महाभारत 12.219 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 219→

[mh-12-219] • 23 श्लोकाः

भीष्म उवाच। युधिष्ठिर उवाच। व्यसनेषु निमग्नस्य किं श्रेयस् तद् ब्रवीहि मे। भूय एव महाबाहो स्थित्यर्थं तं ब्रवीहि मे। अत्रैवोदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। शतक्रतोश् च संवादं नमुचेश् च युधिष्ठिर।

bhīṣma uvāca. yudhiṣṭhira uvāca. vyasaneṣu nimagnasya kiṃ śreyas tad bravīhi me. bhūya eva mahābāho sthityarthaṃ taṃ bravīhi me. atraivodāharantīmam itihāsaṃ purātanam. śatakratoś ca saṃvādaṃ namuceś ca yudhiṣṭhira.

श्रिया विहीनम् आसीनम् अक्षोभ्यम् इव सागरम्। भवाभवज्ञं भूतानाम् इत्य् उवाच पुरंदरः।

śriyā vihīnam āsīnam akṣobhyam iva sāgaram. bhavābhavajñaṃ bhūtānām ity uvāca puraṃdaraḥ.

बद्धः पाशैश् च्युतः स्थानाद् द्विषतां वशम् आगतः। श्रिया विहीनो नमुचे शोचस्य् आहो न शोचसि।

baddhaḥ pāśaiś cyutaḥ sthānād dviṣatāṃ vaśam āgataḥ. śriyā vihīno namuce śocasy āho na śocasi.

नमुचिर् उवाच। अनवाप्यं च शोकेन शरीरं चोपतप्यते। अमित्राश् च प्रहृष्यन्ति नास्ति शोके सहायता।

namucir uvāca. anavāpyaṃ ca śokena śarīraṃ copatapyate. amitrāś ca prahṛṣyanti nāsti śoke sahāyatā.

तस्माच् छक्र न शोचामि सर्वं ह्य् एवेदम् अन्तवत्। संतापाद् भ्रश्यते रूपं धर्मश् चैव सुरेश्वर। संतापाद् भ्रश्यते श्रियः। संतापाद् भ्रश्यते चायुर्।

tasmāc chakra na śocāmi sarvaṃ hy evedam antavat. saṃtāpād bhraśyate rūpaṃ dharmaś caiva sureśvara. saṃtāpād bhraśyate śriyaḥ. saṃtāpād bhraśyate cāyur.

विनीय खलु तद् दुःखम् आगतं वैमनस्यजम्। ध्यातव्यं मनसा हृद्यं कल्याणं संविजानता।

vinīya khalu tad duḥkham āgataṃ vaimanasyajam. dhyātavyaṃ manasā hṛdyaṃ kalyāṇaṃ saṃvijānatā.

यथा यथा हि पुरुषः कल्याणे कुरुते मनः। तदैवास्य प्रसीदन्ति सर्वार्था नात्र संशयः।

yathā yathā hi puruṣaḥ kalyāṇe kurute manaḥ. tadaivāsya prasīdanti sarvārthā nātra saṃśayaḥ.

एकः शास्ता न द्वितीयो ऽस्ति शास्ता; गर्भे शयानं पुरुषं शास्ति शास्ता। तेनानुशिष्टः प्रवणाद् इवोदकं; यथा नियुक्तो ऽस्मि तथा वहामि।

ekaḥ śāstā na dvitīyo 'sti śāstā; garbhe śayānaṃ puruṣaṃ śāsti śāstā. tenānuśiṣṭaḥ pravaṇād ivodakaṃ; yathā niyukto 'smi tathā vahāmi.

भावाभावाव् अभिजानन् गरीयो; जानामि श्रेयो न तु तत् करोमि। आशाः सुशर्म्याः सुहृदां सुकुर्वन्; यथा नियुक्तो ऽस्मि तथा वहामि।

bhāvābhāvāv abhijānan garīyo; jānāmi śreyo na tu tat karomi. āśāḥ suśarmyāḥ suhṛdāṃ sukurvan; yathā niyukto 'smi tathā vahāmi.

यथा यथास्य प्राप्तव्यं प्राप्नोत्य् एव तथा तथा। भवितव्यं यथा यच् च भवत्य् एव तथा तथा।

yathā yathāsya prāptavyaṃ prāpnoty eva tathā tathā. bhavitavyaṃ yathā yac ca bhavaty eva tathā tathā.

यत्र यत्रैव संयुङ्क्ते धाता गर्भं पुनः पुनः। तत्र तत्रैव वसति न यत्र स्वयम् इच्छति।

yatra yatraiva saṃyuṅkte dhātā garbhaṃ punaḥ punaḥ. tatra tatraiva vasati na yatra svayam icchati.

