महाभारत 12.151 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 151→

[mh-12-151] • 34 श्लोकाः

भीष्म उवाच। एवम् उक्त्वा तु राजेन्द्र शल्मलिं ब्रह्मवित्तमः। नारदः पवने सर्वं शल्मलेर् वाक्यम् अब्रवीत्।

bhīṣma uvāca. evam uktvā tu rājendra śalmaliṃ brahmavittamaḥ. nāradaḥ pavane sarvaṃ śalmaler vākyam abravīt.

हिमवत्पृष्ठजः कश् चिच् छल्मलिः परिवारवान्। बृहन्मूलो बृहच्छाखः स त्वां वायो ऽवमन्यते।

himavatpṛṣṭhajaḥ kaś cic chalmaliḥ parivāravān. bṛhanmūlo bṛhacchākhaḥ sa tvāṃ vāyo 'vamanyate.

बहून्य् आक्षेपयुक्तानि त्वाम् आह वचनानि सः। न युक्तानि मया वायो तानि वक्तुं त्वयि प्रभो।

bahūny ākṣepayuktāni tvām āha vacanāni saḥ. na yuktāni mayā vāyo tāni vaktuṃ tvayi prabho.

जानामि त्वाम् अहं वायो सर्वप्राणभृतां वरम्। वरिष्ठं च गरिष्ठं च क्रोधे वैवस्वतं यथा।

jānāmi tvām ahaṃ vāyo sarvaprāṇabhṛtāṃ varam. variṣṭhaṃ ca gariṣṭhaṃ ca krodhe vaivasvataṃ yathā.

एवं तु वचनं श्रुत्वा नारदस्य समीरणः। शल्मलिं तम् उपागम्य क्रुद्धो वचनम् अब्रवीत्।

evaṃ tu vacanaṃ śrutvā nāradasya samīraṇaḥ. śalmaliṃ tam upāgamya kruddho vacanam abravīt.

शल्मले नारदे यत् तत् त्वयोक्तं मद्विगर्हणम्। अहं वायुः प्रभावं ते दर्शयाम्य् आत्मनो बलम्।

śalmale nārade yat tat tvayoktaṃ madvigarhaṇam. ahaṃ vāyuḥ prabhāvaṃ te darśayāmy ātmano balam.

नाहं त्वा नाभिजानामि विदितश् चासि मे द्रुम। पितामहः प्रजासर्गे त्वयि विश्रान्तवान् प्रभुः।

nāhaṃ tvā nābhijānāmi viditaś cāsi me druma. pitāmahaḥ prajāsarge tvayi viśrāntavān prabhuḥ.

तस्य विश्रमणाद् एव प्रसादो यः कृतस् तव। रक्ष्यसे तेन दुर्बुद्धे नात्मवीर्याद् द्रुमाधम।

tasya viśramaṇād eva prasādo yaḥ kṛtas tava. rakṣyase tena durbuddhe nātmavīryād drumādhama.

यन् मा त्वम् अवजानीषे यथान्यं प्राकृतं तथा। दर्शयाम्य् एष आत्मानं यथा माम् अवभोत्स्यसे।

yan mā tvam avajānīṣe yathānyaṃ prākṛtaṃ tathā. darśayāmy eṣa ātmānaṃ yathā mām avabhotsyase.

एवम् उक्तस् ततः प्राह शल्मलिः प्रहसन्न् इव। पवन त्वं वने क्रुद्धो दर्शयात्मानम् आत्मना।

evam uktas tataḥ prāha śalmaliḥ prahasann iva. pavana tvaṃ vane kruddho darśayātmānam ātmanā.

मयि वै त्यज्यतां क्रोधः किं मे क्रुद्धः करिष्यसि। न ते बिभेमि पवन यद्य् अपि त्वं स्वयंप्रभुः। बलाधिको ऽहं त्वत्तश् च न भीः कार्या मया तव। ये तु बुद्ध्या हि बलिनस् ते भवन्ति बलीयसः। प्राणमात्रबला ये वै नैव ते बलिनो मताः।

mayi vai tyajyatāṃ krodhaḥ kiṃ me kruddhaḥ kariṣyasi. na te bibhemi pavana yady api tvaṃ svayaṃprabhuḥ. balādhiko 'haṃ tvattaś ca na bhīḥ kāryā mayā tava. ye tu buddhyā hi balinas te bhavanti balīyasaḥ. prāṇamātrabalā ye vai naiva te balino matāḥ.

इत्य् एवम् उक्तः पवनः श्व इत्य् एवाब्रवीद् वचः। दर्शयिष्यामि ते तेजस् ततो रात्रिर् उपागमत्।

ity evam uktaḥ pavanaḥ śva ity evābravīd vacaḥ. darśayiṣyāmi te tejas tato rātrir upāgamat.

अथ निश्चित्य मनसा शल्मलिर् वातकारितम्। पश्यमानस् तदात्मानम् असमं मातरिश्वनः।

atha niścitya manasā śalmalir vātakāritam. paśyamānas tadātmānam asamaṃ mātariśvanaḥ.

नारदे यन् मया प्रोक्तं पवनं प्रति तन् मृषा। असमर्थो ह्य् अहं वायोर् बलेन बलवान् हि सः।

nārade yan mayā proktaṃ pavanaṃ prati tan mṛṣā. asamartho hy ahaṃ vāyor balena balavān hi saḥ.

मारुतो बलवान् नित्यं यथैनं नारदो ऽब्रवीत्। अहं हि दुर्बलो ऽन्येभ्यो वृक्षेभ्यो नात्र संशयः।

māruto balavān nityaṃ yathainaṃ nārado 'bravīt. ahaṃ hi durbalo 'nyebhyo vṛkṣebhyo nātra saṃśayaḥ.

किं तु बुद्ध्या समो नास्ति मम कश् चिद् वनस्पतिः। तद् अहं बुद्धिम् आस्थाय भयं मोक्ष्ये समीरणात्।

kiṃ tu buddhyā samo nāsti mama kaś cid vanaspatiḥ. tad ahaṃ buddhim āsthāya bhayaṃ mokṣye samīraṇāt.

यदि तां बुद्धिम् आस्थाय चरेयुः पर्णिनो वने। अरिष्टाः स्युः सदा क्रुद्धात् पवनान् नात्र संशयः।

yadi tāṃ buddhim āsthāya careyuḥ parṇino vane. ariṣṭāḥ syuḥ sadā kruddhāt pavanān nātra saṃśayaḥ.

ते ऽत्र बाला न जानन्ति यथा नैनान् समीरणः। समीरयेत संक्रुद्धो यथा जानाम्य् अहं तथा।

te 'tra bālā na jānanti yathā nainān samīraṇaḥ. samīrayeta saṃkruddho yathā jānāmy ahaṃ tathā.

ततो निश्चित्य मनसा शल्मलिः क्षुभितस् तदा। शाखाः स्कन्धान् प्रशाखाश् च स्वयम् एव व्यशातयत्।

tato niścitya manasā śalmaliḥ kṣubhitas tadā. śākhāḥ skandhān praśākhāś ca svayam eva vyaśātayat.

स परित्यज्य शाखाश् च पत्राणि कुसुमानि च। प्रभाते वायुम् आयान्तं प्रत्यैक्षत वनस्पतिः।

sa parityajya śākhāś ca patrāṇi kusumāni ca. prabhāte vāyum āyāntaṃ pratyaikṣata vanaspatiḥ.

ततः क्रुद्धः श्वसन् वायुः पातयन् वै महाद्रुमान्। आजगामाथ तं देशं स्थितो यत्र स शल्मलिः।

tataḥ kruddhaḥ śvasan vāyuḥ pātayan vai mahādrumān. ājagāmātha taṃ deśaṃ sthito yatra sa śalmaliḥ.

तं हीनपर्णं पतिताग्रशाखं; विशीर्णपुष्पं प्रसमीक्ष्य वायुः। उवाच वाक्यं स्मयमान एनं; मुदा युतं शल्मलिं रुग्णशाखम्।

taṃ hīnaparṇaṃ patitāgraśākhaṃ; viśīrṇapuṣpaṃ prasamīkṣya vāyuḥ. uvāca vākyaṃ smayamāna enaṃ; mudā yutaṃ śalmaliṃ rugṇaśākham.

