महाभारत 12.176 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 176→

[mh-12-176] • 17 श्लोकाः

भरद्वाज उवाच। प्रजाविसर्गं विविधं कथं स सृजते प्रभुः। मेरुमध्ये स्थितो ब्रह्मा तद् ब्रूहि द्विजसत्तम। मेरुमध्ये स्थितो ब्रह्मा कथं स ससृजे प्रजाः। एतन् मे सर्वम् आचक्ष्व याथातथ्येन पृच्छतः।

bharadvāja uvāca. prajāvisargaṃ vividhaṃ kathaṃ sa sṛjate prabhuḥ. merumadhye sthito brahmā tad brūhi dvijasattama. merumadhye sthito brahmā kathaṃ sa sasṛje prajāḥ. etan me sarvam ācakṣva yāthātathyena pṛcchataḥ.

भृगुर् उवाच। प्रजाविसर्गं विविधं मानसो मनसासृजत्। संधुक्षणार्थं भूतानां सृष्टं प्रथमतो जलम्।

bhṛgur uvāca. prajāvisargaṃ vividhaṃ mānaso manasāsṛjat. saṃdhukṣaṇārthaṃ bhūtānāṃ sṛṣṭaṃ prathamato jalam.

यत् प्राणाः सर्वभूतानां वर्धन्ते येन च प्रजाः। परित्यक्ताश् च नश्यन्ति तेनेदं सर्वम् आवृतम्।

yat prāṇāḥ sarvabhūtānāṃ vardhante yena ca prajāḥ. parityaktāś ca naśyanti tenedaṃ sarvam āvṛtam.

पृथिवी पर्वता मेघा मूर्तिमन्तश् च ये परे। सर्वं तद् वारुणं ज्ञेयम् आपस् तस्तम्भिरे पुनः।

pṛthivī parvatā meghā mūrtimantaś ca ye pare. sarvaṃ tad vāruṇaṃ jñeyam āpas tastambhire punaḥ.

भरद्वाज उवाच। कथं सलिलम् उत्पन्नं कथं चैवाग्निमारुतौ। कथं च मेदिनी सृष्टेत्य् अत्र मे संशयो महान्।

bharadvāja uvāca. kathaṃ salilam utpannaṃ kathaṃ caivāgnimārutau. kathaṃ ca medinī sṛṣṭety atra me saṃśayo mahān.

भृगुर् उवाच। ब्रह्मकल्पे पुरा ब्रह्मन् ब्रह्मर्षीणां समागमे। लोकसंभवसंदेहः समुत्पन्नो महात्मनाम्।

bhṛgur uvāca. brahmakalpe purā brahman brahmarṣīṇāṃ samāgame. lokasaṃbhavasaṃdehaḥ samutpanno mahātmanām.

ते ऽतिष्ठन् ध्यानम् आलम्ब्य मौनम् आस्थाय निश्चलाः। त्यक्ताहाराः पवनपा दिव्यं वर्षशतं द्विजाः।

te 'tiṣṭhan dhyānam ālambya maunam āsthāya niścalāḥ. tyaktāhārāḥ pavanapā divyaṃ varṣaśataṃ dvijāḥ.

तेषां धर्ममयी वाणी सर्वेषां श्रोत्रम् आगमत्। दिव्या सरस्वती तत्र संबभूव नभस्तलात्।

teṣāṃ dharmamayī vāṇī sarveṣāṃ śrotram āgamat. divyā sarasvatī tatra saṃbabhūva nabhastalāt.

पुरा स्तिमितनिःशब्दम् आकाशम् अचलोपमम्। नष्टचन्द्रार्कपवनं प्रसुप्तम् इव संबभौ।

purā stimitaniḥśabdam ākāśam acalopamam. naṣṭacandrārkapavanaṃ prasuptam iva saṃbabhau.

ततः सलिलम् उत्पन्नं तमसीवापरं तमः। तस्माच् च सलिलोत्पीडाद् उदतिष्ठत मारुतः।

tataḥ salilam utpannaṃ tamasīvāparaṃ tamaḥ. tasmāc ca salilotpīḍād udatiṣṭhata mārutaḥ.

यथा भाजनम् अच्छिद्रं निःशब्दम् इव लक्ष्यते। तच् चाम्भसा पूर्यमाणं सशब्दं कुरुते ऽनिलः।

yathā bhājanam acchidraṃ niḥśabdam iva lakṣyate. tac cāmbhasā pūryamāṇaṃ saśabdaṃ kurute 'nilaḥ.

तथा सलिलसंरुद्धे नभसो ऽन्ते निरन्तरे। भित्त्वार्णवतलं वायुः समुत्पतति घोषवान्।

tathā salilasaṃruddhe nabhaso 'nte nirantare. bhittvārṇavatalaṃ vāyuḥ samutpatati ghoṣavān.

स एष चरते वायुर् अर्णवोत्पीडसंभवः। आकाशस्थानम् आसाद्य प्रशान्तिं नाधिगच्छति।

sa eṣa carate vāyur arṇavotpīḍasaṃbhavaḥ. ākāśasthānam āsādya praśāntiṃ nādhigacchati.

तस्मिन् वाय्वम्बुसंघर्षे दीप्ततेजा महाबलः। प्रादुर्भवत्य् ऊर्ध्वशिखः कृत्वा वितिमिरं नभः।

tasmin vāyvambusaṃgharṣe dīptatejā mahābalaḥ. prādurbhavaty ūrdhvaśikhaḥ kṛtvā vitimiraṃ nabhaḥ.

अग्निः पवनसंयुक्तः खात् समुत्पतते जलम्। सो ऽग्निर् मारुतसंयोगाद् घनत्वम् उपपद्यते।

agniḥ pavanasaṃyuktaḥ khāt samutpatate jalam. so 'gnir mārutasaṃyogād ghanatvam upapadyate.

तस्याकाशे निपतितः स्नेहस् तिष्ठति यो ऽपरः। स संघातत्वम् आपन्नो भूमित्वम् उपगच्छति।

tasyākāśe nipatitaḥ snehas tiṣṭhati yo 'paraḥ. sa saṃghātatvam āpanno bhūmitvam upagacchati.

रसानां सर्वगन्धानां स्नेहानां प्राणिनां तथा। भूमिर् योनिर् इह ज्ञेया यस्यां सर्वं प्रसूयते।

rasānāṃ sarvagandhānāṃ snehānāṃ prāṇināṃ tathā. bhūmir yonir iha jñeyā yasyāṃ sarvaṃ prasūyate.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents