महाभारत 12.225 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 225→

[mh-12-225] • 16 श्लोकाः

व्यास उवाच। पृथिव्यां यानि भूतानि जङ्गमानि ध्रुवाणि च। तान्य् एवाग्रे प्रलीयन्ते भूमित्वम् उपयान्ति च।

vyāsa uvāca. pṛthivyāṃ yāni bhūtāni jaṅgamāni dhruvāṇi ca. tāny evāgre pralīyante bhūmitvam upayānti ca.

ततः प्रलीने सर्वस्मिन् स्थावरे जङ्गमे तथा। अकाष्ठा निस्तृणा भूमिर् दृश्यते कूर्मपृष्ठवत्।

tataḥ pralīne sarvasmin sthāvare jaṅgame tathā. akāṣṭhā nistṛṇā bhūmir dṛśyate kūrmapṛṣṭhavat.

भूमेर् अपि गुणं गन्धम् आप आददते यदा। आत्तगन्धा तदा भूमिः प्रलयत्वाय कल्पते।

bhūmer api guṇaṃ gandham āpa ādadate yadā. āttagandhā tadā bhūmiḥ pralayatvāya kalpate.

आपस् ततः प्रतिष्ठन्ति ऊर्मिमत्यो महास्वनाः। सर्वम् एवेदम् आपूर्य तिष्ठन्ति च चरन्ति च।

āpas tataḥ pratiṣṭhanti ūrmimatyo mahāsvanāḥ. sarvam evedam āpūrya tiṣṭhanti ca caranti ca.

अपाम् अपि गुणांस् तात ज्योतिर् आददते यदा। आपस् तदा आत्तगुणा ज्योतिष्य् उपरमन्ति च।

apām api guṇāṃs tāta jyotir ādadate yadā. āpas tadā āttaguṇā jyotiṣy uparamanti ca.

यदादित्यं स्थितं मध्ये गूहन्ति शिखिनो ऽर्चिषः। सर्वम् एवेदम् अर्चिर्भिः पूर्णं जाज्वल्यते नभः।

yadādityaṃ sthitaṃ madhye gūhanti śikhino 'rciṣaḥ. sarvam evedam arcirbhiḥ pūrṇaṃ jājvalyate nabhaḥ.

ज्योतिषो ऽपि गुणं रूपं वायुर् आददते यदा। प्रशाम्यति तदा ज्योतिर् वायुर् दोधूयते महान्।

jyotiṣo 'pi guṇaṃ rūpaṃ vāyur ādadate yadā. praśāmyati tadā jyotir vāyur dodhūyate mahān.

ततस् तु मूलम् आसाद्य वायुः संभवम् आत्मनः। अधश् चोर्ध्वं च तिर्यक् च दोधवीति दिशो दश।

tatas tu mūlam āsādya vāyuḥ saṃbhavam ātmanaḥ. adhaś cordhvaṃ ca tiryak ca dodhavīti diśo daśa.

वायोर् अपि गुणं स्पर्शम् आकाशं ग्रसते यदा। प्रशाम्यति तदा वायुः खं तु तिष्ठति नानदत्। अरूपम् अरसस्पर्शम् अगन्धं न च मूर्तिमत्। सर्वलोकप्रणदितं स्वं तु तिष्ठति नानदत्।

vāyor api guṇaṃ sparśam ākāśaṃ grasate yadā. praśāmyati tadā vāyuḥ khaṃ tu tiṣṭhati nānadat. arūpam arasasparśam agandhaṃ na ca mūrtimat. sarvalokapraṇaditaṃ svaṃ tu tiṣṭhati nānadat.

आकाशस्य गुणं शब्दम् अभिव्यक्तात्मकं मनः। ग्रसते च यदा सो ऽपि शाम्यति प्रतिसंचरे। मनसो व्यक्तम् अव्यक्तं ब्राह्मः स प्रतिसंचरः।

ākāśasya guṇaṃ śabdam abhivyaktātmakaṃ manaḥ. grasate ca yadā so 'pi śāmyati pratisaṃcare. manaso vyaktam avyaktaṃ brāhmaḥ sa pratisaṃcaraḥ.

तद् आत्मगुणम् आविश्य मनो ग्रसति चन्द्रमाः। मनस्य् उपरते ऽध्यात्मा चन्द्रमस्य् अवतिष्ठते।

tad ātmaguṇam āviśya mano grasati candramāḥ. manasy uparate 'dhyātmā candramasy avatiṣṭhate.

तं तु कालेन महता संकल्पः कुरुते वशे। चित्तं ग्रसति संकल्पस् तच् च ज्ञानम् अनुत्तमम्।

taṃ tu kālena mahatā saṃkalpaḥ kurute vaśe. cittaṃ grasati saṃkalpas tac ca jñānam anuttamam.

कालो गिरति विज्ञानं कालो बलम् इति श्रुतिः। बलं कालो ग्रसति तु तं विद्वान् कुरुते वशे।

kālo girati vijñānaṃ kālo balam iti śrutiḥ. balaṃ kālo grasati tu taṃ vidvān kurute vaśe.

आकाशस्य तदा घोषं तं विद्वान् कुरुते ऽऽत्मनि। तद् अव्यक्तं परं ब्रह्म तच् छाश्वतम् अनुत्तमम्। एवं सर्वाणि भूतानि ब्रह्मैव प्रतिसंचरः।

ākāśasya tadā ghoṣaṃ taṃ vidvān kurute ''tmani. tad avyaktaṃ paraṃ brahma tac chāśvatam anuttamam. evaṃ sarvāṇi bhūtāni brahmaiva pratisaṃcaraḥ.

यथावत् कीर्तितं सम्यग् एवम् एतद् असंशयम्। बोध्यं विद्यामयं दृष्ट्वा योगिभिः परमात्मभिः।

yathāvat kīrtitaṃ samyag evam etad asaṃśayam. bodhyaṃ vidyāmayaṃ dṛṣṭvā yogibhiḥ paramātmabhiḥ.

एवं विस्तारसंक्षेपौ ब्रह्माव्यक्ते पुनः पुनः। युगसाहस्रयोर् आदाव् अह्नो रात्र्यास् तथैव च।

evaṃ vistārasaṃkṣepau brahmāvyakte punaḥ punaḥ. yugasāhasrayor ādāv ahno rātryās tathaiva ca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...