महाभारत 12.157 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 157→

[mh-12-157] • 18 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यतः प्रभवति क्रोधः कामश् च भरतर्षभ। शोकमोहौ विवित्सा च परासुत्वं तथा मदः।

yudhiṣṭhira uvāca. yataḥ prabhavati krodhaḥ kāmaś ca bharatarṣabha. śokamohau vivitsā ca parāsutvaṃ tathā madaḥ.

लोभो मात्सर्यम् ईर्ष्या च कुत्सासूया कृपा तथा। एतत् सर्वं महाप्राज्ञ याथातथ्येन मे वद।

lobho mātsaryam īrṣyā ca kutsāsūyā kṛpā tathā. etat sarvaṃ mahāprājña yāthātathyena me vada.

भीष्म उवाच। त्रयोदशैते ऽतिबलाः शत्रवः प्राणिनां स्मृताः। शत्रवः प्राणिनां सर्वे स्मृतास् ते तु त्रयोदश। उपासते महाराज समस्ताः पुरुषान् इह। प्राणिनां लोभयुक्तानाम् एते वै शत्रवः स्मृताः।

bhīṣma uvāca. trayodaśaite 'tibalāḥ śatravaḥ prāṇināṃ smṛtāḥ. śatravaḥ prāṇināṃ sarve smṛtās te tu trayodaśa. upāsate mahārāja samastāḥ puruṣān iha. prāṇināṃ lobhayuktānām ete vai śatravaḥ smṛtāḥ.

एते प्रमत्तं पुरुषम् अप्रमत्ता नुदन्ति हि। वृका इव विलुम्पन्ति दृष्ट्वैव पुरुषेतरान्।

ete pramattaṃ puruṣam apramattā nudanti hi. vṛkā iva vilumpanti dṛṣṭvaiva puruṣetarān.

एभ्यः प्रवर्तते दुःखम् एभ्यः पापं प्रवर्तते। इति मर्त्यो विजानीयात् सततं भरतर्षभ।

ebhyaḥ pravartate duḥkham ebhyaḥ pāpaṃ pravartate. iti martyo vijānīyāt satataṃ bharatarṣabha.

एतेषाम् उदयं स्थानं क्षयं च पुरुषोत्तम। हन्त ते वर्तयिष्यामि तन् मे निगदतः शृणु। क्रोधस्योत्पत्तिम् आदितः। यथातत्त्वं क्षितिपते।

eteṣām udayaṃ sthānaṃ kṣayaṃ ca puruṣottama. hanta te vartayiṣyāmi tan me nigadataḥ śṛṇu. krodhasyotpattim āditaḥ. yathātattvaṃ kṣitipate.

लोभात् क्रोधः प्रभवति परदोषैर् उदीर्यते। क्षमया तिष्ठते राजञ् श्रीमांश् च विनिवर्तते।

lobhāt krodhaḥ prabhavati paradoṣair udīryate. kṣamayā tiṣṭhate rājañ śrīmāṃś ca vinivartate.

संकल्पाज् जायते कामः सेव्यमानो विवर्धते। यदा प्राज्ञो विरमते तदा सद्यः प्रणश्यति। परासूया क्रोधलोभाव् अन्तरा प्रतिमुच्यते। दयया सर्वभूतानां निर्वेदाद् विनिवर्तते। अवद्यदर्शनाद् व्येति तत्त्वज्ञानाच् च धीमताम्।

saṃkalpāj jāyate kāmaḥ sevyamāno vivardhate. yadā prājño viramate tadā sadyaḥ praṇaśyati. parāsūyā krodhalobhāv antarā pratimucyate. dayayā sarvabhūtānāṃ nirvedād vinivartate. avadyadarśanād vyeti tattvajñānāc ca dhīmatām.

विरुद्धानि हि शास्त्राणि पश्यन्तीहाल्पबुद्धयः। विवित्सा जायते तत्र तत्त्वज्ञानान् निवर्तते।

viruddhāni hi śāstrāṇi paśyantīhālpabuddhayaḥ. vivitsā jāyate tatra tattvajñānān nivartate.