भावो यो ऽयम् अनुप्राप्तो भवितव्यम् इदं मम। इति यस्य सदा भावो न स मुह्येत् कदा चन।

bhāvo yo 'yam anuprāpto bhavitavyam idaṃ mama. iti yasya sadā bhāvo na sa muhyet kadā cana.

पर्यायैर् हन्यमानानाम् अभियोक्ता न विद्यते। दुःखम् एतत् तु यद् द्वेष्टा कर्ताहम् इति मन्यते।

paryāyair hanyamānānām abhiyoktā na vidyate. duḥkham etat tu yad dveṣṭā kartāham iti manyate.

ऋषींश् च देवांश् च महासुरांश् च; त्रैविद्यवृद्धांश् च वने मुनींश् च। कान् नापदो नोपनमन्ति लोके; परावरज्ञास् तु न संभ्रमन्ति।

ṛṣīṃś ca devāṃś ca mahāsurāṃś ca; traividyavṛddhāṃś ca vane munīṃś ca. kān nāpado nopanamanti loke; parāvarajñās tu na saṃbhramanti.

न पण्डितः क्रुध्यति नापि सज्जते; न चापि संसीदति न प्रहृष्यति। न चार्थकृच्छ्रव्यसनेषु शोचति; स्थितः प्रकृत्या हिमवान् इवाचलः।

na paṇḍitaḥ krudhyati nāpi sajjate; na cāpi saṃsīdati na prahṛṣyati. na cārthakṛcchravyasaneṣu śocati; sthitaḥ prakṛtyā himavān ivācalaḥ.

यम् अर्थसिद्धिः परमा न हर्षयेत्; तथैव काले व्यसनं न मोहयेत्। सुखं च दुःखं च तथैव मध्यमं; निषेवते यः स धुरंधरो नरः।

yam arthasiddhiḥ paramā na harṣayet; tathaiva kāle vyasanaṃ na mohayet. sukhaṃ ca duḥkhaṃ ca tathaiva madhyamaṃ; niṣevate yaḥ sa dhuraṃdharo naraḥ.

यां याम् अवस्थां पुरुषो ऽधिगच्छेत्; तस्यां रमेतापरितप्यमानः। एवं प्रवृद्धं प्रणुदेन् मनोजं; संतापम् आयासकरं शरीरात्।

yāṃ yām avasthāṃ puruṣo 'dhigacchet; tasyāṃ rametāparitapyamānaḥ. evaṃ pravṛddhaṃ praṇuden manojaṃ; saṃtāpam āyāsakaraṃ śarīrāt.

तत् सदः स परिषत्सभासदः; प्राप्य यो न कुरुते सभाभयम्। धर्मतत्त्वम् अवगाह्य बुद्धिमान्; यो ऽभ्युपैति स पुमान् धुरंधरः।

tat sadaḥ sa pariṣatsabhāsadaḥ; prāpya yo na kurute sabhābhayam. dharmatattvam avagāhya buddhimān; yo 'bhyupaiti sa pumān dhuraṃdharaḥ.

प्राज्ञस्य कर्माणि दुरन्वयानि; न वै प्राज्ञो मुह्यति मोहकाले। स्थानाच् च्युतश् चेन् न मुमोह गौतमस्; तावत् कृच्छ्राम् आपदं प्राप्य वृद्धः।

prājñasya karmāṇi duranvayāni; na vai prājño muhyati mohakāle. sthānāc cyutaś cen na mumoha gautamas; tāvat kṛcchrām āpadaṃ prāpya vṛddhaḥ.

न मन्त्रबलवीर्येण प्रज्ञया पौरुषेण वा। न शीलेन न वृत्तेन तथा नैवार्थसंपदा। अलभ्यं लभते मर्त्यस् तत्र का परिदेवना।

na mantrabalavīryeṇa prajñayā pauruṣeṇa vā. na śīlena na vṛttena tathā naivārthasaṃpadā. alabhyaṃ labhate martyas tatra kā paridevanā.

यद् एवम् अनुजातस्य धातारो विदधुः पुरा। तद् एवानुभविष्यामि किं मे मृत्युः करिष्यति।

yad evam anujātasya dhātāro vidadhuḥ purā. tad evānubhaviṣyāmi kiṃ me mṛtyuḥ kariṣyati.

लब्धव्यान्य् एव लभते गन्तव्यान्य् एव गच्छति। प्राप्तव्यान्य् एव प्राप्नोति दुःखानि च सुखानि च।

labdhavyāny eva labhate gantavyāny eva gacchati. prāptavyāny eva prāpnoti duḥkhāni ca sukhāni ca.

एतद् विदित्वा कार्त्स्न्येन यो न मुह्यति मानवः। कुशलः सुखदुःखेषु स वै सर्वधनेश्वरः।

etad viditvā kārtsnyena yo na muhyati mānavaḥ. kuśalaḥ sukhaduḥkheṣu sa vai sarvadhaneśvaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents