महाभारत 12.201 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 201→

[mh-12-201] • 35 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। के पूर्वम् आसन् पतयः प्रजानां भरतर्षभ। के चर्षयो महाभागा दिक्षु प्रत्येकशः स्मृताः।

yudhiṣṭhira uvāca. ke pūrvam āsan patayaḥ prajānāṃ bharatarṣabha. ke carṣayo mahābhāgā dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ.

भीष्म उवाच। श्रूयतां भरतश्रेष्ठ यन् मा त्वं परिपृच्छसि। प्रजानां पतयो ये स्म दिक्षु प्रत्येकशः स्मृताः।

bhīṣma uvāca. śrūyatāṃ bharataśreṣṭha yan mā tvaṃ paripṛcchasi. prajānāṃ patayo ye sma dikṣu pratyekaśaḥ smṛtāḥ.

एकः स्वयंभूर् भगवान् आद्यो ब्रह्मा सनातनः। ब्रह्मणः सप्त पुत्रा वै महात्मानः स्वयंभुवः।

ekaḥ svayaṃbhūr bhagavān ādyo brahmā sanātanaḥ. brahmaṇaḥ sapta putrā vai mahātmānaḥ svayaṃbhuvaḥ.

मरीचिर् अत्र्यङ्गिरसौ पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः। वसिष्ठश् च महाभागः सदृशा वै स्वयंभुवा।

marīcir atryaṅgirasau pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ. vasiṣṭhaś ca mahābhāgaḥ sadṛśā vai svayaṃbhuvā.

सप्त ब्रह्माण इत्य् एष पुराणे निश्चयो गतः। अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि सर्वान् एव प्रजापतीन्।

sapta brahmāṇa ity eṣa purāṇe niścayo gataḥ. ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi sarvān eva prajāpatīn.

अत्रिवंशसमुत्पन्नो ब्रह्मयोनिः सनातनः। प्राचीनबर्हिर् भगवांस् तस्मात् प्राचेतसो दश।

atrivaṃśasamutpanno brahmayoniḥ sanātanaḥ. prācīnabarhir bhagavāṃs tasmāt prācetaso daśa.

दशानां तनयस् त्व् एको दक्षो नाम प्रजापतिः। तस्य द्वे नामनी लोके दक्षः क इति चोच्यते।

daśānāṃ tanayas tv eko dakṣo nāma prajāpatiḥ. tasya dve nāmanī loke dakṣaḥ ka iti cocyate.

मरीचेः कश्यपः पुत्रस् तस्य द्वे नामनी श्रुते। अरिष्टनेमिर् इत्य् एकं कश्यपेत्य् अपरं विदुः।

marīceḥ kaśyapaḥ putras tasya dve nāmanī śrute. ariṣṭanemir ity ekaṃ kaśyapety aparaṃ viduḥ.

अङ्गश् चैवौरसः श्रीमान् राजा भौमश् च वीर्यवान्। सहस्रं यश् च दिव्यानां युगानां पर्युपासिता।

aṅgaś caivaurasaḥ śrīmān rājā bhaumaś ca vīryavān. sahasraṃ yaś ca divyānāṃ yugānāṃ paryupāsitā.

अर्यमा चैव भगवान् ये चान्ये तनया विभो। एते प्रदेशाः कथिता भुवनानां प्रभावनाः।

aryamā caiva bhagavān ye cānye tanayā vibho. ete pradeśāḥ kathitā bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ.

शशबिन्दोश् च भार्याणां सहस्राणि दशाच्युत। एकैकस्यां सहस्रं तु तनयानाम् अभूत् तदा।

śaśabindoś ca bhāryāṇāṃ sahasrāṇi daśācyuta. ekaikasyāṃ sahasraṃ tu tanayānām abhūt tadā.

एवं शतसहस्राणां शतं तस्य महात्मनः। पुत्राणां न च ते कं चिद् इच्छन्त्य् अन्यं प्रजापतिम्।

evaṃ śatasahasrāṇāṃ śataṃ tasya mahātmanaḥ. putrāṇāṃ na ca te kaṃ cid icchanty anyaṃ prajāpatim.

प्रजाम् आचक्षते विप्राः पौराणीं शाशबिन्दवीम्। स वृष्णिवंशप्रभवो महान् वंशः प्रजापतेः।

prajām ācakṣate viprāḥ paurāṇīṃ śāśabindavīm. sa vṛṣṇivaṃśaprabhavo mahān vaṃśaḥ prajāpateḥ.

