भीष्म उवाच। कृतार्थो यक्ष्यमाणश् च सर्ववेदान्तगश् च यः। आचार्यपितृभार्यार्थं स्वाध्यायार्थम् अथापि वा।

एते वै साधवो दृष्टा ब्राह्मणा धर्मभिक्षवः। अस्वेभ्यो देयम् एतेभ्यो दानं विद्याविशेषतः।

अन्यत्र दक्षिणा या तु देया भरतसत्तम। अन्येभ्यो हि बहिर्वेद्यां नाकृतान्नं विधीयते।

सर्वरत्नानि राजा च यथार्हं प्रतिपादयेत्। ब्राह्मणाश् चैव यज्ञाश् च सहान्नाः सहदक्षिणाः। अन्योन्यस्पर्धिनो राजन् यजन्ते गुणतः सदा।

यस्य त्रैवार्षिकं भक्तं पर्याप्तं भृत्यवृत्तये। अधिकं वापि विद्येत स सोमं पातुम् अर्हति।

यज्ञश् चेत् प्रतिविद्धः स्याद् अङ्गेनैकेन यज्वनः। ब्राह्मणस्य विशेषेण धार्मिके सति राजनि।

यो वैश्यः स्याद् बहुपशुर् हीनक्रतुर् असोमपः। कुटुम्बात् तस्य तद् द्रव्यं यज्ञार्थं पार्थिवो हरेत्।

आहरेद् वेश्मतः किं चित् कामं शूद्रस्य द्रव्यतः। न हि वेश्मनि शूद्रस्य कश् चिद् अस्ति परिग्रहः।

यो ऽनाहिताग्निः शतगुर् अयज्वा च सहस्रगुः। तयोर् अपि कुटुम्बाभ्याम् आहरेद् अविचारयन्।

अदातृभ्यो हरेन् नित्यं व्याख्याप्य नृपतिः प्रभो। तथा ह्य् आचरतो धर्मो नृपतेः स्याद् अथाखिलः।

तथैव सप्तमे भक्ते भक्तानि षड् अनश्नता। अश्वस्तनविधानेन हर्तव्यं हीनकर्मणः। खलात् क्षेत्रात् तथागाराद् यतो वाप्य् उपपद्यते।

आख्यातव्यं नृपस्यैतत् पृच्छतो ऽपृच्छतो ऽपि वा। न तस्मै धारयेद् दण्डं राजा धर्मेण धर्मवित्।

क्षत्रियस्य हि बालिश्याद् ब्राह्मणः क्लिश्यते क्षुधा। श्रुतशीले समाज्ञाय वृत्तिम् अस्य प्रकल्पयेत्। अथैनं परिरक्षेत पिता पुत्रम् इवौरसम्।

इष्टिं वैश्वानरीं नित्यं निर्वपेद् अब्दपर्यये। अविकल्पः पुराधर्मो धर्मवादैस् तु केवलम्।

विश्वैस् तु देवैः साध्यैश् च ब्राह्मणैश् च महर्षिभिः। आपत्सु मरणाद् भीतैर् लिङ्गप्रतिनिधिः कृतः।

प्रभुः प्रथमकल्पस्य यो ऽनुकल्पेन वर्तते। न सांपरायिकं तस्य दुर्मतेर् विद्यते फलम्।

न ब्राह्मणान् वेदयेत कश् चिद् राजनि मानवः। अवीर्यो वेदनाद् विद्यात् सुवीर्यो वीर्यवत्तरम्।

तस्माद् राज्ञा सदा तेजो दुःसहं ब्रह्मवादिनाम्। मन्ता शास्ता विधाता च ब्राह्मणो देव उच्यते। तस्मिन् नाकुशलं ब्रूयान् न शुक्ताम् ईरयेद् गिरम्।

क्षत्रियो बाहुवीर्येण तरत्य् आपदम् आत्मनः। धनेन वैश्यः शूद्रश् च मन्त्रैर् होमैश् च वै द्विजः।

न वै कन्या न युवतिर् नामन्त्रो न च बालिशः। परिवेष्टाग्निहोत्रस्य भवेन् नासंस्कृतस् तथा। नरके निपतन्त्य् एते जुह्वानाः स च यस्य तत्। तस्माद् वैतानकुशलो होता स्याद् वेदपारगः।

प्राजापत्यम् अदत्त्वाश्वम् अग्न्याधेयस्य दक्षिणाम्। अनाहिताग्निर् इति स प्रोच्यते धर्मदर्शिभिः।

पुण्यान्य् अन्यानि कुर्वीत श्रद्दधानो जितेन्द्रियः। अनाप्तदक्षिणैर् यज्ञैर् न यजेत कथं चन।

प्रजाः पशूंश् च स्वर्गं च हन्ति यज्ञो ह्य् अदक्षिणः। इन्द्रियाणि यशः कीर्तिम् आयुश् चास्योपकृन्तति।

उदक्या ह्य् आसते ये च ये च के चिद् अनग्नयः। कुलं चाश्रोत्रियं येषां सर्वे ते शूद्रधर्मिणः।

उदपानोदके ग्रामे ब्राह्मणो वृषलीपतिः। उषित्वा द्वादश समाः शूद्रकर्मेह गच्छति।

अनार्यां शयने बिभ्रद् उज्झन् बिभ्रच् च यो द्विजाम्। अब्राह्मणो मन्यमानस् तृणेष्व् आसीत पृष्ठतः। तथा स शुध्यते राजञ् शृणु चात्र वचो मम।

यद् एकरात्रेण करोति पापं; कृष्णं वर्णं ब्राह्मणः सेवमानः। स्थानासनाभ्यां विचरन् व्रती संस्; त्रिभिर् वर्षैः शमयेद् आत्मपापम्।

न नर्मयुक्तं वचनं हिनस्ति; न स्त्रीषु राजन् न विवाहकाले। न गुर्वर्थे नात्मनो जीवितार्थे; पञ्चानृतान्य् आहुर् अपातकानि।

श्रद्दधानः शुभां विद्यां हीनाद् अपि समाचरेत्। सुवर्णम् अपि चामेध्याद् आददीतेति धारणा।

स्त्रीरत्नं दुष्कुलाच् चापि विषाद् अप्य् अमृतं पिबेत्। अदुष्टा हि स्त्रियो रत्नम् आप इत्य् एव धर्मतः।

गोब्राह्मणहितार्थं च वर्णानां संकरेषु च। गृह्णीयात् तु धनुर् वैश्यः परित्राणाय चात्मनः।

सुरापानं ब्रह्महत्या गुरुतल्पम् अथापि वा। अनिर्देश्यानि मन्यन्ते प्राणान्तानीति धारणा।

सुवर्णहरणं स्तैन्यं विप्रासङ्गश् च पातकम्। विहरन् मद्यपानं चाप्य् अगम्यागमनं तथा।

पतितैः संप्रयोगाच् च ब्राह्मणैर् योनितस् तथा। अचिरेण महाराज तादृशो वै भवत्य् उत।

संवत्सरेण पतति पतितेन सहाचरन्। याजनाध्यापनाद् यौनान् न तु यानासनाशनात्।

एतानि च ततो ऽन्यानि निर्देश्यानीति धारणा। निर्देश्यकेन विधिना कालेनाव्यसनी भवेत्।

अन्नं तिर्यङ् न होतव्यं प्रेतकर्मण्य् अपातिते। त्रिषु त्व् एतेषु पूर्वेषु न कुर्वीत विचारणाम्।

अमात्यान् वा गुरून् वापि जह्याद् धर्मेण धार्मिकः। प्रायश्चित्तम् अकुर्वाणैर् नैतैर् अर्हति संविदम्।

अधर्मकारी धर्मेण तपसा हन्ति किल्बिषम्। ब्रुवन् स्तेन इति स्तेनं तावत् प्राप्नोति किल्बिषम्। अस्तेनं स्तेन इत्य् उक्त्वा द्विगुणं पापम् आप्नुयात्। स्तेनम् अस्तेन इत्य् उक्त्वा तावद् आप्नोति किल्बिषम्।

त्रिभागं ब्रह्महत्यायाः कन्या प्राप्नोति दुष्यती। यस् तु दूषयिता तस्याः शेषं प्राप्नोति किल्बिषम्।

ब्राह्मणायावगूर्येह स्पृष्ट्वा गुरुतरं भवेत्। वर्षाणां हि शतं पापः प्रतिष्ठां नाधिगच्छति।

सहस्रं त्व् एव वर्षाणां निपात्य नरके वसेत्। तस्मान् नैवावगूर्याद् धि नैव जातु निपातयेत्।

शोणितं यावतः पांसून् संगृह्णीयाद् द्विजक्षतात्। तावतीः स समा राजन् नरके परिवर्तते।

भ्रूणहाहवमध्ये तु शुध्यते शस्त्रपातितः। आत्मानं जुहुयाद् वह्नौ समिद्धे तेन शुध्यति।

सुरापो वारुणीम् उष्णां पीत्वा पापाद् विमुच्यते। तया स काये निर्दग्धे मृत्युना प्रेत्य शुध्यति। लोकांश् च लभते विप्रो नान्यथा लभते हि सः।

गुरुतल्पम् अधिष्ठाय दुरात्मा पापचेतनः। सूर्मीं ज्वलन्तीम् आश्लिष्य मृत्युना स विशुध्यति।

अथ वा शिश्नवृषणाव् आदायाञ्जलिना स्वयम्। नैरृतीं दिशम् आस्थाय निपतेत् स त्व् अजिह्मगः।

ब्राह्मणार्थे ऽपि वा प्राणान् संत्यजेत् तेन शुध्यति। अश्वमेधेन वापीष्ट्वा गोमेधेनापि वा पुनः। अग्निष्टोमेन वा सम्यग् इह प्रेत्य च पूयते।

तथैव द्वादश समाः कपाली ब्रह्महा भवेत्। ब्रह्मचारी चरेद् भैक्षं स्वकर्मोदाहरन् मुनिः।

