महाभारत 12.140 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 140→

[mh-12-140] • 37 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। यद् इदं घोरम् उद्दिष्टम् अश्रद्धेयम् इवानृतम्। अस्ति स्विद् दस्युमर्यादा याम् अहं परिवर्जये।

yudhiṣṭhira uvāca. yad idaṃ ghoram uddiṣṭam aśraddheyam ivānṛtam. asti svid dasyumaryādā yām ahaṃ parivarjaye.

संमुह्यामि विषीदामि धर्मो मे शिथिलीकृतः। उद्यमं नाधिगच्छामि कुतश् चित् परिचिन्तयन्।

saṃmuhyāmi viṣīdāmi dharmo me śithilīkṛtaḥ. udyamaṃ nādhigacchāmi kutaś cit paricintayan.

भीष्म उवाच। नैतच् छुद्धागमाद् एव तव धर्मानुशासनम्। प्रज्ञासमवतारो ऽयं कविभिः संभृतं मधु।

bhīṣma uvāca. naitac chuddhāgamād eva tava dharmānuśāsanam. prajñāsamavatāro 'yaṃ kavibhiḥ saṃbhṛtaṃ madhu.

बह्व्यः प्रतिविधातव्याः प्रज्ञा राज्ञा ततस् ततः। नैकशाखेन धर्मेण यात्रैषा संप्रवर्तते।

bahvyaḥ pratividhātavyāḥ prajñā rājñā tatas tataḥ. naikaśākhena dharmeṇa yātraiṣā saṃpravartate.

बुद्धिसंजननं राज्ञां धर्मम् आचरतां सदा। जयो भवति कौरव्य तदा तद् विद्धि मे वचः।

buddhisaṃjananaṃ rājñāṃ dharmam ācaratāṃ sadā. jayo bhavati kauravya tadā tad viddhi me vacaḥ.

बुद्धिश्रेष्ठा हि राजानो जयन्ति विजयैषिणः। धर्मः प्रतिविधातव्यो बुद्ध्या राज्ञा ततस् ततः।

buddhiśreṣṭhā hi rājāno jayanti vijayaiṣiṇaḥ. dharmaḥ pratividhātavyo buddhyā rājñā tatas tataḥ.

नैकशाखेन धर्मेण राज्ञां धर्मो विधीयते। दुर्बलस्य कुतः प्रज्ञा पुरस्ताद् अनुदाहृता।

naikaśākhena dharmeṇa rājñāṃ dharmo vidhīyate. durbalasya kutaḥ prajñā purastād anudāhṛtā.

अद्वैधज्ञः पथि द्वैधे संशयं प्राप्तुम् अर्हति। बुद्धिद्वैधं वेदितव्यं पुरस्ताद् एव भारत।

advaidhajñaḥ pathi dvaidhe saṃśayaṃ prāptum arhati. buddhidvaidhaṃ veditavyaṃ purastād eva bhārata.

पार्श्वतःकरणं प्रज्ञा विषूची त्व् आपगा इव। जनस् तूच्चारितं धर्मं विजानात्य् अन्यथान्यथा।

pārśvataḥkaraṇaṃ prajñā viṣūcī tv āpagā iva. janas tūccāritaṃ dharmaṃ vijānāty anyathānyathā.

सम्यग् विज्ञानिनः के चिन् मिथ्याविज्ञानिनो ऽपरे। तद् वै यथातथं बुद्ध्वा ज्ञानम् आददते सताम्।

samyag vijñāninaḥ ke cin mithyāvijñānino 'pare. tad vai yathātathaṃ buddhvā jñānam ādadate satām.

परिमुष्णन्ति शास्त्राणि धर्मस्य परिपन्थिनः। वैषम्यम् अर्थविद्यानां नैरर्थ्यात् ख्यापयन्ति ते।

parimuṣṇanti śāstrāṇi dharmasya paripanthinaḥ. vaiṣamyam arthavidyānāṃ nairarthyāt khyāpayanti te.

आजिजीविषवो विद्यां यशस्कामाः समन्ततः। ते सर्वे नरपापिष्ठा धर्मस्य परिपन्थिनः।

ājijīviṣavo vidyāṃ yaśaskāmāḥ samantataḥ. te sarve narapāpiṣṭhā dharmasya paripanthinaḥ.

अपक्वमतयो मन्दा न जानन्ति यथातथम्। सदा ह्य् अशास्त्रकुशलाः सर्वत्रापरिनिष्ठिताः।

apakvamatayo mandā na jānanti yathātatham. sadā hy aśāstrakuśalāḥ sarvatrāpariniṣṭhitāḥ.

