महाभारत 12.182 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 182→

[mh-12-182] • 17 श्लोकाः

भरद्वाज उवाच। ब्राह्मणः केन भवति क्षत्रियो वा द्विजोत्तम। वैश्यः शूद्रश् च विप्रर्षे तद् ब्रूहि वदतां वर।

bharadvāja uvāca. brāhmaṇaḥ kena bhavati kṣatriyo vā dvijottama. vaiśyaḥ śūdraś ca viprarṣe tad brūhi vadatāṃ vara.

भृगुर् उवाच। जातकर्मादिभिर् यस् तु संस्कारैः संस्कृतः शुचिः। वेदाध्ययनसंपन्नः षट्सु कर्मस्व् अवस्थितः।

bhṛgur uvāca. jātakarmādibhir yas tu saṃskāraiḥ saṃskṛtaḥ śuciḥ. vedādhyayanasaṃpannaḥ ṣaṭsu karmasv avasthitaḥ.

शौचाचारस्थितः सम्यग् विघसाशी गुरुप्रियः। नित्यव्रती सत्यपरः स वै ब्राह्मण उच्यते।

śaucācārasthitaḥ samyag vighasāśī gurupriyaḥ. nityavratī satyaparaḥ sa vai brāhmaṇa ucyate.

सत्यं दानं दमो ऽद्रोह आनृशंस्यं क्षमा घृणा। तपश् च दृश्यते यत्र स ब्राह्मण इति स्मृतः।

satyaṃ dānaṃ damo 'droha ānṛśaṃsyaṃ kṣamā ghṛṇā. tapaś ca dṛśyate yatra sa brāhmaṇa iti smṛtaḥ.

क्षत्रजं सेवते कर्म वेदाध्ययनसंमतः। दानादानरतिर् यश् च स वै क्षत्रिय उच्यते।

kṣatrajaṃ sevate karma vedādhyayanasaṃmataḥ. dānādānaratir yaś ca sa vai kṣatriya ucyate.

कृषिगोरक्ष्यवाणिज्यं यो विशत्य् अनिशं शुचिः। वेदाध्ययनसंपन्नः स वैश्य इति संज्ञितः।

kṛṣigorakṣyavāṇijyaṃ yo viśaty aniśaṃ śuciḥ. vedādhyayanasaṃpannaḥ sa vaiśya iti saṃjñitaḥ.

सर्वभक्षरतिर् नित्यं सर्वकर्मकरो ऽशुचिः। त्यक्तवेदस् त्व् अनाचारः स वै शूद्र इति स्मृतः।

sarvabhakṣaratir nityaṃ sarvakarmakaro 'śuciḥ. tyaktavedas tv anācāraḥ sa vai śūdra iti smṛtaḥ.

शूद्रे चैतद् भवेल् लक्ष्यं द्विजे चैतन् न विद्यते। न वै शूद्रो भवेच् छूद्रो ब्राह्मणो न च ब्राह्मणः।

śūdre caitad bhavel lakṣyaṃ dvije caitan na vidyate. na vai śūdro bhavec chūdro brāhmaṇo na ca brāhmaṇaḥ.

सर्वोपायैस् तु लोभस्य क्रोधस्य च विनिग्रहः। एतत् पवित्रं ज्ञातव्यं तथा चैवात्मसंयमः। वार्यौ सर्वात्मना तौ हि श्रेयोघातार्थम् उत्थितौ।

sarvopāyais tu lobhasya krodhasya ca vinigrahaḥ. etat pavitraṃ jñātavyaṃ tathā caivātmasaṃyamaḥ. vāryau sarvātmanā tau hi śreyoghātārtham utthitau.

नित्यं क्रोधात् तपो रक्षेच् छ्रियं रक्षेत मत्सरात्। विद्यां मानावमानाभ्याम् आत्मानं तु प्रमादतः।

nityaṃ krodhāt tapo rakṣec chriyaṃ rakṣeta matsarāt. vidyāṃ mānāvamānābhyām ātmānaṃ tu pramādataḥ.

यस्य सर्वे समारम्भा निराशीर्बन्धनास् त्व् इह। त्यागे यस्य हुतं सर्वं स त्यागी स च बुद्धिमान्।

yasya sarve samārambhā nirāśīrbandhanās tv iha. tyāge yasya hutaṃ sarvaṃ sa tyāgī sa ca buddhimān.

अहिंस्रः सर्वभूतानां मैत्रायणगतश् चरेत्। अविस्रम्भे न गन्तव्यं विस्रम्भे धारयेन् मनः।

ahiṃsraḥ sarvabhūtānāṃ maitrāyaṇagataś caret. avisrambhe na gantavyaṃ visrambhe dhārayen manaḥ.

परिग्रहान् परित्यज्य भवेद् बुद्ध्या जितेन्द्रियः। अशोकं स्थानम् आतिष्ठेद् इह चामुत्र चाभयम्।

parigrahān parityajya bhaved buddhyā jitendriyaḥ. aśokaṃ sthānam ātiṣṭhed iha cāmutra cābhayam.

तपोनित्येन दान्तेन मुनिना संयतात्मना। अजितं जेतुकामेन भाव्यं सङ्गेष्व् असङ्गिना।

taponityena dāntena muninā saṃyatātmanā. ajitaṃ jetukāmena bhāvyaṃ saṅgeṣv asaṅginā.

इन्द्रियैर् गृह्यते यद् यत् तत् तद् व्यक्तम् इति स्थितिः। अव्यक्तम् इति विज्ञेयं लिङ्गग्राह्यम् अतीन्द्रियम्।

indriyair gṛhyate yad yat tat tad vyaktam iti sthitiḥ. avyaktam iti vijñeyaṃ liṅgagrāhyam atīndriyam.

मनः प्राणे निगृह्णीयात् प्राणं ब्रह्मणि धारयेत्। निर्वाणाद् एव निर्वाणो न च किं चिद् विचिन्तयेत्। सुखं वै ब्राह्मणो ब्रह्म स वै तेनाधिगच्छति।

manaḥ prāṇe nigṛhṇīyāt prāṇaṃ brahmaṇi dhārayet. nirvāṇād eva nirvāṇo na ca kiṃ cid vicintayet. sukhaṃ vai brāhmaṇo brahma sa vai tenādhigacchati.

शौचेन सततं युक्तस् तथाचारसमन्वितः। सानुक्रोशश् च भूतेषु तद् द्विजातिषु लक्षणम्।

śaucena satataṃ yuktas tathācārasamanvitaḥ. sānukrośaś ca bhūteṣu tad dvijātiṣu lakṣaṇam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...