एवं वा तपसा युक्तो ब्रह्महा सवनी भवेत्। एवं वा गर्भम् अज्ञाता चात्रेयीं यो ऽभिगच्छति। द्विगुणा ब्रह्महत्या वै आत्रेयीव्यसने भवेत्।

सुरापो नियताहारो ब्रह्मचारी क्षमाचरः। ऊर्ध्वं त्रिभ्यो ऽथ वर्षेभ्यो यजेताग्निष्टुता परम्। ऋषभैकसहस्रं गा दत्त्वा शुभम् अवाप्नुयात्। दीक्षाभिषेकनिर्मुक्ते क्षत्रिये षट् समाचरेत्।

वैश्यं हत्वा तु वर्षे द्वे ऋषभैकशताश् च गाः। शूद्रं हत्वाब्दम् एवैकम् ऋषभैकादशाश् च गाः।

श्वबर्बरखरान् हत्वा शौद्रम् एव व्रतं चरेत्। मार्जारचाषमण्डूकान् काकं भासं च मूषकम्।

उक्तः पशुसमो धर्मो राजन् प्राणिनिपातनात्। प्रायश्चित्तान्य् अथान्यानि प्रवक्ष्याम्य् अनुपूर्वशः।

तल्पे चान्यस्य चौर्ये च पृथक् संवत्सरं चरेत्। त्रीणि श्रोत्रियभार्यायां परदारे तु द्वे स्मृते।

काले चतुर्थे भुञ्जानो ब्रह्मचारी व्रती भवेत्। स्थानासनाभ्यां विहरेत् त्रिर् अह्नो ऽभ्युदिताद् अपः। एवम् एव चरन् राजंस् तस्मात् पापात् प्रमुच्यते। एवम् एव निराचान्तो यश् चाग्नीन् अपविध्यति।

त्यजत्य् अकारणे यश् च पितरं मातरं तथा। पतितः स्यात् स कौरव्य तथा धर्मेषु निश्चयः।

ग्रासाच्छादनम् अत्यर्थं दद्याद् इति निदर्शनम्। ब्रह्मचारी द्विजेभ्यश् च दत्त्वा पापात् प्रमुच्यते। भार्यायां व्यभिचारिण्यां निरुद्धायां विशेषतः। यत् पुंसां परदारेषु तच् चैनां चारयेद् व्रतम्।

श्रेयांसं शयने हित्वा या पापीयांसम् ऋच्छति। श्वभिस् तां खादयेद् राजा संस्थाने बहुसंवृते।

पुमांसं बन्धयेत् प्राज्ञः शयने तप्त आयसे। अप्य् आदधीत दारूणि तत्र दह्येत पापकृत्।

एष दण्डो महाराज स्त्रीणां भर्तृव्यतिक्रमे। संवत्सराभिशस्तस्य दुष्टस्य द्विगुणो भवेत्।

द्वे तस्य त्रीणि वर्षाणि चत्वारि सहसेविनः। कुचरः पञ्च वर्षाणि चरेद् भैक्षं मुनिव्रतः।

परिवित्तिः परिवेत्ता यया च परिविद्यते। पाणिग्राहश् च धर्मेण सर्वे ते पतिताः स्मृताः।

चरेयुः सर्व एवैते वीरहा यद् व्रतं चरेत्। चान्द्रायणं चरेन् मासं कृच्छ्रं वा पापशुद्धये।

परिवेत्ता प्रयच्छेत परिवित्ताय तां स्नुषाम्। ज्येष्ठेन त्व् अभ्यनुज्ञातो यवीयान् प्रत्यनन्तरम्। एनसो मोक्षम् आप्नोति सा च तौ चैव धर्मतः।

अमानुषीषु गोवर्जम् अनावृष्टिर् न दुष्यति। अधिष्ठातारम् अत्तारं पशूनां पुरुषं विदुः।

परिधायोर्ध्ववालं तु पात्रम् आदाय मृन्मयम्। चरेत् सप्त गृहान् भैक्षं स्वकर्म परिकीर्तयन्।

तत्रैव लब्धभोजी स्याद् द्वादशाहात् स शुध्यति। चरेत् संवत्सरं चापि तद् व्रतं यन् निराकृति।

भवेत् तु मानुषेष्व् एवं प्रायश्चित्तम् अनुत्तमम्। दानं वादानसक्तेषु सर्वम् एव प्रकल्पयेत्। अनास्तिकेषु गोमात्रं प्राणम् एकं प्रचक्षते।

श्ववराहमनुष्याणां कुक्कुटस्य खरस्य च। मांसं मूत्रपुरीषं च प्राश्य संस्कारम् अर्हति।

ब्राह्मणस्य सुरापस्य गन्धम् आघ्राय सोमपः। अपस् त्र्यहं पिबेद् उष्णास् त्र्यहम् उष्णं पयः पिबेत्। त्र्यहम् उष्णं घृतं पीत्वा वायुभक्षो भवेत् त्र्यहम्।

एवम् एतत् समुद्दिष्टं प्रायश्चित्तं सनातनम्। ब्राह्मणस्य विशेषेण तत्त्वज्ञानेन जायते।