एते प्रजानां पतयः समुद्दिष्टा यशस्विनः। शशबिन्दुस् तु राजर्षिर् महायोगी महामनाः। अध्यात्मवित् सहस्राणां भार्याणां दशमध्यगः। स योगी योगम् आपन्नस् ततः सायुज्यतां गतः। अतः परं प्रवक्ष्यामि देवांस् त्रिभुवनेश्वरान्।

ete prajānāṃ patayaḥ samuddiṣṭā yaśasvinaḥ. śaśabindus tu rājarṣir mahāyogī mahāmanāḥ. adhyātmavit sahasrāṇāṃ bhāryāṇāṃ daśamadhyagaḥ. sa yogī yogam āpannas tataḥ sāyujyatāṃ gataḥ. ataḥ paraṃ pravakṣyāmi devāṃs tribhuvaneśvarān.

भगो ऽंशश् चार्यमा चैव मित्रो ऽथ वरुणस् तथा। सविता चैव धाता च विवस्वांश् च महाबलः।

bhago 'ṃśaś cāryamā caiva mitro 'tha varuṇas tathā. savitā caiva dhātā ca vivasvāṃś ca mahābalaḥ.

पूषा त्वष्टा तथैवेन्द्रो द्वादशो विष्णुर् उच्यते। त एते द्वादशादित्याः कश्यपस्यात्मसंभवाः।

pūṣā tvaṣṭā tathaivendro dvādaśo viṣṇur ucyate. ta ete dvādaśādityāḥ kaśyapasyātmasaṃbhavāḥ.

नासत्यश् चैव दस्रश् च स्मृतौ द्वाव् अश्विनाव् अपि। मार्ताण्डस्यात्मजाव् एताव् अष्टमस्य प्रजापतेः।

nāsatyaś caiva dasraś ca smṛtau dvāv aśvināv api. mārtāṇḍasyātmajāv etāv aṣṭamasya prajāpateḥ.

त्वष्टुश् चैवात्मजः श्रीमान् विश्वरूपो महायशाः। अजैकपाद् अहिर्बुध्न्यो विरूपाक्षो ऽथ रैवतः।

tvaṣṭuś caivātmajaḥ śrīmān viśvarūpo mahāyaśāḥ. ajaikapād ahirbudhnyo virūpākṣo 'tha raivataḥ.

हरश् च बहुरूपश् च त्र्यम्बकश् च सुरेश्वरः। सावित्रश् च जयन्तश् च पिनाकी चापराजितः। एकादशैते कथिता रुद्रास् त्रिभुवनेश्वराः। धरो ध्रुवश् च सोमश् च आपश् चैवानिलो ऽनलः। प्रत्यूषश् च महाभागः सावित्रश् चाष्टमः स्मृतः। पूर्वम् एव महाभागा वसवो ऽष्टौ प्रकीर्तिताः।

haraś ca bahurūpaś ca tryambakaś ca sureśvaraḥ. sāvitraś ca jayantaś ca pinākī cāparājitaḥ. ekādaśaite kathitā rudrās tribhuvaneśvarāḥ. dharo dhruvaś ca somaś ca āpaś caivānilo 'nalaḥ. pratyūṣaś ca mahābhāgaḥ sāvitraś cāṣṭamaḥ smṛtaḥ. pūrvam eva mahābhāgā vasavo 'ṣṭau prakīrtitāḥ.

एत एवंविधा देवा मनोर् एव प्रजापतेः। ते च पूर्वे सुराश् चेति द्विविधाः पितरः स्मृताः।

eta evaṃvidhā devā manor eva prajāpateḥ. te ca pūrve surāś ceti dvividhāḥ pitaraḥ smṛtāḥ.

शीलरूपरतास् त्व् अन्ये तथान्ये सिद्धसाध्ययोः। ऋभवो मरुतश् चैव देवानां चोदिता गणाः।

śīlarūparatās tv anye tathānye siddhasādhyayoḥ. ṛbhavo marutaś caiva devānāṃ coditā gaṇāḥ.

एवम् एते समाम्नाता विश्वेदेवास् तथाश्विनौ। आदित्याः क्षत्रियास् तेषां विशस् तु मरुतस् तथा।

evam ete samāmnātā viśvedevās tathāśvinau. ādityāḥ kṣatriyās teṣāṃ viśas tu marutas tathā.

