महाभारत 12.216 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 216→

[mh-12-216] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यया बुद्ध्या महीपालो भ्रष्टश्रीर् विचरेन् महीम्। कालदण्डविनिष्पिष्टस् तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. yayā buddhyā mahīpālo bhraṣṭaśrīr vicaren mahīm. kāladaṇḍaviniṣpiṣṭas tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। वासवस्य च संवादं बलेर् वैरोचनस्य च।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. vāsavasya ca saṃvādaṃ baler vairocanasya ca.

पितामहम् उपागत्य प्रणिपत्य कृताञ्जलिः। सर्वान् एवासुराञ् जित्वा बलिं पप्रच्छ वासवः।

pitāmaham upāgatya praṇipatya kṛtāñjaliḥ. sarvān evāsurāñ jitvā baliṃ papraccha vāsavaḥ.

यस्य स्म ददतो वित्तं न कदा चन हीयते। तं बलिं नाधिगच्छामि ब्रह्मन्न् आचक्ष्व मे बलिम्।

yasya sma dadato vittaṃ na kadā cana hīyate. taṃ baliṃ nādhigacchāmi brahmann ācakṣva me balim.

स एव ह्य् अस्तम् अयते स स्म विद्योतते दिशः। स वर्षति स्म वर्षाणि यथाकालम् अतन्द्रितः। तं बलिं नाधिगच्छामि ब्रह्मन्न् आचक्ष्व मे बलिम्।

sa eva hy astam ayate sa sma vidyotate diśaḥ. sa varṣati sma varṣāṇi yathākālam atandritaḥ. taṃ baliṃ nādhigacchāmi brahmann ācakṣva me balim.

स वायुर् वरुणश् चैव स रविः स च चन्द्रमाः। सो ऽग्निस् तपति भूतानि पृथिवी च भवत्य् उत। तं बलिं नाधिगच्छामि ब्रह्मन्न् आचक्ष्व मे बलिम्।

sa vāyur varuṇaś caiva sa raviḥ sa ca candramāḥ. so 'gnis tapati bhūtāni pṛthivī ca bhavaty uta. taṃ baliṃ nādhigacchāmi brahmann ācakṣva me balim.

ब्रह्मोवाच। नैतत् ते साधु मघवन् यद् एतद् अनुपृच्छसि। पृष्टस् तु नानृतं ब्रूयात् तस्माद् वक्ष्यामि ते बलिम्।

brahmovāca. naitat te sādhu maghavan yad etad anupṛcchasi. pṛṣṭas tu nānṛtaṃ brūyāt tasmād vakṣyāmi te balim.

उष्ट्रेषु यदि वा गोषु खरेष्व् अश्वेषु वा पुनः। वरिष्ठो भविता जन्तुः शून्यागारे शचीपते।

uṣṭreṣu yadi vā goṣu khareṣv aśveṣu vā punaḥ. variṣṭho bhavitā jantuḥ śūnyāgāre śacīpate.

शक्र उवाच। यदि स्म बलिना ब्रह्मञ् शून्यागारे समेयिवान्। हन्याम् एनं न वा हन्यां तद् ब्रह्मन्न् अनुशाधि माम्।

śakra uvāca. yadi sma balinā brahmañ śūnyāgāre sameyivān. hanyām enaṃ na vā hanyāṃ tad brahmann anuśādhi mām.

ब्रह्मोवाच। मा स्म शक्र बलिं हिंसीर् न बलिर् वधम् अर्हति। न्यायांस् तु शक्र प्रष्टव्यस् त्वया वासव काम्यया।

brahmovāca. mā sma śakra baliṃ hiṃsīr na balir vadham arhati. nyāyāṃs tu śakra praṣṭavyas tvayā vāsava kāmyayā.

भीष्म उवाच। एवम् उक्तो भगवता महेन्द्रः पृथिवीं तदा। चचारैरावतस्कन्धम् अधिरुह्य श्रिया वृतः।

bhīṣma uvāca. evam ukto bhagavatā mahendraḥ pṛthivīṃ tadā. cacārairāvataskandham adhiruhya śriyā vṛtaḥ.

ततो ददर्श स बलिं खरवेषेण संवृतम्। यथाख्यातं भगवता शून्यागारकृतालयम्।

tato dadarśa sa baliṃ kharaveṣeṇa saṃvṛtam. yathākhyātaṃ bhagavatā śūnyāgārakṛtālayam.

शक्र उवाच। खरयोनिम् अनुप्राप्तस् तुषभक्षो ऽसि दानव। इयं ते योनिर् अधमा शोचस्य् आहो न शोचसि।

śakra uvāca. kharayonim anuprāptas tuṣabhakṣo 'si dānava. iyaṃ te yonir adhamā śocasy āho na śocasi.

अदृष्टं बत पश्यामि द्विषतां वशम् आगतम्। श्रिया विहीनं मित्रैश् च भ्रष्टवीर्यपराक्रमम्।

adṛṣṭaṃ bata paśyāmi dviṣatāṃ vaśam āgatam. śriyā vihīnaṃ mitraiś ca bhraṣṭavīryaparākramam.

यत् तद् यानसहस्रेण ज्ञातिभिः परिवारितः। लोकान् प्रतापयन् सर्वान् यास्य् अस्मान् अवितर्कयन्।

yat tad yānasahasreṇa jñātibhiḥ parivāritaḥ. lokān pratāpayan sarvān yāsy asmān avitarkayan.

त्वन्मुखाश् चैव दैतेया व्यतिष्ठंस् तव शासने। अकृष्टपच्या पृथिवी तवैश्वर्ये बभूव ह। इदं च ते ऽद्य व्यसनं शोचस्य् आहो न शोचसि।

tvanmukhāś caiva daiteyā vyatiṣṭhaṃs tava śāsane. akṛṣṭapacyā pṛthivī tavaiśvarye babhūva ha. idaṃ ca te 'dya vyasanaṃ śocasy āho na śocasi.

यदातिष्ठः समुद्रस्य पूर्वकूले विलेलिहन्। ज्ञातिभ्यो विभजन् वित्तं तदासीत् ते मनः कथम्।

yadātiṣṭhaḥ samudrasya pūrvakūle vilelihan. jñātibhyo vibhajan vittaṃ tadāsīt te manaḥ katham.

यत् ते सहस्रसमिता ननृतुर् देवयोषितः। बहूनि वर्षपूगानि विहारे दीप्यतः श्रिया।

yat te sahasrasamitā nanṛtur devayoṣitaḥ. bahūni varṣapūgāni vihāre dīpyataḥ śriyā.

सर्वाः पुष्करमालिन्यः सर्वाः काञ्चनसप्रभाः। कथम् अद्य तदा चैव मनस् ते दानवेश्वर।

sarvāḥ puṣkaramālinyaḥ sarvāḥ kāñcanasaprabhāḥ. katham adya tadā caiva manas te dānaveśvara.

छत्रं तवासीत् सुमहत् सौवर्णं मणिभूषितम्। ननृतुर् यत्र गन्धर्वाः षट्सहस्राणि सप्तधा।

chatraṃ tavāsīt sumahat sauvarṇaṃ maṇibhūṣitam. nanṛtur yatra gandharvāḥ ṣaṭsahasrāṇi saptadhā.

यूपस् तवासीत् सुमहान् यजतः सर्वकाञ्चनः। यत्राददः सहस्राणाम् अयुतानि गवां दश। अनन्तरं सहस्रेण तदासीद् दैत्य का मतिः।

yūpas tavāsīt sumahān yajataḥ sarvakāñcanaḥ. yatrādadaḥ sahasrāṇām ayutāni gavāṃ daśa. anantaraṃ sahasreṇa tadāsīd daitya kā matiḥ.

यदा तु पृथिवीं सर्वां यजमानो ऽनुपर्ययाः। शम्याक्षेपेण विधिना तदासीत् किं नु ते हृदि।

yadā tu pṛthivīṃ sarvāṃ yajamāno 'nuparyayāḥ. śamyākṣepeṇa vidhinā tadāsīt kiṃ nu te hṛdi.

न ते पश्यामि भृङ्गारं न छत्रं व्यजनं न च। ब्रह्मदत्तां च ते मालां न पश्याम्य् असुराधिप। भीष्म उवाच। ततः प्रहस्य स बलिर् वासवेन समीरितम्। निशम्य मानगम्भीरं सुरराजम् अथाब्रवीत्। अहो हि तव बालिश्यम् इह देवगणाधिप। अयुक्तं देवराजस्य तव कष्टम् इदं वचः।

na te paśyāmi bhṛṅgāraṃ na chatraṃ vyajanaṃ na ca. brahmadattāṃ ca te mālāṃ na paśyāmy asurādhipa. bhīṣma uvāca. tataḥ prahasya sa balir vāsavena samīritam. niśamya mānagambhīraṃ surarājam athābravīt. aho hi tava bāliśyam iha devagaṇādhipa. ayuktaṃ devarājasya tava kaṣṭam idaṃ vacaḥ.

बलिर् उवाच। न त्वं पश्यसि भृङ्गारं न छत्रं व्यजनं न च। ब्रह्मदत्तां च मे मालां न त्वं द्रक्ष्यसि वासव।

balir uvāca. na tvaṃ paśyasi bhṛṅgāraṃ na chatraṃ vyajanaṃ na ca. brahmadattāṃ ca me mālāṃ na tvaṃ drakṣyasi vāsava.

गुहायां निहितानि त्वं मम रत्नानि पृच्छसि। यदा मे भविता कालस् तदा त्वं तानि द्रक्ष्यसि। न जानीषे भवान् सिद्धिं शुभाङ्गस्वरूपरूपिणीम्। कालेन भविता सर्वो नात्र गच्छति वासव।

guhāyāṃ nihitāni tvaṃ mama ratnāni pṛcchasi. yadā me bhavitā kālas tadā tvaṃ tāni drakṣyasi. na jānīṣe bhavān siddhiṃ śubhāṅgasvarūparūpiṇīm. kālena bhavitā sarvo nātra gacchati vāsava.

न त्व् एतद् अनुरूपं ते यशसो वा कुलस्य वा। समृद्धार्थो ऽसमृद्धार्थं यन् मां कत्थितुम् इच्छसि।

na tv etad anurūpaṃ te yaśaso vā kulasya vā. samṛddhārtho 'samṛddhārthaṃ yan māṃ katthitum icchasi.

न हि दुःखेषु शोचन्ति न प्रहृष्यन्ति चर्द्धिषु। कृतप्रज्ञा ज्ञानतृप्ताः क्षान्ताः सन्तो मनीषिणः।

na hi duḥkheṣu śocanti na prahṛṣyanti carddhiṣu. kṛtaprajñā jñānatṛptāḥ kṣāntāḥ santo manīṣiṇaḥ.

त्वं तु प्राकृतया बुद्ध्या पुरंदर विकत्थसे। यदाहम् इव भावी त्वं तदा नैवं वदिष्यसि। ऐश्वर्यमदमोहेन स त्वं किं नानुबुध्यसे। कालेन बुध्यसे राजन् विनिपातेन योजितः।

tvaṃ tu prākṛtayā buddhyā puraṃdara vikatthase. yadāham iva bhāvī tvaṃ tadā naivaṃ vadiṣyasi. aiśvaryamadamohena sa tvaṃ kiṃ nānubudhyase. kālena budhyase rājan vinipātena yojitaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...