महाभारत 12.218 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 218→

[mh-12-218] • 38 श्लोकाः

भीष्म उवाच। शतक्रतुर् अथापश्यद् बलेर् दीप्तां महात्मनः। स्वरूपिणीं शरीराद् धि तदा निष्क्रामतीं श्रियम्।

bhīṣma uvāca. śatakratur athāpaśyad baler dīptāṃ mahātmanaḥ. svarūpiṇīṃ śarīrād dhi tadā niṣkrāmatīṃ śriyam.

तां दीप्तां प्रभया दृष्ट्वा भगवान् पाकशासनः। विस्मयोत्फुल्लनयनो बलिं पप्रच्छ वासवः।

tāṃ dīptāṃ prabhayā dṛṣṭvā bhagavān pākaśāsanaḥ. vismayotphullanayano baliṃ papraccha vāsavaḥ.

बले केयम् अपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी। त्वत्तः स्थिता सकेयूरा दीप्यमाना स्वतेजसा।

bale keyam apakrāntā rocamānā śikhaṇḍinī. tvattaḥ sthitā sakeyūrā dīpyamānā svatejasā.

बलिर् उवाच। न हीमाम् आसुरीं वेद्मि न दैवीं न च मानुषीम्। त्वम् एवैनां पृच्छ मा वा यथेष्टं कुरु वासव।

balir uvāca. na hīmām āsurīṃ vedmi na daivīṃ na ca mānuṣīm. tvam evaināṃ pṛccha mā vā yatheṣṭaṃ kuru vāsava.

शक्र उवाच। का त्वं बलेर् अपक्रान्ता रोचमाना शिखण्डिनी। अजानतो ममाचक्ष्व नामधेयं शुचिस्मिते।

śakra uvāca. kā tvaṃ baler apakrāntā rocamānā śikhaṇḍinī. ajānato mamācakṣva nāmadheyaṃ śucismite.

का त्वं तिष्ठसि मायेव दीप्यमाना स्वतेजसा। हित्वा दैत्येश्वरं सुभ्रु तन् ममाचक्ष्व तत्त्वतः।

kā tvaṃ tiṣṭhasi māyeva dīpyamānā svatejasā. hitvā daityeśvaraṃ subhru tan mamācakṣva tattvataḥ.

श्रीर् उवाच। न मा विरोचनो वेद न मा वैरोचनो बलिः। आहुर् मां दुःसहेत्य् एवं विधित्सेति च मां विदुः।

śrīr uvāca. na mā virocano veda na mā vairocano baliḥ. āhur māṃ duḥsahety evaṃ vidhitseti ca māṃ viduḥ.

भूतिर् लक्ष्मीति माम् आहुः श्रीर् इत्य् एवं च वासव। त्वं मां शक्र न जानीषे सर्वे देवा न मां विदुः।

bhūtir lakṣmīti mām āhuḥ śrīr ity evaṃ ca vāsava. tvaṃ māṃ śakra na jānīṣe sarve devā na māṃ viduḥ.

शक्र उवाच। किम् इदं त्वं मम कृते उताहो बलिनः कृते। यद् गुणेषु च लुब्धासि बलेर् अपनयस् तु कः। दुःसहे विजहास्य् एनं चिरसंवासिनी सती।

śakra uvāca. kim idaṃ tvaṃ mama kṛte utāho balinaḥ kṛte. yad guṇeṣu ca lubdhāsi baler apanayas tu kaḥ. duḥsahe vijahāsy enaṃ cirasaṃvāsinī satī.

श्रीर् उवाच। न धाता न विधाता मां विदधाति कथं चन। कालस् तु शक्र पर्यायान् मैनं शक्रावमन्यथाः।

śrīr uvāca. na dhātā na vidhātā māṃ vidadhāti kathaṃ cana. kālas tu śakra paryāyān mainaṃ śakrāvamanyathāḥ.

