महाभारत 12.227 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 227→

[mh-12-227] • 31 श्लोकाः

व्यास उवाच। त्रयीविद्याम् अवेक्षेत वेदेषूक्ताम् अथाङ्गतः। ऋक्सामवर्णाक्षरतो यजुषो ऽथर्वणस् तथा। तिष्ठत्य् एतेषु भगवान् षट्सु कर्मसु संस्थितः।

vyāsa uvāca. trayīvidyām avekṣeta vedeṣūktām athāṅgataḥ. ṛksāmavarṇākṣarato yajuṣo 'tharvaṇas tathā. tiṣṭhaty eteṣu bhagavān ṣaṭsu karmasu saṃsthitaḥ.

वेदवादेषु कुशला ह्य् अध्यात्मकुशलाश् च ये। सत्त्ववन्तो महाभागाः पश्यन्ति प्रभवाप्ययौ।

vedavādeṣu kuśalā hy adhyātmakuśalāś ca ye. sattvavanto mahābhāgāḥ paśyanti prabhavāpyayau.

एवं धर्मेण वर्तेत क्रियाः शिष्टवद् आचरेत्। असंरोधेन भूतानां वृत्तिं लिप्सेत वै द्विजः।

evaṃ dharmeṇa varteta kriyāḥ śiṣṭavad ācaret. asaṃrodhena bhūtānāṃ vṛttiṃ lipseta vai dvijaḥ.

सद्भ्य आगतविज्ञानः शिष्टः शास्त्रविचक्षणः। स्वधर्मेण क्रिया लोके कुर्वाणः सत्यसंगरः।

sadbhya āgatavijñānaḥ śiṣṭaḥ śāstravicakṣaṇaḥ. svadharmeṇa kriyā loke kurvāṇaḥ satyasaṃgaraḥ.

तिष्ठत्य् एतेषु गृहवान् षट्सु कर्मसु स द्विजः। पञ्चभिः सततं यज्ञैः श्रद्दधानो यजेत च।

tiṣṭhaty eteṣu gṛhavān ṣaṭsu karmasu sa dvijaḥ. pañcabhiḥ satataṃ yajñaiḥ śraddadhāno yajeta ca.

धृतिमान् अप्रमत्तश् च दान्तो धर्मविद् आत्मवान्। वीतहर्षभयक्रोधो ब्राह्मणो नावसीदति।

dhṛtimān apramattaś ca dānto dharmavid ātmavān. vītaharṣabhayakrodho brāhmaṇo nāvasīdati.

दानम् अध्ययनं यज्ञस् तपो ह्रीर् आर्जवं दमः। एतैर् वर्धयते तेजः पाप्मानं चापकर्षति।

dānam adhyayanaṃ yajñas tapo hrīr ārjavaṃ damaḥ. etair vardhayate tejaḥ pāpmānaṃ cāpakarṣati.

धूतपाप्मा तु मेधावी लघ्वाहारो जितेन्द्रियः। कामक्रोधौ वशे कृत्वा निनीषेद् ब्रह्मणः पदम्।

dhūtapāpmā tu medhāvī laghvāhāro jitendriyaḥ. kāmakrodhau vaśe kṛtvā ninīṣed brahmaṇaḥ padam.

अग्नींश् च ब्राह्मणांश् चार्चेद् देवताः प्रणमेत च। वर्जयेद् रुषतीं वाचं हिंसां चाधर्मसंहिताम्।

agnīṃś ca brāhmaṇāṃś cārced devatāḥ praṇameta ca. varjayed ruṣatīṃ vācaṃ hiṃsāṃ cādharmasaṃhitām.

एषा पूर्वतरा वृत्तिर् ब्राह्मणस्य विधीयते। ज्ञानागमेन कर्माणि कुर्वन् कर्मसु सिध्यति।

eṣā pūrvatarā vṛttir brāhmaṇasya vidhīyate. jñānāgamena karmāṇi kurvan karmasu sidhyati.

पञ्चेन्द्रियजलां घोरां लोभकूलां सुदुस्तराम्। मन्युपङ्काम् अनाधृष्यां नदीं तरति बुद्धिमान्।

pañcendriyajalāṃ ghorāṃ lobhakūlāṃ sudustarām. manyupaṅkām anādhṛṣyāṃ nadīṃ tarati buddhimān.

काममन्यूद्धतं यत् स्यान् नित्यम् अत्यन्तमोहितम्। महता विधिदृष्टेन बलेनाप्रतिघातिना। स्वभावस्रोतसा वृत्तम् उह्यते सततं जगत्।

kāmamanyūddhataṃ yat syān nityam atyantamohitam. mahatā vidhidṛṣṭena balenāpratighātinā. svabhāvasrotasā vṛttam uhyate satataṃ jagat.

कालोदकेन महता वर्षावर्तेन संततम्। मासोर्मिणर्तुवेगेन पक्षोलपतृणेन च।

kālodakena mahatā varṣāvartena saṃtatam. māsormiṇartuvegena pakṣolapatṛṇena ca.

निमेषोन्मेषफेनेन अहोरात्रजवेन च। कामग्राहेण घोरेण वेदयज्ञप्लवेन च।

nimeṣonmeṣaphenena ahorātrajavena ca. kāmagrāheṇa ghoreṇa vedayajñaplavena ca.

धर्मद्वीपेन भूतानां चार्थकामरवेण च। ऋतसोपानतीरेण विहिंसातरुवाहिना।

dharmadvīpena bhūtānāṃ cārthakāmaraveṇa ca. ṛtasopānatīreṇa vihiṃsātaruvāhinā.

