भृगुर् उवाच। न प्रणाशो ऽस्ति जीवानां दत्तस्य च कृतस्य च। याति देहान्तरं प्राणी शरीरं तु विशीर्यते।

न शरीराश्रितो जीवस् तस्मिन् नष्टे प्रणश्यति। यथा समित्सु दग्धासु न प्रणश्यति पावकः।

भरद्वाज उवाच। अग्नेर् यथा तथा तस्य यदि नाशो न विद्यते। इन्धनस्योपयोगान्ते स चाग्निर् नोपलभ्यते।

नश्यतीत्य् एव जानामि शान्तम् अग्निम् अनिन्धनम्। गतिर् यस्य प्रमाणं वा संस्थानं वा न दृश्यते।

भृगुर् उवाच। जीवस्य चेन्धनाग्नेश् च सदा नाशो न विद्यते। समिधाम् उपयोगान्ते सन्न् एवाग्निर् न दृश्यते। आकाशानुगतत्वाद् धि दुर्ग्रहः स निराश्रयः।

तथा शरीरसंत्यागे जीवो ह्य् आकाशवत् स्थितः। न गृह्यते सुसूक्ष्मत्वाद् यथा ज्योतिर् न संशयः।

प्राणान् धारयते ह्य् अग्निः स जीव उपधार्यताम्। वायुसंधारणो ह्य् अग्निर् नश्यत्य् उच्छ्वासनिग्रहात्।

तस्मिन् नष्टे शरीराग्नौ शरीरं तद् अचेतनम्। पतितं याति भूमित्वम् अयनं तस्य हि क्षितिः।

जङ्गमानां हि सर्वेषां स्थावराणां तथैव च। आकाशं पवनो ऽभ्येति ज्योतिस् तम् अनुगच्छति। तत्र त्रयाणाम् एकत्वं द्वयं भूमौ प्रतिष्ठितम्।

यत्र खं तत्र पवनस् तत्राग्निर् यत्र मारुतः। अमूर्तयस् ते विज्ञेया आपो मूर्तास् तथा क्षितिः।

भरद्वाज उवाच। यद्य् अग्निमारुतौ भूमिः खम् आपश् च शरीरिषु। जीवः किंलक्षणस् तत्रेत्य् एतद् आचक्ष्व मे ऽनघ।

पञ्चात्मके पञ्चरतौ पञ्चविज्ञानसंयुते। शरीरे प्राणिनां जीवं ज्ञातुम् इच्छामि यादृशम्।

मांसशोणितसंघाते मेदःस्नाय्वस्थिसंचये। भिद्यमाने शरीरे तु जीवो नैवोपलभ्यते।

यद्य् अजीवं शरीरं तु पञ्चभूतसमन्वितम्। शारीरे मानसे दुःखे कस् तां वेदयते रुजम्।

शृणोति कथितं जीवः कर्णाभ्यां न शृणोति तत्। महर्षे मनसि व्यग्रे तस्माज् जीवो निरर्थकः।

सर्वं पश्यति यद् दृश्यं मनोयुक्तेन चक्षुषा। मनसि व्याकुले तद् धि पश्यन्न् अपि न पश्यति।

न पश्यति न च ब्रूते न शृणोति न जिघ्रति। न च स्पर्शरसौ वेत्ति निद्रावशगतः पुनः।

हृष्यति क्रुध्यति च कः शोचत्य् उद्विजते च कः। इच्छति ध्यायति द्वेष्टि वाचम् ईरयते च कः।

भृगुर् उवाच। न पञ्चसाधारणम् अत्र किं चिच्; छरीरम् एको वहते ऽन्तरात्मा। स वेत्ति गन्धांश् च रसाञ् श्रुतिं च; स्पर्शं च रूपं च गुणाश् च ये ऽन्ये।

पञ्चात्मके पञ्चगुणप्रदर्शी; स सर्वगात्रानुगतो ऽन्तरात्मा। स वेत्ति दुःखानि सुखानि चात्र; तद्विप्रयोगात् तु न वेत्ति देहः।

यदा न रूपं न स्पर्शो नोष्मभावश् च पावके। तदा शान्ते शरीराग्नौ देहं त्यक्त्वा स नश्यति।

अम्मयं सर्वम् एवेदम् आपो मूर्तिः शरीरिणाम्। तत्रात्मा मानसो ब्रह्मा सर्वभूतेषु लोककृत्। आत्मा क्षेत्रज्ञ इत्य् उक्तः संयुक्तः प्राकृतैर् गुणैः। तैर् एव तु विनिर्मुक्तः परमात्मेत्य् उदाहृतः।

आत्मानं तं विजानीहि सर्वलोकहितात्मकम्। तस्मिन् यः संश्रितो देहे ह्य् अब्बिन्दुर् इव पुष्करे।

क्षेत्रज्ञं तं विजानीहि नित्यं लोकहितात्मकम्। तमो रजश् च सत्त्वं च विद्धि जीवगुणान् इमान्। जीवम् आत्मगुणं विन्द्याद् आत्मानं परमात्मनः।

सचेतनं जीवगुणं वदन्ति; स चेष्टते चेष्टयते च सर्वम्। ततः परं क्षेत्रविदं वदन्ति; प्रावर्तयद् यो भुवनानि सप्त।

न जीवनाशो ऽस्ति हि देहभेदे; मिथ्यैतद् आहुर् मृत इत्य् अबुद्धाः। जीवस् तु देहान्तरितः प्रयाति; दशार्धतैवास्य शरीरभेदः।

एवं सर्वेषु भूतेषु गूढश् चरति संवृतः। दृश्यते त्व् अग्र्यया बुद्ध्या सूक्ष्मया तत्त्वदर्शिभिः।

तं पूर्वापररात्रेषु युञ्जानः सततं बुधः। लघ्वाहारो विशुद्धात्मा पश्यत्य् आत्मानम् आत्मनि।

चित्तस्य हि प्रसादेन हित्वा कर्म शुभाशुभम्। प्रसन्नात्मात्मनि स्थित्वा सुखम् अक्षयम् अश्नुते।

मानसो ऽग्निः शरीरेषु जीव इत्य् अभिधीयते। सृष्टिः प्रजापतेर् एषा भूताध्यात्मविनिश्चये।