अश्विनौ तु मतौ शूद्रौ तपस्य् उग्रे समाहितौ। स्मृतास् त्व् अङ्गिरसो देवा ब्राह्मणा इति निश्चयः। इत्य् एतत् सर्वदेवानां चातुर्वर्ण्यं प्रकीर्तितम्।

aśvinau tu matau śūdrau tapasy ugre samāhitau. smṛtās tv aṅgiraso devā brāhmaṇā iti niścayaḥ. ity etat sarvadevānāṃ cāturvarṇyaṃ prakīrtitam.

एतान् वै प्रातर् उत्थाय देवान् यस् तु प्रकीर्तयेत्। स्वजाद् अन्यकृताच् चैव सर्वपापात् प्रमुच्यते।

etān vai prātar utthāya devān yas tu prakīrtayet. svajād anyakṛtāc caiva sarvapāpāt pramucyate.

यवक्रीतो ऽथ रैभ्यश् च अर्वावसुपरावसू। औशिजश् चैव कक्षीवान् नलश् चाङ्गिरसः सुताः।

yavakrīto 'tha raibhyaś ca arvāvasuparāvasū. auśijaś caiva kakṣīvān nalaś cāṅgirasaḥ sutāḥ.

ऋषेर् मेधातिथेः पुत्रः कण्वो बर्हिषदस् तथा। त्रैलोक्यभावनास् तात प्राच्यां सप्तर्षयस् तथा।

ṛṣer medhātitheḥ putraḥ kaṇvo barhiṣadas tathā. trailokyabhāvanās tāta prācyāṃ saptarṣayas tathā.

उन्मुचो विमुचश् चैव स्वस्त्यात्रेयश् च वीर्यवान्। प्रमुचश् चेध्मवाहश् च भगवांश् च दृढव्रतः।

unmuco vimucaś caiva svastyātreyaś ca vīryavān. pramucaś cedhmavāhaś ca bhagavāṃś ca dṛḍhavrataḥ.

मित्रावरुणयोः पुत्रस् तथागस्त्यः प्रतापवान्। एते ब्रह्मर्षयो नित्यम् आश्रिता दक्षिणां दिशम्।

mitrāvaruṇayoḥ putras tathāgastyaḥ pratāpavān. ete brahmarṣayo nityam āśritā dakṣiṇāṃ diśam.

रुषद्गुः कवषो धौम्यः परिव्याधश् च वीर्यवान्। एकतश् च द्वितश् चैव त्रितश् चैव महर्षयः।

ruṣadguḥ kavaṣo dhaumyaḥ parivyādhaś ca vīryavān. ekataś ca dvitaś caiva tritaś caiva maharṣayaḥ.

अत्रेः पुत्रश् च भगवांस् तथा सारस्वतः प्रभुः। एते नव महात्मानः पश्चिमाम् आश्रिता दिशम्।

atreḥ putraś ca bhagavāṃs tathā sārasvataḥ prabhuḥ. ete nava mahātmānaḥ paścimām āśritā diśam.

आत्रेयश् च वसिष्ठश् च कश्यपश् च महान् ऋषिः। गौतमः सभरद्वाजो विश्वामित्रो ऽथ कौशिकः।

ātreyaś ca vasiṣṭhaś ca kaśyapaś ca mahān ṛṣiḥ. gautamaḥ sabharadvājo viśvāmitro 'tha kauśikaḥ.

तथैव पुत्रो भगवान् ऋचीकस्य महात्मनः। जमदग्निश् च सप्तैते उदीचीं दिशम् आश्रिताः।

tathaiva putro bhagavān ṛcīkasya mahātmanaḥ. jamadagniś ca saptaite udīcīṃ diśam āśritāḥ.

एते प्रतिदिशं सर्वे कीर्तितास् तिग्मतेजसः। साक्षिभूता महात्मानो भुवनानां प्रभावनाः।

ete pratidiśaṃ sarve kīrtitās tigmatejasaḥ. sākṣibhūtā mahātmāno bhuvanānāṃ prabhāvanāḥ.

एवम् एते महात्मानः स्थिताः प्रत्येकशो दिशः। एतेषां कीर्तनं कृत्वा सर्वपापैः प्रमुच्यते।

evam ete mahātmānaḥ sthitāḥ pratyekaśo diśaḥ. eteṣāṃ kīrtanaṃ kṛtvā sarvapāpaiḥ pramucyate.

यस्यां यस्यां दिशि ह्य् एते तां दिशं शरणं गतः। मुच्यते सर्वपापेभ्यः स्वस्तिमांश् च गृहान् व्रजेत्।

yasyāṃ yasyāṃ diśi hy ete tāṃ diśaṃ śaraṇaṃ gataḥ. mucyate sarvapāpebhyaḥ svastimāṃś ca gṛhān vrajet.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...