अहम् अप्य् एवम् एव त्वां कुर्वाणः शल्मले रुषा। आत्मना यत् कृतं कृत्स्नं शाखानाम् अपकर्षणम्।

aham apy evam eva tvāṃ kurvāṇaḥ śalmale ruṣā. ātmanā yat kṛtaṃ kṛtsnaṃ śākhānām apakarṣaṇam.

हीनपुष्पाग्रशाखस् त्वं शीर्णाङ्कुरपलाशवान्। आत्मदुर्मन्त्रितेनेह मद्वीर्यवशगो ऽभवः।

hīnapuṣpāgraśākhas tvaṃ śīrṇāṅkurapalāśavān. ātmadurmantriteneha madvīryavaśago 'bhavaḥ.

एतच् छ्रुत्वा वचो वायोः शल्मलिर् व्रीडितस् तदा। अतप्यत वचः स्मृत्वा नारदो यत् तदाब्रवीत्।

etac chrutvā vaco vāyoḥ śalmalir vrīḍitas tadā. atapyata vacaḥ smṛtvā nārado yat tadābravīt.

एवं यो राजशार्दूल दुर्बलः सन् बलीयसा। वैरम् आसज्जते बालस् तप्यते शल्मलिर् यथा।

evaṃ yo rājaśārdūla durbalaḥ san balīyasā. vairam āsajjate bālas tapyate śalmalir yathā.

तस्माद् वैरं न कुर्वीत दुर्बलो बलवत्तरैः। शोचेद् धि वैरं कुर्वाणो यथा वै शल्मलिस् तथा।

tasmād vairaṃ na kurvīta durbalo balavattaraiḥ. śoced dhi vairaṃ kurvāṇo yathā vai śalmalis tathā.

न हि वैरं महात्मानो विवृण्वन्त्य् अपकारिषु। शनैः शनैर् महाराज दर्शयन्ति स्म ते बलम्।

na hi vairaṃ mahātmāno vivṛṇvanty apakāriṣu. śanaiḥ śanair mahārāja darśayanti sma te balam.

वैरं न कुर्वीत नरो दुर्बुद्धिर् बुद्धिजीविना। बुद्धिर् बुद्धिमतो याति तूलेष्व् इव हुताशनः।

vairaṃ na kurvīta naro durbuddhir buddhijīvinā. buddhir buddhimato yāti tūleṣv iva hutāśanaḥ.

न हि बुद्ध्या समं किं चिद् विद्यते पुरुषे नृप। तथा बलेन राजेन्द्र न समो ऽस्तीति चिन्तयेत्।

na hi buddhyā samaṃ kiṃ cid vidyate puruṣe nṛpa. tathā balena rājendra na samo 'stīti cintayet.

तस्मात् क्षमेत बालाय जडाय बधिराय च। बलाधिकाय राजेन्द्र तद् दृष्टं त्वयि शत्रुहन्।

tasmāt kṣameta bālāya jaḍāya badhirāya ca. balādhikāya rājendra tad dṛṣṭaṃ tvayi śatruhan.

अक्षौहिण्यो दशैका च सप्त चैव महाद्युते। बलेन न समा राजन्न् अर्जुनस्य महात्मनः।

akṣauhiṇyo daśaikā ca sapta caiva mahādyute. balena na samā rājann arjunasya mahātmanaḥ.

हतास् ताश् चैव भग्नाश् च पाण्डवेन यशस्विना। चरता बलम् आस्थाय पाकशासनिना मृधे।

hatās tāś caiva bhagnāś ca pāṇḍavena yaśasvinā. caratā balam āsthāya pākaśāsaninā mṛdhe.

उक्तास् ते राजधर्माश् च आपद्धर्माश् च भारत। विस्तरेण महाराज किं भूयः प्रब्रवीमि ते।

uktās te rājadharmāś ca āpaddharmāś ca bhārata. vistareṇa mahārāja kiṃ bhūyaḥ prabravīmi te.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...