महाभारत 12.148 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 148→

[mh-12-148] • 35 श्लोकाः

शौनक उवाच। तस्मात् ते ऽहं प्रवक्ष्यामि धर्मम् आवृत्तचेतसे। श्रीमान् महाबलस् तुष्टो यस् त्वं धर्मम् अवेक्षसे। पुरस्ताद् दारुणो भूत्वा सुचित्रतरम् एव तत्।

śaunaka uvāca. tasmāt te 'haṃ pravakṣyāmi dharmam āvṛttacetase. śrīmān mahābalas tuṣṭo yas tvaṃ dharmam avekṣase. purastād dāruṇo bhūtvā sucitrataram eva tat.

अनुगृह्णन्ति भूतानि स्वेन वृत्तेन पार्थिव। कृत्स्ने नूनं सदसती इति लोको व्यवस्यति। यत्र त्वं तादृशो भूत्वा धर्मम् अद्यानुपश्यसि।

anugṛhṇanti bhūtāni svena vṛttena pārthiva. kṛtsne nūnaṃ sadasatī iti loko vyavasyati. yatra tvaṃ tādṛśo bhūtvā dharmam adyānupaśyasi.

हित्वा सुरुचिरं भक्ष्यं भोगांश् च तप आस्थितः। इत्य् एतद् अपि भूतानाम् अद्भुतं जनमेजय।

hitvā suruciraṃ bhakṣyaṃ bhogāṃś ca tapa āsthitaḥ. ity etad api bhūtānām adbhutaṃ janamejaya.

यो दुर्बलो भवेद् दाता कृपणो वा तपोधनः। अनाश्चर्यं तद् इत्य् आहुर् नातिदूरे हि वर्तते।

yo durbalo bhaved dātā kṛpaṇo vā tapodhanaḥ. anāścaryaṃ tad ity āhur nātidūre hi vartate.

एतद् एव हि कार्पण्यं समग्रम् असमीक्षितम्। तस्मात् समीक्षयैव स्याद् भवेत् तस्मिंस् ततो गुणः।

etad eva hi kārpaṇyaṃ samagram asamīkṣitam. tasmāt samīkṣayaiva syād bhavet tasmiṃs tato guṇaḥ.

यज्ञो दानं दया वेदाः सत्यं च पृथिवीपते। पञ्चैतानि पवित्राणि षष्ठं सुचरितं तपः।

yajño dānaṃ dayā vedāḥ satyaṃ ca pṛthivīpate. pañcaitāni pavitrāṇi ṣaṣṭhaṃ sucaritaṃ tapaḥ.

तद् एव राज्ञां परमं पवित्रं जनमेजय। तेन सम्यग् गृहीतेन श्रेयांसं धर्मम् आप्स्यसि।

tad eva rājñāṃ paramaṃ pavitraṃ janamejaya. tena samyag gṛhītena śreyāṃsaṃ dharmam āpsyasi.

पुण्यदेशाभिगमनं पवित्रं परमं स्मृतम्। अपि ह्य् उदाहरन्तीमा गाथा गीता ययातिना।

puṇyadeśābhigamanaṃ pavitraṃ paramaṃ smṛtam. api hy udāharantīmā gāthā gītā yayātinā.

यो मर्त्यः प्रतिपद्येत आयुर् जीवेत वा पुनः। यज्ञम् एकान्ततः कृत्वा तत् संन्यस्य तपश् चरेत्।

yo martyaḥ pratipadyeta āyur jīveta vā punaḥ. yajñam ekāntataḥ kṛtvā tat saṃnyasya tapaś caret.

पुण्यम् आहुः कुरुक्षेत्रं सरस्वत्यां पृथूदकम्। कुरुक्षेत्रात् सरस्वतीम्। सरस्वत्याश् च तीर्थानि। यत्रावगाह्य पीत्वा वा नैवं श्वोमरणं तपेत्।

puṇyam āhuḥ kurukṣetraṃ sarasvatyāṃ pṛthūdakam. kurukṣetrāt sarasvatīm. sarasvatyāś ca tīrthāni. yatrāvagāhya pītvā vā naivaṃ śvomaraṇaṃ tapet.

महासरः पुष्कराणि प्रभासोत्तरमानसे। कालोदं त्व् एव गन्तासि लब्धायुर् जीविते पुनः।

mahāsaraḥ puṣkarāṇi prabhāsottaramānase. kālodaṃ tv eva gantāsi labdhāyur jīvite punaḥ.

सरस्वतीदृषद्वत्यौ सेवमानो ऽनुसंचरेः। स्वाध्यायशीलः स्थानेषु सर्वेषु समुपस्पृशेः।

sarasvatīdṛṣadvatyau sevamāno 'nusaṃcareḥ. svādhyāyaśīlaḥ sthāneṣu sarveṣu samupaspṛśeḥ.

