महाभारत 12.170 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 170→

[mh-12-170] • 23 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। धनिनो वाधना ये च वर्तयन्ति स्वतन्त्रिणः। सुखदुःखागमस् तेषां कः कथं वा पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. dhanino vādhanā ye ca vartayanti svatantriṇaḥ. sukhaduḥkhāgamas teṣāṃ kaḥ kathaṃ vā pitāmaha.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। शम्याकेन विमुक्तेन गीतं शान्तिगतेन ह।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. śamyākena vimuktena gītaṃ śāntigatena ha.

अब्रवीन् मां पुरा कश् चिद् ब्राह्मणस् त्यागम् आस्थितः। क्लिश्यमानः कुदारेण कुचैलेन बुभुक्षया।

abravīn māṃ purā kaś cid brāhmaṇas tyāgam āsthitaḥ. kliśyamānaḥ kudāreṇa kucailena bubhukṣayā.

उत्पन्नम् इह लोके वै जन्मप्रभृति मानवम्। विविधान्य् उपवर्तन्ते दुःखानि च सुखानि च।

utpannam iha loke vai janmaprabhṛti mānavam. vividhāny upavartante duḥkhāni ca sukhāni ca.

तयोर् एकतरे मार्गे यद्य् एनम् अभिसंनयेत्। न सुखं प्राप्य संहृष्येन् न दुःखं प्राप्य संज्वरेत्।

tayor ekatare mārge yady enam abhisaṃnayet. na sukhaṃ prāpya saṃhṛṣyen na duḥkhaṃ prāpya saṃjvaret.

न वै चरसि यच् छ्रेय आत्मनो वा यद् ईहसे। अकामात्मापि हि सदा धुरम् उद्यम्य चैव हि।

na vai carasi yac chreya ātmano vā yad īhase. akāmātmāpi hi sadā dhuram udyamya caiva hi.

अकिंचनः परिपतन् सुखम् आस्वादयिष्यसि। अकिंचनः सुखं शेते समुत्तिष्ठति चैव हि।

akiṃcanaḥ paripatan sukham āsvādayiṣyasi. akiṃcanaḥ sukhaṃ śete samuttiṣṭhati caiva hi.

आकिंचन्यं सुखं लोके पथ्यं शिवम् अनामयम्। अनमित्रम् अथो ह्य् एतद् दुर्लभं सुलभं सताम्।

ākiṃcanyaṃ sukhaṃ loke pathyaṃ śivam anāmayam. anamitram atho hy etad durlabhaṃ sulabhaṃ satām.

अकिंचनस्य शुद्धस्य उपपन्नस्य सर्वशः। अवेक्षमाणस् त्रींल् लोकान् न तुल्यम् उपलक्षये।

akiṃcanasya śuddhasya upapannasya sarvaśaḥ. avekṣamāṇas trīṃl lokān na tulyam upalakṣaye.

आकिंचन्यं च राज्यं च तुलया समतोलयम्। अत्यरिच्यत दारिद्र्यं राज्याद् अपि गुणाधिकम्।

ākiṃcanyaṃ ca rājyaṃ ca tulayā samatolayam. atyaricyata dāridryaṃ rājyād api guṇādhikam.

आकिंचन्ये च राज्ये च विशेषः सुमहान् अयम्। नित्योद्विग्नो हि धनवान् मृत्योर् आस्यगतो यथा।

ākiṃcanye ca rājye ca viśeṣaḥ sumahān ayam. nityodvigno hi dhanavān mṛtyor āsyagato yathā.

नैवास्याग्निर् न चादित्यो न मृत्युर् न च दस्यवः। प्रभवन्ति धनज्यानिनिर्मुक्तस्य निराशिषः।

naivāsyāgnir na cādityo na mṛtyur na ca dasyavaḥ. prabhavanti dhanajyāninirmuktasya nirāśiṣaḥ.

तं वै सदा कामचरम् अनुपस्तीर्णशायिनम्। बाहूपधानं शाम्यन्तं प्रशंसन्ति दिवौकसः।

taṃ vai sadā kāmacaram anupastīrṇaśāyinam. bāhūpadhānaṃ śāmyantaṃ praśaṃsanti divaukasaḥ.

धनवान् क्रोधलोभाभ्याम् आविष्टो नष्टचेतनः। तिर्यगीक्षः शुष्कमुखः पापको भ्रुकुटीमुखः।

dhanavān krodhalobhābhyām āviṣṭo naṣṭacetanaḥ. tiryagīkṣaḥ śuṣkamukhaḥ pāpako bhrukuṭīmukhaḥ.

निर्दशंश् चाधरोष्ठं च क्रुद्धो दारुणभाषिता। कस् तम् इच्छेत् परिद्रष्टुं दातुम् इच्छति चेन् महीम्।

nirdaśaṃś cādharoṣṭhaṃ ca kruddho dāruṇabhāṣitā. kas tam icchet paridraṣṭuṃ dātum icchati cen mahīm.

श्रिया ह्य् अभीक्ष्णं संवासो मोहयत्य् अविचक्षणम्। सा तस्य चित्तं हरति शारदाभ्रम् इवानिलः।

śriyā hy abhīkṣṇaṃ saṃvāso mohayaty avicakṣaṇam. sā tasya cittaṃ harati śāradābhram ivānilaḥ.

अथैनं रूपमानश् च धनमानश् च विन्दति। अभिजातो ऽस्मि सिद्धो ऽस्मि नास्मि केवलमानुषः। इत्य् एभिः कारणैस् तस्य त्रिभिश् चित्तं प्रसिच्यते।

athainaṃ rūpamānaś ca dhanamānaś ca vindati. abhijāto 'smi siddho 'smi nāsmi kevalamānuṣaḥ. ity ebhiḥ kāraṇais tasya tribhiś cittaṃ prasicyate.

स प्रसिक्तमना भोगान् विसृज्य पितृसंचितान्। परिक्षीणः परस्वानाम् आदानं साधु मन्यते।

sa prasiktamanā bhogān visṛjya pitṛsaṃcitān. parikṣīṇaḥ parasvānām ādānaṃ sādhu manyate.

तम् अतिक्रान्तमर्यादम् आददानं ततस् ततः। प्रतिषेधन्ति राजानो लुब्धा मृगम् इवेषुभिः।

tam atikrāntamaryādam ādadānaṃ tatas tataḥ. pratiṣedhanti rājāno lubdhā mṛgam iveṣubhiḥ.

एवम् एतानि दुःखानि तानि तानीह मानवम्। विविधान्य् उपवर्तन्ते गात्रसंस्पर्शजानि च।

evam etāni duḥkhāni tāni tānīha mānavam. vividhāny upavartante gātrasaṃsparśajāni ca.

तेषां परमदुःखानां बुद्ध्या भैषज्यम् आचरेत्। लोकधर्मं समाज्ञाय ध्रुवाणाम् अध्रुवैः सह।

teṣāṃ paramaduḥkhānāṃ buddhyā bhaiṣajyam ācaret. lokadharmaṃ samājñāya dhruvāṇām adhruvaiḥ saha.

नात्यक्त्वा सुखम् आप्नोति नात्यक्त्वा विन्दते परम्। नात्यक्त्वा चाभयः शेते त्यक्त्वा सर्वं सुखी भव।

nātyaktvā sukham āpnoti nātyaktvā vindate param. nātyaktvā cābhayaḥ śete tyaktvā sarvaṃ sukhī bhava.

इत्य् एतद् धास्तिनपुरे ब्राह्मणेनोपवर्णितम्। शम्याकेन पुरा मह्यं तस्मात् त्यागः परो मतः।

ity etad dhāstinapure brāhmaṇenopavarṇitam. śamyākena purā mahyaṃ tasmāt tyāgaḥ paro mataḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...