महाभारत 12.233 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 233→

[mh-12-233] • 20 श्लोकाः

शुक उवाच। यद् इदं वेदवचनं कुरु कर्म त्यजेति च। कां दिशं विद्यया यान्ति कां च गच्छन्ति कर्मणा।

śuka uvāca. yad idaṃ vedavacanaṃ kuru karma tyajeti ca. kāṃ diśaṃ vidyayā yānti kāṃ ca gacchanti karmaṇā.

एतद् वै श्रोतुम् इच्छामि तद् भवान् प्रब्रवीतु मे। एतत् त्व् अन्योन्यवैरूप्ये वर्तते प्रतिकूलतः।

etad vai śrotum icchāmi tad bhavān prabravītu me. etat tv anyonyavairūpye vartate pratikūlataḥ.

भीष्म उवाच। इत्य् उक्तः प्रत्युवाचेदं पराशरसुतः सुतम्। कर्मविद्यामयाव् एतौ व्याख्यास्यामि क्षराक्षरौ।

bhīṣma uvāca. ity uktaḥ pratyuvācedaṃ parāśarasutaḥ sutam. karmavidyāmayāv etau vyākhyāsyāmi kṣarākṣarau.

यां दिशं विद्यया यान्ति यां च गच्छन्ति कर्मणा। शृणुष्वैकमनाः पुत्र गह्वरं ह्य् एतद् अन्तरम्।

yāṃ diśaṃ vidyayā yānti yāṃ ca gacchanti karmaṇā. śṛṇuṣvaikamanāḥ putra gahvaraṃ hy etad antaram.

अस्ति धर्म इति प्रोक्तं नास्तीत्य् अत्रैव यो वदेत्। तस्य पक्षस्य सदृशम् इदं मम भवेद् अथ।

asti dharma iti proktaṃ nāstīty atraiva yo vadet. tasya pakṣasya sadṛśam idaṃ mama bhaved atha.

द्वाव् इमाव् अथ पन्थानौ यत्र वेदाः प्रतिष्ठिताः। प्रवृत्तिलक्षणो धर्मो निवृत्तौ च सुभाषितः।

dvāv imāv atha panthānau yatra vedāḥ pratiṣṭhitāḥ. pravṛttilakṣaṇo dharmo nivṛttau ca subhāṣitaḥ.

कर्मणा बध्यते जन्तुर् विद्यया तु प्रमुच्यते। तस्मात् कर्म न कुर्वन्ति यतयः पारदर्शिनः।

karmaṇā badhyate jantur vidyayā tu pramucyate. tasmāt karma na kurvanti yatayaḥ pāradarśinaḥ.

कर्मणा जायते प्रेत्य मूर्तिमान् षोडशात्मकः। विद्यया जायते नित्यम् अव्ययो ह्य् अव्ययात्मकः।

karmaṇā jāyate pretya mūrtimān ṣoḍaśātmakaḥ. vidyayā jāyate nityam avyayo hy avyayātmakaḥ.

कर्म त्व् एके प्रशंसन्ति स्वल्पबुद्धितरा नराः। तेन ते देहजालानि रमयन्त उपासते।

karma tv eke praśaṃsanti svalpabuddhitarā narāḥ. tena te dehajālāni ramayanta upāsate.

ये तु बुद्धिं परां प्राप्ता धर्मनैपुण्यदर्शिनः। न ते कर्म प्रशंसन्ति कूपं नद्यां पिबन्न् इव।

ye tu buddhiṃ parāṃ prāptā dharmanaipuṇyadarśinaḥ. na te karma praśaṃsanti kūpaṃ nadyāṃ pibann iva.

कर्मणः फलम् आप्नोति सुखदुःखे भवाभवौ। विद्यया तद् अवाप्नोति यत्र गत्वा न शोचति।

karmaṇaḥ phalam āpnoti sukhaduḥkhe bhavābhavau. vidyayā tad avāpnoti yatra gatvā na śocati.

यत्र गत्वा न म्रियते यत्र गत्वा न जायते। न जीर्यते यत्र गत्वा यत्र गत्वा न वर्धते।

yatra gatvā na mriyate yatra gatvā na jāyate. na jīryate yatra gatvā yatra gatvā na vardhate.

यत्र तद् ब्रह्म परमम् अव्यक्तम् अजरं ध्रुवम्। अव्याहतम् अनायासम् अमृतं चावियोगि च।

yatra tad brahma paramam avyaktam ajaraṃ dhruvam. avyāhatam anāyāsam amṛtaṃ cāviyogi ca.

द्वंद्वैर् यत्र न बाध्यन्ते मानसेन च कर्मणा। समाः सर्वत्र मैत्राश् च सर्वभूतहिते रताः।

dvaṃdvair yatra na bādhyante mānasena ca karmaṇā. samāḥ sarvatra maitrāś ca sarvabhūtahite ratāḥ.

विद्यामयो ऽन्यः पुरुषस् तात कर्ममयो ऽपरः। विद्धि चन्द्रमसं दर्शे सूक्ष्मया कलया स्थितम्। विद्यामयं तं पुरुषं नित्यं ज्ञानगुणात्मकम्।

vidyāmayo 'nyaḥ puruṣas tāta karmamayo 'paraḥ. viddhi candramasaṃ darśe sūkṣmayā kalayā sthitam. vidyāmayaṃ taṃ puruṣaṃ nityaṃ jñānaguṇātmakam.

तद् एतद् ऋषिणा प्रोक्तं विस्तरेणानुमीयते। नवजं शशिनं दृष्ट्वा वक्रं तन्तुम् इवाम्बरे।

tad etad ṛṣiṇā proktaṃ vistareṇānumīyate. navajaṃ śaśinaṃ dṛṣṭvā vakraṃ tantum ivāmbare.

एकादशविकारात्मा कलासंभारसंभृतः। मूर्तिमान् इति तं विद्धि तात कर्मगुणात्मकम्। तस्मिन् यः संस्थितो ह्य् अग्निर् नित्यं स्थाल्याम् इवाहितः। आत्मानं तं विजानीहि नित्यं त्यागजितात्मकम्।

ekādaśavikārātmā kalāsaṃbhārasaṃbhṛtaḥ. mūrtimān iti taṃ viddhi tāta karmaguṇātmakam. tasmin yaḥ saṃsthito hy agnir nityaṃ sthālyām ivāhitaḥ. ātmānaṃ taṃ vijānīhi nityaṃ tyāgajitātmakam.

देवो यः संश्रितस् तस्मिन्न् अब्बिन्दुर् इव पुष्करे। क्षेत्रज्ञं तं विजानीयान् नित्यं त्यागजितात्मकम्।

devo yaḥ saṃśritas tasminn abbindur iva puṣkare. kṣetrajñaṃ taṃ vijānīyān nityaṃ tyāgajitātmakam.

तमो रजश् च सत्त्वं च विद्धि जीवगुणान् इमान्। जीवम् आत्मगुणं विद्याद् आत्मानं परमात्मनः।

tamo rajaś ca sattvaṃ ca viddhi jīvaguṇān imān. jīvam ātmaguṇaṃ vidyād ātmānaṃ paramātmanaḥ.

सचेतनं जीवगुणं वदन्ति; स चेष्टते चेष्टयते च सर्वम्। ततः परं क्षेत्रविदो वदन्ति; प्रावर्तयद् यो भुवनानि सप्त।

sacetanaṃ jīvaguṇaṃ vadanti; sa ceṣṭate ceṣṭayate ca sarvam. tataḥ paraṃ kṣetravido vadanti; prāvartayad yo bhuvanāni sapta.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...