महाभारत 12.150 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 150→

[mh-12-150] • 37 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। बलिनः प्रत्यमित्रस्य नित्यम् आसन्नवर्तिनः। उपकारापकाराभ्यां समर्थस्योद्यतस्य च। मोहाद् विकत्थनामात्रैर् असारो ऽल्पबलो लघुः। वाग्भिर् अप्रतिरूपाभिर् अभिद्रुह्य पितामह। आत्मनो बलम् आस्थाय कथं वर्तेत मानवः। आगच्छतो ऽतिक्रुद्धस्य तस्योद्धरणकाम्यया।

yudhiṣṭhira uvāca. balinaḥ pratyamitrasya nityam āsannavartinaḥ. upakārāpakārābhyāṃ samarthasyodyatasya ca. mohād vikatthanāmātrair asāro 'lpabalo laghuḥ. vāgbhir apratirūpābhir abhidruhya pitāmaha. ātmano balam āsthāya kathaṃ varteta mānavaḥ. āgacchato 'tikruddhasya tasyoddharaṇakāmyayā.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। संवादं भरतश्रेष्ठ शल्मलेः पवनस्य च।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. saṃvādaṃ bharataśreṣṭha śalmaleḥ pavanasya ca.

हिमवन्तं समासाद्य महान् आसीद् वनस्पतिः। वर्षपूगाभिसंवृद्धः शाखास्कन्धपलाशवान्।

himavantaṃ samāsādya mahān āsīd vanaspatiḥ. varṣapūgābhisaṃvṛddhaḥ śākhāskandhapalāśavān.

तत्र स्म मत्ता मातङ्गा धर्मार्ताः श्रमकर्शिताः। या वराहमृगशार्दूलपतत्रिगणसंकुलाः। विश्रमन्ति महाबाहो तथान्या मृगजातयः।

tatra sma mattā mātaṅgā dharmārtāḥ śramakarśitāḥ. yā varāhamṛgaśārdūlapatatrigaṇasaṃkulāḥ. viśramanti mahābāho tathānyā mṛgajātayaḥ.

नल्वमात्रपरीणाहो घनच्छायो वनस्पतिः। शुकशारिकसंघुष्टः फलवान् पुष्पवान् अपि। तं कदा चिन् मुनिर् दृष्ट्वा नारदो विस्मितो ऽब्रवीत्। धन्यस् त्वम् एक एवासि शाल्मले वायुवल्लभः।

nalvamātraparīṇāho ghanacchāyo vanaspatiḥ. śukaśārikasaṃghuṣṭaḥ phalavān puṣpavān api. taṃ kadā cin munir dṛṣṭvā nārado vismito 'bravīt. dhanyas tvam eka evāsi śālmale vāyuvallabhaḥ.

सार्थिका वणिजश् चापि तापसाश् च वनौकसः। वसन्ति वासान् मार्गस्थाः सुरम्ये तरुसत्तमे।

sārthikā vaṇijaś cāpi tāpasāś ca vanaukasaḥ. vasanti vāsān mārgasthāḥ suramye tarusattame.

तस्या ता विपुलाः शाखा दृष्ट्वा स्कन्धांश् च सर्वतः। अभिगम्याब्रवीद् एनं नारदो भरतर्षभ।

tasyā tā vipulāḥ śākhā dṛṣṭvā skandhāṃś ca sarvataḥ. abhigamyābravīd enaṃ nārado bharatarṣabha.

अहो नु रमणीयस् त्वम् अहो चासि मनोरमः। प्रीयामहे त्वया नित्यं तरुप्रवर शल्मले।

aho nu ramaṇīyas tvam aho cāsi manoramaḥ. prīyāmahe tvayā nityaṃ tarupravara śalmale.

सदैव शकुनास् तात मृगाश् चाधस् तथा गजाः। वसन्ति तव संहृष्टा मनोहरतरास् तथा।

sadaiva śakunās tāta mṛgāś cādhas tathā gajāḥ. vasanti tava saṃhṛṣṭā manoharatarās tathā.

तव शाखा महाशाख स्कन्धं च विपुलं तथा। न वै प्रभग्नान् पश्यामि मारुतेन कथं चन। सर्वावासस्य सद्भावात् सौहृदाच् चाभिरक्षति।

tava śākhā mahāśākha skandhaṃ ca vipulaṃ tathā. na vai prabhagnān paśyāmi mārutena kathaṃ cana. sarvāvāsasya sadbhāvāt sauhṛdāc cābhirakṣati.