प्रीतेः शोकः प्रभवति वियोगात् तस्य देहिनः। यदा निरर्थकं वेत्ति तदा सद्यः प्रणश्यति। अज्ञानप्रभवो मोहः पापाभ्यासात् प्रवर्तते। यदा प्राज्ञेषु रमते तदा सद्यः प्रणश्यति।

prīteḥ śokaḥ prabhavati viyogāt tasya dehinaḥ. yadā nirarthakaṃ vetti tadā sadyaḥ praṇaśyati. ajñānaprabhavo mohaḥ pāpābhyāsāt pravartate. yadā prājñeṣu ramate tadā sadyaḥ praṇaśyati.

परासुता क्रोधलोभाद् अभ्यासाच् च प्रवर्तते। दयया सर्वभूतानां निर्वेदात् सा निवर्तते।

parāsutā krodhalobhād abhyāsāc ca pravartate. dayayā sarvabhūtānāṃ nirvedāt sā nivartate.

सत्त्वत्यागात् तु मात्सर्यम् अहितानि च सेवते। एतत् तु क्षीयते तात साधूनाम् उपसेवनात्।

sattvatyāgāt tu mātsaryam ahitāni ca sevate. etat tu kṣīyate tāta sādhūnām upasevanāt.

कुलाज् ज्ञानात् तथैश्वर्यान् मदो भवति देहिनाम्। एभिर् एव तु विज्ञातैर् मदः सद्यः प्रणश्यति।

kulāj jñānāt tathaiśvaryān mado bhavati dehinām. ebhir eva tu vijñātair madaḥ sadyaḥ praṇaśyati.

ईर्ष्या कामात् प्रभवति संघर्षाच् चैव भारत। इतरेषां तु मर्त्यानां प्रज्ञया सा प्रणश्यति।

īrṣyā kāmāt prabhavati saṃgharṣāc caiva bhārata. itareṣāṃ tu martyānāṃ prajñayā sā praṇaśyati.

विभ्रमाल् लोकबाह्यानां द्वेष्यैर् वाक्यैर् असंगतैः। कुत्सा संजायते राजन्न् उपेक्षाभिः प्रशाम्यति।

vibhramāl lokabāhyānāṃ dveṣyair vākyair asaṃgataiḥ. kutsā saṃjāyate rājann upekṣābhiḥ praśāmyati.

प्रतिकर्तुम् अशक्याय बलस्थायापकारिणे। असूया जायते तीव्रा कारुण्याद् विनिवर्तते।

pratikartum aśakyāya balasthāyāpakāriṇe. asūyā jāyate tīvrā kāruṇyād vinivartate.

कृपणान् सततं दृष्ट्वा ततः संजायते कृपा। अज्ञानप्रभवो लोभो भूतानां दृश्यते सदा। अस्थिरत्वं च भोगानां दृष्ट्वा ज्ञात्वा निवर्तते। धर्मनिष्ठां यदा वेत्ति तदा शाम्यति सा कृपा।

kṛpaṇān satataṃ dṛṣṭvā tataḥ saṃjāyate kṛpā. ajñānaprabhavo lobho bhūtānāṃ dṛśyate sadā. asthiratvaṃ ca bhogānāṃ dṛṣṭvā jñātvā nivartate. dharmaniṣṭhāṃ yadā vetti tadā śāmyati sā kṛpā.

एतान्य् एव जितान्य् आहुः प्रशमाच् च त्रयोदश। एते हि धार्तराष्ट्राणां सर्वे दोषास् त्रयोदश। त्वया सर्वात्मना नित्यं विजिता जेष्यसे च तान्।

etāny eva jitāny āhuḥ praśamāc ca trayodaśa. ete hi dhārtarāṣṭrāṇāṃ sarve doṣās trayodaśa. tvayā sarvātmanā nityaṃ vijitā jeṣyase ca tān.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...