महाभारत 12.141 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 141→

[mh-12-141] • 27 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। पितामह महाप्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद। शरणं पालयानस्य यो धर्मस् तं वदस्व मे।

yudhiṣṭhira uvāca. pitāmaha mahāprājña sarvaśāstraviśārada. śaraṇaṃ pālayānasya yo dharmas taṃ vadasva me.

भीष्म उवाच। महान् धर्मो महाराज शरणागतपालने। अर्हः प्रष्टुं भवांश् चैव प्रश्नं भरतसत्तम।

bhīṣma uvāca. mahān dharmo mahārāja śaraṇāgatapālane. arhaḥ praṣṭuṃ bhavāṃś caiva praśnaṃ bharatasattama.

नृगप्रभृतयो राजन् राजानः शरणागतान्। परिपाल्य महाराज संसिद्धिं परमां गताः।

nṛgaprabhṛtayo rājan rājānaḥ śaraṇāgatān. paripālya mahārāja saṃsiddhiṃ paramāṃ gatāḥ.

श्रूयते हि कपोतेन शत्रुः शरणम् आगतः। पूजितश् च यथान्यायं स्वैश् च मांसैर् निमन्त्रितः।

śrūyate hi kapotena śatruḥ śaraṇam āgataḥ. pūjitaś ca yathānyāyaṃ svaiś ca māṃsair nimantritaḥ.

युधिष्ठिर उवाच। कथं कपोतेन पुरा शत्रुः शरणम् आगतः। स्वमांसैर् भोजितः कां च गतिं लेभे स भारत।

yudhiṣṭhira uvāca. kathaṃ kapotena purā śatruḥ śaraṇam āgataḥ. svamāṃsair bhojitaḥ kāṃ ca gatiṃ lebhe sa bhārata.

भीष्म उवाच। शृणु राजन् कथां दिव्यां सर्वपापप्रणाशिनीम्। नृपतेर् मुचुकुन्दस्य कथितां भार्गवेण ह।

bhīṣma uvāca. śṛṇu rājan kathāṃ divyāṃ sarvapāpapraṇāśinīm. nṛpater mucukundasya kathitāṃ bhārgaveṇa ha.

इमम् अर्थं पुरा पार्थ मुचुकुन्दो नराधिपः। भार्गवं परिपप्रच्छ प्रणतो भरतर्षभ।

imam arthaṃ purā pārtha mucukundo narādhipaḥ. bhārgavaṃ paripapraccha praṇato bharatarṣabha.

तस्मै शुश्रूषमाणाय भार्गवो ऽकथयत् कथाम्। इयं यथा कपोतेन सिद्धिः प्राप्ता नराधिप।

tasmai śuśrūṣamāṇāya bhārgavo 'kathayat kathām. iyaṃ yathā kapotena siddhiḥ prāptā narādhipa.

धर्मनिश्चयसंयुक्तां कामार्थसहितां कथाम्। शृणुष्वावहितो राजन् गदतो मे महाभुज।

dharmaniścayasaṃyuktāṃ kāmārthasahitāṃ kathām. śṛṇuṣvāvahito rājan gadato me mahābhuja.

कश् चित् क्षुद्रसमाचारः पृथिव्यां कालसंमतः। चचार पृथिवीं पापो घोरः शकुनिलुब्धकः।

kaś cit kṣudrasamācāraḥ pṛthivyāṃ kālasaṃmataḥ. cacāra pṛthivīṃ pāpo ghoraḥ śakunilubdhakaḥ.

काकोल इव कृष्णाङ्गो रूक्षः पापसमाहितः। यवमध्यः कृशग्रीवो ह्रस्वपादो महाहनुः।

kākola iva kṛṣṇāṅgo rūkṣaḥ pāpasamāhitaḥ. yavamadhyaḥ kṛśagrīvo hrasvapādo mahāhanuḥ.

नैव तस्य सुहृत् कश् चिन् न संबन्धी न बान्धवः। स हि तैः संपरित्यक्तस् तेन घोरेण कर्मणा। नरः पापसमाचारस् त्यक्तव्यो दूरतो बुधैः। आत्मानं यो ऽभिसंधत्ते सो ऽन्यस्य स्यात् कथं हितः। ये नृशंसा दुरात्मानः प्राणिप्राणहरा नराः। उद्वेजनीया भूतानां व्याला इव भवन्ति ते।

naiva tasya suhṛt kaś cin na saṃbandhī na bāndhavaḥ. sa hi taiḥ saṃparityaktas tena ghoreṇa karmaṇā. naraḥ pāpasamācāras tyaktavyo dūrato budhaiḥ. ātmānaṃ yo 'bhisaṃdhatte so 'nyasya syāt kathaṃ hitaḥ. ye nṛśaṃsā durātmānaḥ prāṇiprāṇaharā narāḥ. udvejanīyā bhūtānāṃ vyālā iva bhavanti te.

स वै क्षारकम् आदाय द्विजान् हत्वा वने सदा। चकार विक्रयं तेषां पतंगानां नराधिप।

sa vai kṣārakam ādāya dvijān hatvā vane sadā. cakāra vikrayaṃ teṣāṃ pataṃgānāṃ narādhipa.

एवं तु वर्तमानस्य तस्य वृत्तिं दुरात्मनः। अगमत् सुमहान् कालो न चाधर्मम् अबुध्यत।

evaṃ tu vartamānasya tasya vṛttiṃ durātmanaḥ. agamat sumahān kālo na cādharmam abudhyata.

तस्य भार्यासहायस्य रममाणस्य शाश्वतम्। दैवयोगविमूढस्य नान्या वृत्तिर् अरोचत।

tasya bhāryāsahāyasya ramamāṇasya śāśvatam. daivayogavimūḍhasya nānyā vṛttir arocata.

ततः कदा चित् तस्याथ वनस्थस्य समुद्गतः। पातयन्न् इव वृक्षांस् तान् सुमहान् वातसंभ्रमः।

tataḥ kadā cit tasyātha vanasthasya samudgataḥ. pātayann iva vṛkṣāṃs tān sumahān vātasaṃbhramaḥ.

मेघसंकुलम् आकाशं विद्युन्मण्डलमण्डितम्। संछन्नं सुमुहूर्तेन नौस्थानेनेव सागरः।

meghasaṃkulam ākāśaṃ vidyunmaṇḍalamaṇḍitam. saṃchannaṃ sumuhūrtena nausthāneneva sāgaraḥ.

वारिधारासमूहैश् च संप्रहृष्टः शतक्रतुः। क्षणेन पूरयाम् आस सलिलेन वसुंधराम्।

vāridhārāsamūhaiś ca saṃprahṛṣṭaḥ śatakratuḥ. kṣaṇena pūrayām āsa salilena vasuṃdharām.

ततो धाराकुले लोके संभ्रमन् नष्टचेतनः। शीतार्तस् तद् वनं सर्वम् आकुलेनान्तरात्मना।

tato dhārākule loke saṃbhraman naṣṭacetanaḥ. śītārtas tad vanaṃ sarvam ākulenāntarātmanā.

नैव निम्नं स्थलं वापि सो ऽविन्दत विहंगहा। पूरितो हि जलौघेन मार्गस् तस्य वनस्य वै।

naiva nimnaṃ sthalaṃ vāpi so 'vindata vihaṃgahā. pūrito hi jalaughena mārgas tasya vanasya vai.

पक्षिणो वातवेगेन हता लीनास् तदाभवन्। मृगाः सिंहा वराहाश् च स्थलान्य् आश्रित्य तस्थिरे।

pakṣiṇo vātavegena hatā līnās tadābhavan. mṛgāḥ siṃhā varāhāś ca sthalāny āśritya tasthire.

महता वातवर्षेण त्रासितास् ते वनौकसः। भयार्ताश् च क्षुधार्ताश् च बभ्रमुः सहिता वने।

mahatā vātavarṣeṇa trāsitās te vanaukasaḥ. bhayārtāś ca kṣudhārtāś ca babhramuḥ sahitā vane.

स तु शीतहतैर् गात्रैर् जगामैव न तस्थिवान्। ददर्श पतितां भूमौ कपोतीं शीतविह्वलाम्। दृष्ट्वार्तो ऽपि हि पापात्मा स तां पञ्जरके ऽक्षिपत्। स्वयं दुःखाभिभूतो ऽपि दुःखम् एवाकरोत् परे। पापात्मा पापकारित्वात् पापम् एव चकार सः। सो ऽपश्यद् वनषण्डेषु मेघनीलं वनस्पतिम्। सेव्यमानं विहंगौघैश् छायावासफलार्थिभिः। धात्रा परोपकाराय स साधुर् इव निर्मितः। अथाभवत् क्षणेनैव वियद् विमलतारकम्। महत् सर इवोत्फुल्लं कुमुदच्छुरितोदकम्।

sa tu śītahatair gātrair jagāmaiva na tasthivān. dadarśa patitāṃ bhūmau kapotīṃ śītavihvalām. dṛṣṭvārto 'pi hi pāpātmā sa tāṃ pañjarake 'kṣipat. svayaṃ duḥkhābhibhūto 'pi duḥkham evākarot pare. pāpātmā pāpakāritvāt pāpam eva cakāra saḥ. so 'paśyad vanaṣaṇḍeṣu meghanīlaṃ vanaspatim. sevyamānaṃ vihaṃgaughaiś chāyāvāsaphalārthibhiḥ. dhātrā paropakārāya sa sādhur iva nirmitaḥ. athābhavat kṣaṇenaiva viyad vimalatārakam. mahat sara ivotphullaṃ kumudacchuritodakam.

ताराढ्यं कुमुदाकारम् आकाशं निर्मलं च ह। मेघैर् मुक्तं नभो दृष्ट्वा लुब्धकः शीतविह्वलः।

tārāḍhyaṃ kumudākāram ākāśaṃ nirmalaṃ ca ha. meghair muktaṃ nabho dṛṣṭvā lubdhakaḥ śītavihvalaḥ.

दिशो ऽवलोकयाम् आस वेलां चैव दुरात्मवान्। दूरे ग्रामनिवेशश् च तस्माद् देशाद् इति प्रभो। कृतबुद्धिर् वने तस्मिन् वस्तुं तां रजनीं तदा।

diśo 'valokayām āsa velāṃ caiva durātmavān. dūre grāmaniveśaś ca tasmād deśād iti prabho. kṛtabuddhir vane tasmin vastuṃ tāṃ rajanīṃ tadā.

सो ऽञ्जलिं प्रयतः कृत्वा वाक्यम् आह वनस्पतिम्। शरणं यामि यान्य् अस्मिन् दैवतानीह भारत।

so 'ñjaliṃ prayataḥ kṛtvā vākyam āha vanaspatim. śaraṇaṃ yāmi yāny asmin daivatānīha bhārata.

स शिलायां शिरः कृत्वा पर्णान्य् आस्तीर्य भूतले। दुःखेन महताविष्टस् ततः सुष्वाप पक्षिहा।

sa śilāyāṃ śiraḥ kṛtvā parṇāny āstīrya bhūtale. duḥkhena mahatāviṣṭas tataḥ suṣvāpa pakṣihā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...