युगह्रदौघमध्येन ब्रह्मप्रायभवेन च। धात्रा सृष्टानि भूतानि कृष्यन्ते यमसादनम्।

yugahradaughamadhyena brahmaprāyabhavena ca. dhātrā sṛṣṭāni bhūtāni kṛṣyante yamasādanam.

एतत् प्रज्ञामयैर् धीरा निस्तरन्ति मनीषिणः। प्लवैर् अप्लववन्तो हि किं करिष्यन्त्य् अचेतसः।

etat prajñāmayair dhīrā nistaranti manīṣiṇaḥ. plavair aplavavanto hi kiṃ kariṣyanty acetasaḥ.

उपपन्नं हि यत् प्राज्ञो निस्तरेन् नेतरो जनः। दूरतो गुणदोषौ हि प्राज्ञः सर्वत्र पश्यति।

upapannaṃ hi yat prājño nistaren netaro janaḥ. dūrato guṇadoṣau hi prājñaḥ sarvatra paśyati.

संशयात्मा स कामात्मा चलचित्तो ऽल्पचेतनः। अप्राज्ञो न तरत्य् एव यो ह्य् आस्ते न स गच्छति।

saṃśayātmā sa kāmātmā calacitto 'lpacetanaḥ. aprājño na taraty eva yo hy āste na sa gacchati.

अप्लवो हि महादोषम् उह्यमानो ऽधिगच्छति। कामग्राहगृहीतस्य ज्ञानम् अप्य् अस्य न प्लवः।

aplavo hi mahādoṣam uhyamāno 'dhigacchati. kāmagrāhagṛhītasya jñānam apy asya na plavaḥ.

तस्माद् उन्मज्जनस्यार्थे प्रयतेत विचक्षणः। एतद् उन्मज्जनं तस्य यद् अयं ब्राह्मणो भवेत्।

tasmād unmajjanasyārthe prayateta vicakṣaṇaḥ. etad unmajjanaṃ tasya yad ayaṃ brāhmaṇo bhavet.

त्र्यवदाते कुले जातस् त्रिसंदेहस् त्रिकर्मकृत्। तस्माद् उन्मज्जनस् तिष्ठेन् निस्तरेत् प्रज्ञया यथा।

tryavadāte kule jātas trisaṃdehas trikarmakṛt. tasmād unmajjanas tiṣṭhen nistaret prajñayā yathā.

संस्कृतस्य हि दान्तस्य नियतस्य कृतात्मनः। प्राज्ञस्यानन्तरा सिद्धिर् इह लोके परत्र च।

saṃskṛtasya hi dāntasya niyatasya kṛtātmanaḥ. prājñasyānantarā siddhir iha loke paratra ca.

वर्तते तेषु गृहवान् अक्रुध्यन्न् अनसूयकः। पञ्चभिः सततं यज्ञैर् विघसाशी यजेत च।

vartate teṣu gṛhavān akrudhyann anasūyakaḥ. pañcabhiḥ satataṃ yajñair vighasāśī yajeta ca.

सतां वृत्तेन वर्तेत क्रियाः शिष्टवद् आचरेत्। असंरोधेन धर्मस्य वृत्तिं लिप्सेद् अगर्हिताम्।

satāṃ vṛttena varteta kriyāḥ śiṣṭavad ācaret. asaṃrodhena dharmasya vṛttiṃ lipsed agarhitām.

श्रुतिविज्ञानतत्त्वज्ञः शिष्टाचारो विचक्षणः। स्वधर्मेण क्रियावांश् च कर्मणा सो ऽप्य् असंकरः।

śrutivijñānatattvajñaḥ śiṣṭācāro vicakṣaṇaḥ. svadharmeṇa kriyāvāṃś ca karmaṇā so 'py asaṃkaraḥ.

क्रियावाञ् श्रद्दधानश् च दाता प्राज्ञो ऽनसूयकः। धर्माधर्मविशेषज्ञः सर्वं तरति दुस्तरम्।

kriyāvāñ śraddadhānaś ca dātā prājño 'nasūyakaḥ. dharmādharmaviśeṣajñaḥ sarvaṃ tarati dustaram.

dhṛtimān apramattaś ca dānto dharmavid ātmavān. vītaharṣabhayakrodho brāhmaṇo nāvasīdati.

एषा पूर्वतरा वृत्तिर् ब्राह्मणस्य विधीयते। ज्ञानवित्त्वेन कर्माणि कुर्वन् सर्वत्र सिध्यति।

eṣā pūrvatarā vṛttir brāhmaṇasya vidhīyate. jñānavittvena karmāṇi kurvan sarvatra sidhyati.

अधर्मं धर्मकामो हि करोतीहाविचक्षणः। धर्मं चाधर्मसंकाशं शोचन्न् इव करोति सः।

adharmaṃ dharmakāmo hi karotīhāvicakṣaṇaḥ. dharmaṃ cādharmasaṃkāśaṃ śocann iva karoti saḥ.

धर्मं करोमीति करोत्य् अधर्मम्; अधर्मकामश् च करोति धर्मम्। उभे बालः कर्मणी न प्रजानन्; स जायते म्रियते चापि देही।

dharmaṃ karomīti karoty adharmam; adharmakāmaś ca karoti dharmam. ubhe bālaḥ karmaṇī na prajānan; sa jāyate mriyate cāpi dehī.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents