधूमे सन्नमुसले वानप्रस्थप्रतिश्रये। काले प्राप्ते चरन् भैक्षं कल्पते ब्रह्मभूयसे।

vidhūme sannamusale vānaprasthapratiśraye. kāle prāpte caran bhaikṣaṃ kalpate brahmabhūyase.

निःस्तुतिर् निर्नमस्कारः परित्यज्य शुभाशुभे। अरण्ये विचरैकाकी येन केन चिद् आशितः।

niḥstutir nirnamaskāraḥ parityajya śubhāśubhe. araṇye vicaraikākī yena kena cid āśitaḥ.

शुक उवाच। यद् इदं वेदवचनं लोकवादे विरुध्यते। प्रमाणे चाप्रमाणे च विरुद्धे शास्त्रता कुतः।

śuka uvāca. yad idaṃ vedavacanaṃ lokavāde virudhyate. pramāṇe cāpramāṇe ca viruddhe śāstratā kutaḥ.

इत्य् एतच् छ्रोतुम् इच्छामि भगवान् प्रब्रवीतु मे। कर्मणाम् अविरोधेन कथम् एतत् प्रवर्तते।

ity etac chrotum icchāmi bhagavān prabravītu me. karmaṇām avirodhena katham etat pravartate.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तः प्रत्युवाचेदं गन्धवत्याः सुतः सुतम्। ऋषिस् तत् पूजयन् वाक्यं पुत्रस्यामिततेजसः।

bhīṣma uvāca. ity uktaḥ pratyuvācedaṃ gandhavatyāḥ sutaḥ sutam. ṛṣis tat pūjayan vākyaṃ putrasyāmitatejasaḥ.

गृहस्थो ब्रह्मचारी च वानप्रस्थो ऽथ भिक्षुकः। यथोक्तकारिणः सर्वे गच्छन्ति परमां गतिम्।

gṛhastho brahmacārī ca vānaprastho 'tha bhikṣukaḥ. yathoktakāriṇaḥ sarve gacchanti paramāṃ gatim.

एको य आश्रमान् एतान् अनुतिष्ठेद् यथाविधि। अकामद्वेषसंयुक्तः स परत्र महीयते।

eko ya āśramān etān anutiṣṭhed yathāvidhi. akāmadveṣasaṃyuktaḥ sa paratra mahīyate.

चतुष्पदी हि निःश्रेणी ब्रह्मण्य् एषा प्रतिष्ठिता। एताम् आश्रित्य निःश्रेणीं ब्रह्मलोके महीयते।

catuṣpadī hi niḥśreṇī brahmaṇy eṣā pratiṣṭhitā. etām āśritya niḥśreṇīṃ brahmaloke mahīyate.

आयुषस् तु चतुर्भागं ब्रह्मचार्यनसूयकः। गुरौ वा गुरुपुत्रे वा वसेद् धर्मार्थकोविदः।

āyuṣas tu caturbhāgaṃ brahmacāryanasūyakaḥ. gurau vā guruputre vā vased dharmārthakovidaḥ.

कर्मातिरेकेण गुरोर् अध्येतव्यं बुभूषता। दक्षिणो नापवादी स्याद् आहूतो गुरुम् आश्रयेत्।

karmātirekeṇa guror adhyetavyaṃ bubhūṣatā. dakṣiṇo nāpavādī syād āhūto gurum āśrayet.

जघन्यशायी पूर्वं स्याद् उत्थायी गुरुवेश्मनि। यच् च शिष्येण कर्तव्यं कार्यं दासेन वा पुनः।

jaghanyaśāyī pūrvaṃ syād utthāyī guruveśmani. yac ca śiṣyeṇa kartavyaṃ kāryaṃ dāsena vā punaḥ.

कृतम् इत्य् एव तत् सर्वं कृत्वा तिष्ठेत पार्श्वतः। किंकरः सर्वकारी च सर्वकर्मसु कोविदः।

kṛtam ity eva tat sarvaṃ kṛtvā tiṣṭheta pārśvataḥ. kiṃkaraḥ sarvakārī ca sarvakarmasu kovidaḥ.

शुचिर् दक्षो गुणोपेतो ब्रूयाद् इषुर् इवात्वरः। चक्षुषा गुरुम् अव्यग्रो निरीक्षेत जितेन्द्रियः।

śucir dakṣo guṇopeto brūyād iṣur ivātvaraḥ. cakṣuṣā gurum avyagro nirīkṣeta jitendriyaḥ.

नाभुक्तवति चाश्नीयाद् अपीतवति नो पिबेत्। न तिष्ठति तथासीत नासुप्ते प्रस्वपेत च।

nābhuktavati cāśnīyād apītavati no pibet. na tiṣṭhati tathāsīta nāsupte prasvapeta ca.

उत्तानाभ्यां च पाणिभ्यां पादाव् अस्य मृदु स्पृशेत्। दक्षिणं दक्षिणेनैव सव्यं सव्येन पीडयेत्।

uttānābhyāṃ ca pāṇibhyāṃ pādāv asya mṛdu spṛśet. dakṣiṇaṃ dakṣiṇenaiva savyaṃ savyena pīḍayet.

अभिवाद्य गुरुं ब्रूयाद् अधीष्व भगवन्न् इति। इदं करिष्ये भगवन्न् इदं चापि कृतं मया। ब्रह्मंस् तद् अपि कर्तास्मि यद् भवान् वक्ष्यते पुनः।

abhivādya guruṃ brūyād adhīṣva bhagavann iti. idaṃ kariṣye bhagavann idaṃ cāpi kṛtaṃ mayā. brahmaṃs tad api kartāsmi yad bhavān vakṣyate punaḥ.

इति सर्वम् अनुज्ञाप्य निवेद्य गुरवे धनम्। कुर्यात् कृत्वा च तत् सर्वम् आख्येयं गुरवे पुनः।

iti sarvam anujñāpya nivedya gurave dhanam. kuryāt kṛtvā ca tat sarvam ākhyeyaṃ gurave punaḥ.

यांस् तु गन्धान् रसान् वापि ब्रह्मचारी न सेवते। सेवेत तान् समावृत्त इति धर्मेषु निश्चयः।

yāṃs tu gandhān rasān vāpi brahmacārī na sevate. seveta tān samāvṛtta iti dharmeṣu niścayaḥ.

ये के चिद् विस्तरेणोक्ता नियमा ब्रह्मचारिणः। तान् सर्वान् अनुगृह्णीयाद् भवेच् चानपगो गुरोः।

ye ke cid vistareṇoktā niyamā brahmacāriṇaḥ. tān sarvān anugṛhṇīyād bhavec cānapago guroḥ.

स एवं गुरवे प्रीतिम् उपहृत्य यथाबलम्। आश्रमेष्व् आश्रमेष्व् एवं शिष्यो वर्तेत कर्मणा।

sa evaṃ gurave prītim upahṛtya yathābalam. āśrameṣv āśrameṣv evaṃ śiṣyo varteta karmaṇā.

वेदव्रतोपवासेन चतुर्थे चायुषो गते। गुरवे दक्षिणां दत्त्वा समावर्तेद् यथाविधि।

vedavratopavāsena caturthe cāyuṣo gate. gurave dakṣiṇāṃ dattvā samāvarted yathāvidhi.

धर्मलब्धैर् युतो दारैर् अग्नीन् उत्पाद्य धर्मतः। द्वितीयम् आयुषो भागं गृहमेधिव्रती भवेत्।

dharmalabdhair yuto dārair agnīn utpādya dharmataḥ. dvitīyam āyuṣo bhāgaṃ gṛhamedhivratī bhavet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...