त्यागधर्मं पवित्राणां संन्यासं परम् अब्रवीत्। अत्राप्य् उदाहरन्तीमा गाथाः सत्यवता कृताः।

tyāgadharmaṃ pavitrāṇāṃ saṃnyāsaṃ param abravīt. atrāpy udāharantīmā gāthāḥ satyavatā kṛtāḥ.

यथा कुमारः सत्यो वै न पुण्यो न च पापकृत्। न ह्य् अस्ति सर्वभूतेषु दुःखम् अस्मिन् कुतः सुखम्।

yathā kumāraḥ satyo vai na puṇyo na ca pāpakṛt. na hy asti sarvabhūteṣu duḥkham asmin kutaḥ sukham.

एवं प्रकृतिभूतानां सर्वसंसर्गयायिनाम्। त्यजतां जीवितं प्रायो विवृते पुण्यपातके।

evaṃ prakṛtibhūtānāṃ sarvasaṃsargayāyinām. tyajatāṃ jīvitaṃ prāyo vivṛte puṇyapātake.

यत् त्व् एव राज्ञो ज्यायो वै कार्याणां तद् वदामि ते। बलेन संविभागैश् च जय स्वर्गं पुनीष्व च।

yat tv eva rājño jyāyo vai kāryāṇāṃ tad vadāmi te. balena saṃvibhāgaiś ca jaya svargaṃ punīṣva ca.

यस्यैवं बलम् ओजश् च स धर्मस्य प्रभुर् नरः। ब्राह्मणानां सुखार्थं त्वं पर्येहि पृथिवीम् इमाम्।

yasyaivaṃ balam ojaś ca sa dharmasya prabhur naraḥ. brāhmaṇānāṃ sukhārthaṃ tvaṃ paryehi pṛthivīm imām.

यथैवैनान् पुराक्षैप्सीस् तथैवैनान् प्रसादय। अपि धिक्क्रियमाणो ऽपि त्यज्यमानो ऽप्य् अनेकधा।

yathaivainān purākṣaipsīs tathaivainān prasādaya. api dhikkriyamāṇo 'pi tyajyamāno 'py anekadhā.

आत्मनो दर्शनं विद्वन् नाहन्तास्मीति मा क्रुधः। घटमानः स्वकार्येषु कुरु नैःश्रेयसं परम्।

ātmano darśanaṃ vidvan nāhantāsmīti mā krudhaḥ. ghaṭamānaḥ svakāryeṣu kuru naiḥśreyasaṃ param.

हिमाग्निघोरसदृशो राजा भवति कश् चन। लाङ्गलाशनिकल्पो वा भवत्य् अन्यः परंतप।

himāgnighorasadṛśo rājā bhavati kaś cana. lāṅgalāśanikalpo vā bhavaty anyaḥ paraṃtapa.

न निःशेषेण मन्तव्यम् अचिकित्स्येन वा पुनः। न जातु नाहम् अस्मीति प्रसक्तव्यम् असाधुषु।

na niḥśeṣeṇa mantavyam acikitsyena vā punaḥ. na jātu nāham asmīti prasaktavyam asādhuṣu.

विकर्मणा तप्यमानः पादात् पापस्य मुच्यते। नैतत् कार्यं पुनर् इति द्वितीयात् परिमुच्यते। चरिष्ये धर्मम् एवेति तृतीयात् परिमुच्यते। शुचिस् तीर्थान्य् अनुचरंश् चतुर्थात् परिमुच्यते।

vikarmaṇā tapyamānaḥ pādāt pāpasya mucyate. naitat kāryaṃ punar iti dvitīyāt parimucyate. cariṣye dharmam eveti tṛtīyāt parimucyate. śucis tīrthāny anucaraṃś caturthāt parimucyate.

कल्याणम् अनुमन्तव्यं पुरुषेण बुभूषता। ये सुगन्धीनि सेवन्ते तथागन्धा भवन्ति ते। ये दुर्गन्धीनि सेवन्ते तथागन्धा भवन्ति ते।

kalyāṇam anumantavyaṃ puruṣeṇa bubhūṣatā. ye sugandhīni sevante tathāgandhā bhavanti te. ye durgandhīni sevante tathāgandhā bhavanti te.

तपश्चर्यापरः सद्यः पापाद् धि परिमुच्यते। संवत्सरम् उपास्याग्निम् अभिशस्तः प्रमुच्यते। त्रीणि वर्षाण्य् उपास्याग्निं भ्रूणहा विप्रमुच्यते। अभ्येत्य योजनशतं भ्रूणहा विप्रमुच्यते।

tapaścaryāparaḥ sadyaḥ pāpād dhi parimucyate. saṃvatsaram upāsyāgnim abhiśastaḥ pramucyate. trīṇi varṣāṇy upāsyāgniṃ bhrūṇahā vipramucyate. abhyetya yojanaśataṃ bhrūṇahā vipramucyate.

यावतः प्राणिनो हन्यात् तज्जातीयान् स्वभावतः। प्रमीयमाणान् उन्मोच्य भ्रूणहा विप्रमुच्यते।

yāvataḥ prāṇino hanyāt tajjātīyān svabhāvataḥ. pramīyamāṇān unmocya bhrūṇahā vipramucyate.

अपि वाप्सु निमज्जेत त्रिर् जपन्न् अघमर्षणम्। यथाश्वमेधावभृथस् तथा तन् मनुर् अब्रवीत्।

api vāpsu nimajjeta trir japann aghamarṣaṇam. yathāśvamedhāvabhṛthas tathā tan manur abravīt.

क्षिप्रं प्रणुदते पापं सत्कारं लभते तथा। अपि चैनं प्रसीदन्ति भूतानि जडमूकवत्।

kṣipraṃ praṇudate pāpaṃ satkāraṃ labhate tathā. api cainaṃ prasīdanti bhūtāni jaḍamūkavat.

बृहस्पतिं देवगुरुं सुरासुराः; समेत्य सर्वे नृपते ऽन्वयुञ्जन्। धर्मे फलं वेत्थ कृते महर्षे; तथेतरस्मिन् नरके पापलोके।

bṛhaspatiṃ devaguruṃ surāsurāḥ; sametya sarve nṛpate 'nvayuñjan. dharme phalaṃ vettha kṛte maharṣe; tathetarasmin narake pāpaloke.

उभे तु यस्य सुकृते भवेतां; किं स्वित् तयोस् तत्र जयोत्तरं स्यात्। आचक्ष्व नः कर्मफलं महर्षे; कथं पापं नुदते पुण्यशीलः।

ubhe tu yasya sukṛte bhavetāṃ; kiṃ svit tayos tatra jayottaraṃ syāt. ācakṣva naḥ karmaphalaṃ maharṣe; kathaṃ pāpaṃ nudate puṇyaśīlaḥ.

बृहस्पतिर् उवाच। कृत्वा पापं पूर्वम् अबुद्धिपूर्वं; पुण्यानि यः कुरुते बुद्धिपूर्वम्। स तत् पापं नुदते पुण्यशीलो; वासो यथा मलिनं क्षारयुक्त्या।

bṛhaspatir uvāca. kṛtvā pāpaṃ pūrvam abuddhipūrvaṃ; puṇyāni yaḥ kurute buddhipūrvam. sa tat pāpaṃ nudate puṇyaśīlo; vāso yathā malinaṃ kṣārayuktyā.

पापं कृत्वा न मन्येत नाहम् अस्मीति पूरुषः। चिकीर्षेद् एव कल्याणं श्रद्दधानो ऽनसूयकः।

pāpaṃ kṛtvā na manyeta nāham asmīti pūruṣaḥ. cikīrṣed eva kalyāṇaṃ śraddadhāno 'nasūyakaḥ.

छिद्राणि वसनस्येव साधुना विवृणोति यः। यः पापं पुरुषः कृत्वा कल्याणम् अभिपद्यते।

chidrāṇi vasanasyeva sādhunā vivṛṇoti yaḥ. yaḥ pāpaṃ puruṣaḥ kṛtvā kalyāṇam abhipadyate.

यथादित्यः पुनर् उद्यंस् तमः सर्वं व्यपोहति। कल्याणम् आचरन्न् एवं सर्वं पापं व्यपोहति।

yathādityaḥ punar udyaṃs tamaḥ sarvaṃ vyapohati. kalyāṇam ācarann evaṃ sarvaṃ pāpaṃ vyapohati.

भीष्म उवाच। एवम् उक्त्वा स राजानम् इन्द्रोतो जनमेजयम्। याजयाम् आस विधिवद् वाजिमेधेन शौनकः।

bhīṣma uvāca. evam uktvā sa rājānam indroto janamejayam. yājayām āsa vidhivad vājimedhena śaunakaḥ.

ततः स राजा व्यपनीतकल्मषः; श्रिया युतः प्रज्वलिताग्निरूपया। विवेश राज्यं स्वम् अमित्रकर्शनो; दिवं यथा पूर्णवपुर् निशाकरः।

tataḥ sa rājā vyapanītakalmaṣaḥ; śriyā yutaḥ prajvalitāgnirūpayā. viveśa rājyaṃ svam amitrakarśano; divaṃ yathā pūrṇavapur niśākaraḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents