महाभारत 12.16 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 16→

[mh-12-16] • 26 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। अर्जुनस्य वचः श्रुत्वा भीमसेनो ऽत्यमर्षणः। धैर्यम् आस्थाय तेजस्वी ज्येष्ठं भ्रातरम् अब्रवीत्।

vaiśaṃpāyana uvāca. arjunasya vacaḥ śrutvā bhīmaseno 'tyamarṣaṇaḥ. dhairyam āsthāya tejasvī jyeṣṭhaṃ bhrātaram abravīt.

राजन् विदितधर्मो ऽसि न ते ऽस्त्य् अविदितं भुवि। उपशिक्षाम ते वृत्तं सदैव न च शक्नुमः।

rājan viditadharmo 'si na te 'sty aviditaṃ bhuvi. upaśikṣāma te vṛttaṃ sadaiva na ca śaknumaḥ.

न वक्ष्यामि न वक्ष्यामीत्य् एवं मे मनसि स्थितम्। अतिदुःखात् तु वक्ष्यामि तन् निबोध जनाधिप।

na vakṣyāmi na vakṣyāmīty evaṃ me manasi sthitam. atiduḥkhāt tu vakṣyāmi tan nibodha janādhipa.

भवतस् तु प्रमोहेन सर्वं संशयितं कृतम्। विक्लवत्वं च नः प्राप्तम् अबलत्वं तथैव च।

bhavatas tu pramohena sarvaṃ saṃśayitaṃ kṛtam. viklavatvaṃ ca naḥ prāptam abalatvaṃ tathaiva ca.

कथं हि राजा लोकस्य सर्वशास्त्रविशारदः। मोहम् आपद्यते दैन्याद् यथा कुपुरुषस् तथा।

kathaṃ hi rājā lokasya sarvaśāstraviśāradaḥ. moham āpadyate dainyād yathā kupuruṣas tathā.

आगतिश् च गतिश् चैव लोकस्य विदिता तव। आयत्यां च तदात्वे च न ते ऽस्त्य् अविदितं प्रभो।

āgatiś ca gatiś caiva lokasya viditā tava. āyatyāṃ ca tadātve ca na te 'sty aviditaṃ prabho.

एवं गते महाराज राज्यं प्रति जनाधिप। हेतुम् अत्र प्रवक्ष्यामि तद् इहैकमनाः शृणु।

evaṃ gate mahārāja rājyaṃ prati janādhipa. hetum atra pravakṣyāmi tad ihaikamanāḥ śṛṇu.

द्विविधो जायते व्याधिः शारीरो मानसस् तथा। परस्परं तयोर् जन्म निर्द्वंद्वं नोपलभ्यते।

dvividho jāyate vyādhiḥ śārīro mānasas tathā. parasparaṃ tayor janma nirdvaṃdvaṃ nopalabhyate.

शारीराज् जायते व्याधिर् मानसो नात्र संशयः। मानसाज् जायते व्याधिः शारीर इति निश्चयः।

śārīrāj jāyate vyādhir mānaso nātra saṃśayaḥ. mānasāj jāyate vyādhiḥ śārīra iti niścayaḥ.

शारीरमानसे दुःखे यो ऽतीते अनुशोचति। दुःखेन लभते दुःखं द्वाव् अनर्थौ प्रपद्यते।

śārīramānase duḥkhe yo 'tīte anuśocati. duḥkhena labhate duḥkhaṃ dvāv anarthau prapadyate.

शीतोष्णे चैव वायुश् च त्रयः शारीरजा गुणाः। तेषां गुणानां साम्यं च तद् आहुः स्वस्थलक्षणम्।

śītoṣṇe caiva vāyuś ca trayaḥ śārīrajā guṇāḥ. teṣāṃ guṇānāṃ sāmyaṃ ca tad āhuḥ svasthalakṣaṇam.

तेषाम् अन्यतमोत्सेके विधानम् उपदिष्यते। उष्णेन बाध्यते शीतं शीतेनोष्णं प्रबाध्यते। उभाभ्यां वध्यते वायुर् विधानम् इदम् उच्यते।

teṣām anyatamotseke vidhānam upadiṣyate. uṣṇena bādhyate śītaṃ śītenoṣṇaṃ prabādhyate. ubhābhyāṃ vadhyate vāyur vidhānam idam ucyate.

सत्त्वं रजस् तमश् चैव मानसाः स्युस् त्रयो गुणाः। रजसा शाम्यते सत्त्वं रजः सत्त्वेन शाम्यति। हर्षेण बाध्यते शोको हर्षः शोकेन बाध्यते।

sattvaṃ rajas tamaś caiva mānasāḥ syus trayo guṇāḥ. rajasā śāmyate sattvaṃ rajaḥ sattvena śāmyati. harṣeṇa bādhyate śoko harṣaḥ śokena bādhyate.

कश् चित् सुखे वर्तमानो दुःखस्य स्मर्तुम् इच्छति। कश् चिद् दुःखे वर्तमानः सुखस्य स्मर्तुम् इच्छति।

kaś cit sukhe vartamāno duḥkhasya smartum icchati. kaś cid duḥkhe vartamānaḥ sukhasya smartum icchati.

स त्वं न दुःखी दुःखस्य न सुखी च सुखस्य च। न दुःखी सुखजातस्य न सुखी दुःखजस्य वा।

sa tvaṃ na duḥkhī duḥkhasya na sukhī ca sukhasya ca. na duḥkhī sukhajātasya na sukhī duḥkhajasya vā.

स्मर्तुम् अर्हसि कौरव्य दिष्टं तु बलवत्तरम्। अथ वा ते स्वभावो ऽयं येन पार्थिव कृष्यसे।

smartum arhasi kauravya diṣṭaṃ tu balavattaram. atha vā te svabhāvo 'yaṃ yena pārthiva kṛṣyase.

दृष्ट्वा सभागतां कृष्णाम् एकवस्त्रां रजस्वलाम्। मिषतां पाण्डुपुत्राणां न तस्य स्मर्तुम् अर्हसि।

dṛṣṭvā sabhāgatāṃ kṛṣṇām ekavastrāṃ rajasvalām. miṣatāṃ pāṇḍuputrāṇāṃ na tasya smartum arhasi.

प्रव्राजनं च नगराद् अजिनैश् च निवासनम्। महारण्यनिवासश् च न तस्य स्मर्तुम् अर्हसि।

pravrājanaṃ ca nagarād ajinaiś ca nivāsanam. mahāraṇyanivāsaś ca na tasya smartum arhasi.

जटासुरात् परिक्लेशं चित्रसेनेन चाहवम्। सैन्धवाच् च परिक्लेशं कथं विस्मृतवान् असि। पुनर् अज्ञातचर्यायां कीचकेन पदा वधम्। द्रौपद्या राजपुत्र्याश् च कथं विस्मृतवान् असि। बलवन्तो वयं राजन् देवैर् अपि सुदुर्जयाः। कथं भृत्यत्वम् आपन्ना विराटनगरे स्मर।

jaṭāsurāt parikleśaṃ citrasenena cāhavam. saindhavāc ca parikleśaṃ kathaṃ vismṛtavān asi. punar ajñātacaryāyāṃ kīcakena padā vadham. draupadyā rājaputryāś ca kathaṃ vismṛtavān asi. balavanto vayaṃ rājan devair api sudurjayāḥ. kathaṃ bhṛtyatvam āpannā virāṭanagare smara.

यच् च ते द्रोणभीष्माभ्यां युद्धम् आसीद् अरिंदम। मनसैकेन ते युद्धम् इदं घोरम् उपस्थितम्।

yac ca te droṇabhīṣmābhyāṃ yuddham āsīd ariṃdama. manasaikena te yuddham idaṃ ghoram upasthitam.

यत्र नास्ति शरैः कार्यं न मित्रैर् न च बन्धुभिः। आत्मनैकेन योद्धव्यं तत् ते युद्धम् उपस्थितम्।

yatra nāsti śaraiḥ kāryaṃ na mitrair na ca bandhubhiḥ. ātmanaikena yoddhavyaṃ tat te yuddham upasthitam.

तस्मिन्न् अनिर्जिते युद्धे प्राणान् यदि ह मोक्ष्यसे। अन्यं देहं समास्थाय पुनस् तेनैव योत्स्यसे। यो ह्य् अनाढ्यः स पतितस् तद् उच्छिष्टं यद् अल्पकम्। बह्व् अपथ्यं बलवतो न किं चित् त्रायते धनम्।

tasminn anirjite yuddhe prāṇān yadi ha mokṣyase. anyaṃ dehaṃ samāsthāya punas tenaiva yotsyase. yo hy anāḍhyaḥ sa patitas tad ucchiṣṭaṃ yad alpakam. bahv apathyaṃ balavato na kiṃ cit trāyate dhanam.

तस्माद् अद्यैव गन्तव्यं युद्धस्य भरतर्षभ। पारम् अव्यक्तरूपस्य व्यक्तं त्यक्त्वा स्वकर्मभिः। तस्मिन्न् अनिर्जिते युद्धे काम् अवस्थां गमिष्यसि। एतज् जित्वा महाराज कृतकृत्यो भविष्यसि।

tasmād adyaiva gantavyaṃ yuddhasya bharatarṣabha. pāram avyaktarūpasya vyaktaṃ tyaktvā svakarmabhiḥ. tasminn anirjite yuddhe kām avasthāṃ gamiṣyasi. etaj jitvā mahārāja kṛtakṛtyo bhaviṣyasi.

एतां बुद्धिं विनिश्चित्य भूतानाम् आगतिं गतिम्। पितृपैतामहे वृत्ते शाधि राज्यं यथोचितम्।

etāṃ buddhiṃ viniścitya bhūtānām āgatiṃ gatim. pitṛpaitāmahe vṛtte śādhi rājyaṃ yathocitam.

दिष्ट्या दुर्योधनः पापो निहतः सानुगो युधि। द्रौपद्याः केशपक्षस्य दिष्ट्या त्वं पदवीं गतः।

diṣṭyā duryodhanaḥ pāpo nihataḥ sānugo yudhi. draupadyāḥ keśapakṣasya diṣṭyā tvaṃ padavīṃ gataḥ.

यजस्व वाजिमेधेन विधिवद् दक्षिणावता। वयं ते किंकराः पार्थ वासुदेवश् च वीर्यवान्।

yajasva vājimedhena vidhivad dakṣiṇāvatā. vayaṃ te kiṃkarāḥ pārtha vāsudevaś ca vīryavān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...