किं नु ते मारुतस् तात प्रीतिमान् अथ वा सुहृत्। त्वां रक्षति सदा येन वने ऽस्मिन् पवनो ध्रुवम्।

kiṃ nu te mārutas tāta prītimān atha vā suhṛt. tvāṃ rakṣati sadā yena vane 'smin pavano dhruvam.

विवान् हि पवनः स्थानाद् वृक्षान् उच्चावचान् अपि। पर्वतानां च शिखराण्य् आचालयति वेगवान्।

vivān hi pavanaḥ sthānād vṛkṣān uccāvacān api. parvatānāṃ ca śikharāṇy ācālayati vegavān.

शोषयत्य् एव पातालं विवान् गन्धवहः शुचिः। ह्रदांश् च सरितश् चैव सागरांश् च तथैव ह।

śoṣayaty eva pātālaṃ vivān gandhavahaḥ śuciḥ. hradāṃś ca saritaś caiva sāgarāṃś ca tathaiva ha.

त्वां संरक्षेत पवनः सखित्वेन न संशयः। तस्माद् बहलशाखो ऽसि पर्णवान् पुष्पवान् अपि।

tvāṃ saṃrakṣeta pavanaḥ sakhitvena na saṃśayaḥ. tasmād bahalaśākho 'si parṇavān puṣpavān api.

इदं च रमणीयं ते प्रतिभाति वनस्पते। यद् इमे विहगास् तात रमन्ते मुदितास् त्वयि।

idaṃ ca ramaṇīyaṃ te pratibhāti vanaspate. yad ime vihagās tāta ramante muditās tvayi.

एषां पृथक् समस्तानां श्रूयते मधुरः स्वरः। पुष्पसंमोदने काले वाशतां सुमनोहरम्।

eṣāṃ pṛthak samastānāṃ śrūyate madhuraḥ svaraḥ. puṣpasaṃmodane kāle vāśatāṃ sumanoharam.

तथेमे मुदिता नागाः स्वयूथकुलशोभिनः। घर्मार्तास् त्वां समासाद्य सुखं विन्दन्ति शल्मले।

tatheme muditā nāgāḥ svayūthakulaśobhinaḥ. gharmārtās tvāṃ samāsādya sukhaṃ vindanti śalmale.

तथैव मृगजातीभिर् अन्याभिर् उपशोभसे। तथा सार्थाधिवासैश् च शोभसे मेरुवद् द्रुम।

tathaiva mṛgajātībhir anyābhir upaśobhase. tathā sārthādhivāsaiś ca śobhase meruvad druma.

ब्राह्मणैश् च तपःसिद्धैस् तापसैः श्रमणैर् अपि। त्रिविष्टपसमं मन्ये तवायतनम् एव ह।

brāhmaṇaiś ca tapaḥsiddhais tāpasaiḥ śramaṇair api. triviṣṭapasamaṃ manye tavāyatanam eva ha.

बन्धुत्वाद् अथ वा सख्याच् छल्मले नात्र संशयः। पालयत्य् एव सततं भीमः सर्वत्रगो ऽनिलः।

bandhutvād atha vā sakhyāc chalmale nātra saṃśayaḥ. pālayaty eva satataṃ bhīmaḥ sarvatrago 'nilaḥ.

न्यग्भावं परमं वायोः शल्मले त्वम् उपागतः। तवाहम् अस्मीति सदा येन रक्षति मारुतः।

nyagbhāvaṃ paramaṃ vāyoḥ śalmale tvam upāgataḥ. tavāham asmīti sadā yena rakṣati mārutaḥ.

न तं पश्याम्य् अहं वृक्षं पर्वतं वापि तं दृढम्। यो न वायुबलाद् भग्नः पृथिव्याम् इति मे मतिः।

na taṃ paśyāmy ahaṃ vṛkṣaṃ parvataṃ vāpi taṃ dṛḍham. yo na vāyubalād bhagnaḥ pṛthivyām iti me matiḥ.

त्वं पुनः कारणैर् नूनं शल्मले रक्ष्यसे सदा। वायुना सपरीवारस् तेन तिष्ठस्य् असंशयम्।

tvaṃ punaḥ kāraṇair nūnaṃ śalmale rakṣyase sadā. vāyunā saparīvāras tena tiṣṭhasy asaṃśayam.

शल्मलिर् उवाच। न मे वायुः सखा ब्रह्मन् न बन्धुर् न च मे सुहृत्। परमेष्ठी तथा नैव येन रक्षति मानिलः।

śalmalir uvāca. na me vāyuḥ sakhā brahman na bandhur na ca me suhṛt. parameṣṭhī tathā naiva yena rakṣati mānilaḥ.

मम तेजोबलं वायोर् भीमम् अपि हि नारद। कलाम् अष्टादशीं प्राणैर् न मे प्राप्नोति मारुतः।

mama tejobalaṃ vāyor bhīmam api hi nārada. kalām aṣṭādaśīṃ prāṇair na me prāpnoti mārutaḥ.

आगच्छन् परमो वायुर् मया विष्टम्भितो बलात्। रुजन् द्रुमान् पर्वतांश् च यच् चान्यद् अपि किं चन।

āgacchan paramo vāyur mayā viṣṭambhito balāt. rujan drumān parvatāṃś ca yac cānyad api kiṃ cana.

स मया बहुशो भग्नः प्रभञ्जन् वै प्रभञ्जनः। तस्मान् न बिभ्ये देवर्षे क्रुद्धाद् अपि समीरणात्।

sa mayā bahuśo bhagnaḥ prabhañjan vai prabhañjanaḥ. tasmān na bibhye devarṣe kruddhād api samīraṇāt.

नारद उवाच। शल्मले विपरीतं ते दर्शनं नात्र संशयः। न हि वायोर् बलेनास्ति भूतं तुल्यबलं क्व चित्।

nārada uvāca. śalmale viparītaṃ te darśanaṃ nātra saṃśayaḥ. na hi vāyor balenāsti bhūtaṃ tulyabalaṃ kva cit.

इन्द्रो यमो वैश्रवणो वरुणश् च जलेश्वरः। न ते ऽपि तुल्या मरुतः किं पुनस् त्वं वनस्पते।

indro yamo vaiśravaṇo varuṇaś ca jaleśvaraḥ. na te 'pi tulyā marutaḥ kiṃ punas tvaṃ vanaspate.

यद् धि किं चिद् इह प्राणि शल्मले चेष्टते भुवि। सर्वत्र भगवान् वायुश् चेष्टाप्राणकरः प्रभुः।

yad dhi kiṃ cid iha prāṇi śalmale ceṣṭate bhuvi. sarvatra bhagavān vāyuś ceṣṭāprāṇakaraḥ prabhuḥ.

एष चेष्टयते सम्यक् प्राणिनः सम्यग् आयतः। असम्यग् आयतो भूयश् चेष्टते विकृतो नृषु।

eṣa ceṣṭayate samyak prāṇinaḥ samyag āyataḥ. asamyag āyato bhūyaś ceṣṭate vikṛto nṛṣu.

स त्वम् एवंविधं वायुं सर्वसत्त्वभृतां वरम्। न पूजयसि पूज्यं तं किम् अन्यद् बुद्धिलाघवात्।

sa tvam evaṃvidhaṃ vāyuṃ sarvasattvabhṛtāṃ varam. na pūjayasi pūjyaṃ taṃ kim anyad buddhilāghavāt.

असारश् चासि दुर्बुद्धे केवलं बहु भाषसे। क्रोधादिभिर् अवच्छन्नो मिथ्या वदसि शल्मले।

asāraś cāsi durbuddhe kevalaṃ bahu bhāṣase. krodhādibhir avacchanno mithyā vadasi śalmale.

मम रोषः समुत्पन्नस् त्वय्य् एवं संप्रभाषति। ब्रवीम्य् एष स्वयं वायोस् तव दुर्भाषितं बहु।

mama roṣaḥ samutpannas tvayy evaṃ saṃprabhāṣati. bravīmy eṣa svayaṃ vāyos tava durbhāṣitaṃ bahu.

चन्दनैः स्पन्दनैः शालैः सरलैर् देवदारुभिः। वेतसैर् बन्धनैश् चापि ये चान्ये बलवत्तराः।

candanaiḥ spandanaiḥ śālaiḥ saralair devadārubhiḥ. vetasair bandhanaiś cāpi ye cānye balavattarāḥ.

तैश् चापि नैवं दुर्बुद्धे क्षिप्तो वायुः कृतात्मभिः। ते हि जानन्ति वायोश् च बलम् आत्मन एव च।

taiś cāpi naivaṃ durbuddhe kṣipto vāyuḥ kṛtātmabhiḥ. te hi jānanti vāyoś ca balam ātmana eva ca.

तस्मात् ते वै नमस्यन्ति श्वसनं द्रुमसत्तमाः। त्वं तु मोहान् न जानीषे वायोर् बलम् अनन्तकम्। एष तस्माद् गमिष्यामि सकाशं मातरिश्वनः।

tasmāt te vai namasyanti śvasanaṃ drumasattamāḥ. tvaṃ tu mohān na jānīṣe vāyor balam anantakam. eṣa tasmād gamiṣyāmi sakāśaṃ mātariśvanaḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents