महाभारत 12.17 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 17→

[mh-12-17] • 23 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। असंतोषः प्रमादश् च मदो रागो ऽप्रशान्तता। बलं मोहो ऽभिमानश् च उद्वेगश् चापि सर्वशः।

yudhiṣṭhira uvāca. asaṃtoṣaḥ pramādaś ca mado rāgo 'praśāntatā. balaṃ moho 'bhimānaś ca udvegaś cāpi sarvaśaḥ.

एभिः पाप्मभिर् आविष्टो राज्यं त्वम् अभिकाङ्क्षसि। निरामिषो विनिर्मुक्तः प्रशान्तः सुसुखी भव।

ebhiḥ pāpmabhir āviṣṭo rājyaṃ tvam abhikāṅkṣasi. nirāmiṣo vinirmuktaḥ praśāntaḥ susukhī bhava.

य इमाम् अखिलां भूमिं शिष्याद् एको महीपतिः। तस्याप्य् उदरम् एवैकं किम् इदं त्वं प्रशंससि।

ya imām akhilāṃ bhūmiṃ śiṣyād eko mahīpatiḥ. tasyāpy udaram evaikaṃ kim idaṃ tvaṃ praśaṃsasi.

नाह्ना पूरयितुं शक्या न मासेन नरर्षभ। अपूर्यां पूरयन्न् इच्छाम् आयुषापि न शक्नुयात्।

nāhnā pūrayituṃ śakyā na māsena nararṣabha. apūryāṃ pūrayann icchām āyuṣāpi na śaknuyāt.

यथेद्धः प्रज्वलत्य् अग्निर् असमिद्धः प्रशाम्यति। अल्पाहारतया त्व् अग्निं शमयौदर्यम् उत्थितम्। आत्मोदरकृते ऽथाज्ञः करोति विघसं बहु। जयोदरं पृथिव्या ते श्रेयो निर्जितया जितम्।

yatheddhaḥ prajvalaty agnir asamiddhaḥ praśāmyati. alpāhāratayā tv agniṃ śamayaudaryam utthitam. ātmodarakṛte 'thājñaḥ karoti vighasaṃ bahu. jayodaraṃ pṛthivyā te śreyo nirjitayā jitam.

मानुषान् कामभोगांस् त्वम् ऐश्वर्यं च प्रशंससि। अभोगिनो ऽबलाश् चैव यान्ति स्थानम् अनुत्तमम्।

mānuṣān kāmabhogāṃs tvam aiśvaryaṃ ca praśaṃsasi. abhogino 'balāś caiva yānti sthānam anuttamam.

योगक्षेमौ च राष्ट्रस्य धर्माधर्मौ त्वयि स्थितौ। मुच्यस्व महतो भारात् त्यागम् एवाभिसंश्रय।

yogakṣemau ca rāṣṭrasya dharmādharmau tvayi sthitau. mucyasva mahato bhārāt tyāgam evābhisaṃśraya.

एकोदरकृते व्याघ्रः करोति विघसं बहु। तम् अन्ये ऽप्य् उपजीवन्ति मन्दवेगंचरा मृगाः।

ekodarakṛte vyāghraḥ karoti vighasaṃ bahu. tam anye 'py upajīvanti mandavegaṃcarā mṛgāḥ.

विषयान् प्रतिसंहृत्य संन्यासं कुरुते यतिः। न च तुष्यन्ति राजानः पश्य बुद्ध्यन्तरं यथा।

viṣayān pratisaṃhṛtya saṃnyāsaṃ kurute yatiḥ. na ca tuṣyanti rājānaḥ paśya buddhyantaraṃ yathā.

पत्राहारैर् अश्मकुट्टैर् दन्तोलूखलिकैस् तथा। अब्भक्षैर् वायुभक्षैश् च तैर् अयं नरको जितः।

patrāhārair aśmakuṭṭair dantolūkhalikais tathā. abbhakṣair vāyubhakṣaiś ca tair ayaṃ narako jitaḥ.

यश् चेमां वसुधां कृत्स्नां प्रशासेद् अखिलां नृपः। तुल्याश्मकाञ्चनो यश् च स कृतार्थो न पार्थिवः।

yaś cemāṃ vasudhāṃ kṛtsnāṃ praśāsed akhilāṃ nṛpaḥ. tulyāśmakāñcano yaś ca sa kṛtārtho na pārthivaḥ.