शक्र उवाच। कथं त्वया बलिस् त्यक्तः किमर्थं वा शिखण्डिनि। कथं च मां न जह्यास् त्वं तन् मे ब्रूहि शुचिस्मिते।

śakra uvāca. kathaṃ tvayā balis tyaktaḥ kimarthaṃ vā śikhaṇḍini. kathaṃ ca māṃ na jahyās tvaṃ tan me brūhi śucismite.

श्रीर् उवाच। सत्ये स्थितास्मि दाने च व्रते तपसि चैव हि। पराक्रमे च धर्मे च पराचीनस् ततो बलिः।

śrīr uvāca. satye sthitāsmi dāne ca vrate tapasi caiva hi. parākrame ca dharme ca parācīnas tato baliḥ.

ब्रह्मण्यो ऽयं सदा भूत्वा सत्यवादी जितेन्द्रियः। अभ्यसूयद् ब्राह्मणान् वै उच्छिष्टश् चास्पृशद् घृतम्।

brahmaṇyo 'yaṃ sadā bhūtvā satyavādī jitendriyaḥ. abhyasūyad brāhmaṇān vai ucchiṣṭaś cāspṛśad ghṛtam.

यज्ञशीलः पुरा भूत्वा माम् एव यजतेत्य् अयम्। प्रोवाच लोकान् मूढात्मा कालेनोपनिपीडितः।

yajñaśīlaḥ purā bhūtvā mām eva yajatety ayam. provāca lokān mūḍhātmā kālenopanipīḍitaḥ.

अपाकृता ततः शक्र त्वयि वत्स्यामि वासव। अप्रमत्तेन धार्यास्मि तपसा विक्रमेण च।

apākṛtā tataḥ śakra tvayi vatsyāmi vāsava. apramattena dhāryāsmi tapasā vikrameṇa ca.

शक्र उवाच। अस्ति देवमनुष्येषु सर्वभूतेषु वा पुमान्। यस् त्वाम् एको विषहितुं शक्नुयात् कमलालये।

śakra uvāca. asti devamanuṣyeṣu sarvabhūteṣu vā pumān. yas tvām eko viṣahituṃ śaknuyāt kamalālaye.

श्रीर् उवाच। नैव देवो न गन्धर्वो नासुरो न च राक्षसः। यो माम् एको विषहितुं शक्तः कश् चित् पुरंदर।

śrīr uvāca. naiva devo na gandharvo nāsuro na ca rākṣasaḥ. yo mām eko viṣahituṃ śaktaḥ kaś cit puraṃdara.

शक्र उवाच। तिष्ठेथा मयि नित्यं त्वं यथा तद् ब्रूहि मे शुभे। तत् करिष्यामि ते वाक्यम् ऋतं त्वं वक्तुम् अर्हसि।

śakra uvāca. tiṣṭhethā mayi nityaṃ tvaṃ yathā tad brūhi me śubhe. tat kariṣyāmi te vākyam ṛtaṃ tvaṃ vaktum arhasi.

श्रीर् उवाच। स्थास्यामि नित्यं देवेन्द्र यथा त्वयि निबोध तत्। विधिना वेददृष्टेन चतुर्धा विभजस्व माम्।

śrīr uvāca. sthāsyāmi nityaṃ devendra yathā tvayi nibodha tat. vidhinā vedadṛṣṭena caturdhā vibhajasva mām.

शक्र उवाच। अहं वै त्वा निधास्यामि यथाशक्ति यथाबलम्। न तु मे ऽतिक्रमः स्याद् वै सदा लक्ष्मि तवान्तिके।

śakra uvāca. ahaṃ vai tvā nidhāsyāmi yathāśakti yathābalam. na tu me 'tikramaḥ syād vai sadā lakṣmi tavāntike.