संकल्पेषु निरारम्भो निराशो निर्ममो भव। विशोकं स्थानम् आतिष्ठ इह चामुत्र चाव्ययम्।

saṃkalpeṣu nirārambho nirāśo nirmamo bhava. viśokaṃ sthānam ātiṣṭha iha cāmutra cāvyayam.

निरामिषा न शोचन्ति शोचसि त्वं किम् आमिषम्। परित्यज्यामिषं सर्वं मृषावादात् प्रमोक्ष्यसे।

nirāmiṣā na śocanti śocasi tvaṃ kim āmiṣam. parityajyāmiṣaṃ sarvaṃ mṛṣāvādāt pramokṣyase.

पन्थानौ पितृयानश् च देवयानश् च विश्रुतौ। ईजानाः पितृयानेन देवयानेन मोक्षिणः।

panthānau pitṛyānaś ca devayānaś ca viśrutau. ījānāḥ pitṛyānena devayānena mokṣiṇaḥ.

तपसा ब्रह्मचर्येण स्वाध्यायेन च पाविताः। विमुच्य देहान् वै भान्ति मृत्योर् अविषयं गताः।

tapasā brahmacaryeṇa svādhyāyena ca pāvitāḥ. vimucya dehān vai bhānti mṛtyor aviṣayaṃ gatāḥ.

आमिषं बन्धनं लोके कर्मेहोक्तं तथामिषम्। ताभ्यां विमुक्तः पाशाभ्यां पदम् आप्नोति तत्परम्।

āmiṣaṃ bandhanaṃ loke karmehoktaṃ tathāmiṣam. tābhyāṃ vimuktaḥ pāśābhyāṃ padam āpnoti tatparam.

अपि गाथाम् इमां गीतां जनकेन वदन्त्य् उत। निर्द्वंद्वेन विमुक्तेन मोक्षं समनुपश्यता।

api gāthām imāṃ gītāṃ janakena vadanty uta. nirdvaṃdvena vimuktena mokṣaṃ samanupaśyatā.

अनन्तं बत मे वित्तं यस्य मे नास्ति किं चन। मिथिलायां प्रदीप्तायां न मे दह्यति किं चन।

anantaṃ bata me vittaṃ yasya me nāsti kiṃ cana. mithilāyāṃ pradīptāyāṃ na me dahyati kiṃ cana.

प्रज्ञाप्रासादम् आरुह्य नशोच्याञ् शोचतो जनान्। जगतीस्थान् इवाद्रिस्थो मन्दबुद्धीन् अवेक्षते।

prajñāprāsādam āruhya naśocyāñ śocato janān. jagatīsthān ivādristho mandabuddhīn avekṣate.

दृश्यं पश्यति यः पश्यन् स चक्षुष्मान् स बुद्धिमान्। अज्ञातानां च विज्ञानात् संबोधाद् बुद्धिर् उच्यते।

dṛśyaṃ paśyati yaḥ paśyan sa cakṣuṣmān sa buddhimān. ajñātānāṃ ca vijñānāt saṃbodhād buddhir ucyate.

यस् तु वाचं विजानाति बहुमानम् इयात् स वै। ब्रह्मभावप्रसूतानां वैद्यानां भावितात्मनाम्।

yas tu vācaṃ vijānāti bahumānam iyāt sa vai. brahmabhāvaprasūtānāṃ vaidyānāṃ bhāvitātmanām.

यदा भूतपृथग्भावम् एकस्थम् अनुपश्यति। तत एव च विस्तारं ब्रह्म संपद्यते तदा।

yadā bhūtapṛthagbhāvam ekastham anupaśyati. tata eva ca vistāraṃ brahma saṃpadyate tadā.

ते जनास् तां गतिं यान्ति नाविद्वांसो ऽल्पचेतसः। नाबुद्धयो नातपसः सर्वं बुद्धौ प्रतिष्ठितम्।

te janās tāṃ gatiṃ yānti nāvidvāṃso 'lpacetasaḥ. nābuddhayo nātapasaḥ sarvaṃ buddhau pratiṣṭhitam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...