भूमिर् एव मनुष्येषु धारणी भूतभाविनी। सा ते पादं तितिक्षेत समर्था हीति मे मतिः।

bhūmir eva manuṣyeṣu dhāraṇī bhūtabhāvinī. sā te pādaṃ titikṣeta samarthā hīti me matiḥ.

श्रीर् उवाच। एष मे निहितः पादो यो ऽयं भूमौ प्रतिष्ठितः। द्वितीयं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु।

śrīr uvāca. eṣa me nihitaḥ pādo yo 'yaṃ bhūmau pratiṣṭhitaḥ. dvitīyaṃ śakra pādaṃ me tasmāt sunihitaṃ kuru.

शक्र उवाच। आप एव मनुष्येषु द्रवन्त्यः परिचारिकाः। तास् ते पादं तितिक्षन्ताम् अलम् आपस् तितिक्षितुम्।

śakra uvāca. āpa eva manuṣyeṣu dravantyaḥ paricārikāḥ. tās te pādaṃ titikṣantām alam āpas titikṣitum.

श्रीर् उवाच। एष मे निहितः पादो यो ऽयम् अप्सु प्रतिष्ठितः। तृतीयं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु।

śrīr uvāca. eṣa me nihitaḥ pādo yo 'yam apsu pratiṣṭhitaḥ. tṛtīyaṃ śakra pādaṃ me tasmāt sunihitaṃ kuru.

शक्र उवाच। यस्मिन् देवाश् च यज्ञाश् च यस्मिन् वेदाः प्रतिष्ठिताः। तृतीयं पादम् अग्निस् ते सुधृतं धारयिष्यति।

śakra uvāca. yasmin devāś ca yajñāś ca yasmin vedāḥ pratiṣṭhitāḥ. tṛtīyaṃ pādam agnis te sudhṛtaṃ dhārayiṣyati.

श्रीर् उवाच। एष मे निहितः पादो यो ऽयम् अग्नौ प्रतिष्ठितः। चतुर्थं शक्र पादं मे तस्मात् सुनिहितं कुरु।

śrīr uvāca. eṣa me nihitaḥ pādo yo 'yam agnau pratiṣṭhitaḥ. caturthaṃ śakra pādaṃ me tasmāt sunihitaṃ kuru.

शक्र उवाच। ये वै सन्तो मनुष्येषु ब्रह्मण्याः सत्यवादिनः। ते ते पादं तितिक्षन्ताम् अलं सन्तस् तितिक्षितुम्।

śakra uvāca. ye vai santo manuṣyeṣu brahmaṇyāḥ satyavādinaḥ. te te pādaṃ titikṣantām alaṃ santas titikṣitum.

श्रीर् उवाच। एष मे निहितः पादो यो ऽयं सत्सु प्रतिष्ठितः। एवं विनिहितां शक्र भूतेषु परिधत्स्व माम्।

śrīr uvāca. eṣa me nihitaḥ pādo yo 'yaṃ satsu pratiṣṭhitaḥ. evaṃ vinihitāṃ śakra bhūteṣu paridhatsva mām.

शक्र उवाच। भूमिशुद्धिं ततः कृत्वा अद्भिः संतर्पयन्ति ये। भूतानि च यजन्त्य् अग्नौ तेषां त्वम् अनपायिनी। ये क्रियाभिः सुरक्ताभिर् हेतुयुक्ताः समाहिताः। ज्ञानवन्तो विवत्सायां लब्धा माद्यन्ति योगिनः। भूतानाम् इह वै यस् त्वा मया विनिहितां सतीम्। उपहन्यात् स मे द्विष्यात् तथा शृण्वन्तु मे वचः।

śakra uvāca. bhūmiśuddhiṃ tataḥ kṛtvā adbhiḥ saṃtarpayanti ye. bhūtāni ca yajanty agnau teṣāṃ tvam anapāyinī. ye kriyābhiḥ suraktābhir hetuyuktāḥ samāhitāḥ. jñānavanto vivatsāyāṃ labdhā mādyanti yoginaḥ. bhūtānām iha vai yas tvā mayā vinihitāṃ satīm. upahanyāt sa me dviṣyāt tathā śṛṇvantu me vacaḥ.

भीष्म उवाच। तथेति चोक्त्वा सा भ्रष्टा सर्वलोकनमस्कृता। वासवं पालयाम् आस सा देवी कमलालया। ततस् त्यक्तः श्रिया राजा दैत्यानां बलिर् अब्रवीत्। यावत् पुरस्तात् प्रतपेत् तावद् वै दक्षिणां दिशम्।

bhīṣma uvāca. tatheti coktvā sā bhraṣṭā sarvalokanamaskṛtā. vāsavaṃ pālayām āsa sā devī kamalālayā. tatas tyaktaḥ śriyā rājā daityānāṃ balir abravīt. yāvat purastāt pratapet tāvad vai dakṣiṇāṃ diśam.

पश्चिमां तावद् एवापि तथोदीचीं दिवाकरः। तथा मध्यंदिने सूर्यो अस्तम् एति यदा तदा। पुनर् देवासुरं युद्धं भावि जेतास्मि वस् तदा।

paścimāṃ tāvad evāpi tathodīcīṃ divākaraḥ. tathā madhyaṃdine sūryo astam eti yadā tadā. punar devāsuraṃ yuddhaṃ bhāvi jetāsmi vas tadā.

सर्वांल् लोकान् यदादित्य एकस्थस् तापयिष्यति। तदा देवासुरे युद्धे जेताहं त्वां शतक्रतो।

sarvāṃl lokān yadāditya ekasthas tāpayiṣyati. tadā devāsure yuddhe jetāhaṃ tvāṃ śatakrato.

शक्र उवाच। ब्रह्मणास्मि समादिष्टो न हन्तव्यो भवान् इति। तेन ते ऽहं बले वज्रं न विमुञ्चामि मूर्धनि।

śakra uvāca. brahmaṇāsmi samādiṣṭo na hantavyo bhavān iti. tena te 'haṃ bale vajraṃ na vimuñcāmi mūrdhani.

यथेष्टं गच्छ दैत्येन्द्र स्वस्ति ते ऽस्तु महासुर। आदित्यो नावतपिता कदा चिन् मध्यतः स्थितः।

yatheṣṭaṃ gaccha daityendra svasti te 'stu mahāsura. ādityo nāvatapitā kadā cin madhyataḥ sthitaḥ.

स्थापितो ह्य् अस्य समयः पूर्वम् एव स्वयंभुवा। अजस्रं परियात्य् एष सत्येनावतपन् प्रजाः।

sthāpito hy asya samayaḥ pūrvam eva svayaṃbhuvā. ajasraṃ pariyāty eṣa satyenāvatapan prajāḥ.

अयनं तस्य षण्मासा उत्तरं दक्षिणं तथा। येन संयाति लोकेषु शीतोष्णे विसृजन् रविः।

ayanaṃ tasya ṣaṇmāsā uttaraṃ dakṣiṇaṃ tathā. yena saṃyāti lokeṣu śītoṣṇe visṛjan raviḥ.

भीष्म उवाच। एवम् उक्तस् तु दैत्येन्द्रो बलिर् इन्द्रेण भारत। जगाम दक्षिणाम् आशाम् उदीचीं तु पुरंदरः।

bhīṣma uvāca. evam uktas tu daityendro balir indreṇa bhārata. jagāma dakṣiṇām āśām udīcīṃ tu puraṃdaraḥ.

इत्य् एतद् बलिना गीतम् अनहंकारसंज्ञितम्। वाक्यं श्रुत्वा सहस्राक्षः खम् एवारुरुहे तदा।

ity etad balinā gītam anahaṃkārasaṃjñitam. vākyaṃ śrutvā sahasrākṣaḥ kham evāruruhe tadā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...