परिमुष्णन्ति शास्त्राणि शास्त्रदोषानुदर्शिनः। विज्ञानम् अथ विद्यानां न सम्यग् इति वर्तते।

parimuṣṇanti śāstrāṇi śāstradoṣānudarśinaḥ. vijñānam atha vidyānāṃ na samyag iti vartate.

निन्दया परविद्यानां स्वां विद्यां ख्यापयन्ति ये। वागस्त्रा वाक्छुरीमत्त्वा दुग्धविद्याफला इव। तान् विद्यावणिजो विद्धि राक्षसान् इव भारत।

nindayā paravidyānāṃ svāṃ vidyāṃ khyāpayanti ye. vāgastrā vākchurīmattvā dugdhavidyāphalā iva. tān vidyāvaṇijo viddhi rākṣasān iva bhārata.

व्याजेन कृत्स्नो विदितो धर्मस् ते परिहास्यते। न धर्मवचनं वाचा न बुद्ध्या चेति नः श्रुतम्।

vyājena kṛtsno vidito dharmas te parihāsyate. na dharmavacanaṃ vācā na buddhyā ceti naḥ śrutam.

इति बार्हस्पतं ज्ञानं प्रोवाच मघवा स्वयम्। न त्व् एव वचनं किं चिद् अनिमित्ताद् इहोच्यते।

iti bārhaspataṃ jñānaṃ provāca maghavā svayam. na tv eva vacanaṃ kiṃ cid animittād ihocyate.

स्वविनीतेन शास्त्रेण व्यवस्यन्ति तथापरे। लोकयात्राम् इहैके तु धर्मम् आहुर् मनीषिणः।

svavinītena śāstreṇa vyavasyanti tathāpare. lokayātrām ihaike tu dharmam āhur manīṣiṇaḥ.

समुद्दिष्टं सतां धर्मं स्वयम् ऊहेन् न पण्डितः। अमर्षाच् छास्त्रसंमोहाद् अविज्ञानाच् च भारत।

samuddiṣṭaṃ satāṃ dharmaṃ svayam ūhen na paṇḍitaḥ. amarṣāc chāstrasaṃmohād avijñānāc ca bhārata.

शास्त्रं प्राज्ञस्य वदतः समूहे यात्य् अदर्शनम्। आगतागमया बुद्ध्या वचनेन प्रशस्यते।

śāstraṃ prājñasya vadataḥ samūhe yāty adarśanam. āgatāgamayā buddhyā vacanena praśasyate.

अज्ञानाज् ज्ञानहेतुत्वाद् वचनं साधु मन्यते। अनपाहतम् एवेदं नेदं शास्त्रम् अपार्थकम्।

ajñānāj jñānahetutvād vacanaṃ sādhu manyate. anapāhatam evedaṃ nedaṃ śāstram apārthakam.

दैतेयान् उशनाः प्राह संशयच्छेदने पुरा। ज्ञानम् अव्यपदेश्यं हि यथा नास्ति तथैव तत्।

daiteyān uśanāḥ prāha saṃśayacchedane purā. jñānam avyapadeśyaṃ hi yathā nāsti tathaiva tat.

तेन त्वं छिन्नमूलेन कं तोषयितुम् अर्हसि। अतथ्यविहितं यो वा नेदं वाक्यम् उपाश्नुयात्।

tena tvaṃ chinnamūlena kaṃ toṣayitum arhasi. atathyavihitaṃ yo vā nedaṃ vākyam upāśnuyāt.

उग्रायैव हि सृष्टो ऽसि कर्मणे न त्व् अवेक्षसे। अङ्गेमाम् अन्ववेक्षस्व राजनीतिं बुभूषितुम्। यया प्रमुच्यते त्व् अन्यो यदर्थं च प्रमोदते।

ugrāyaiva hi sṛṣṭo 'si karmaṇe na tv avekṣase. aṅgemām anvavekṣasva rājanītiṃ bubhūṣitum. yayā pramucyate tv anyo yadarthaṃ ca pramodate.

अजो ऽश्वः क्षत्रम् इत्य् एतत् सदृशं ब्रह्मणा कृतम्। तस्मान् नतीक्ष्णभूतानां यात्रा का चित् प्रसिध्यति।

ajo 'śvaḥ kṣatram ity etat sadṛśaṃ brahmaṇā kṛtam. tasmān natīkṣṇabhūtānāṃ yātrā kā cit prasidhyati.

यस् त्व् अवध्यवधे दोषः स वध्यस्यावधे स्मृतः। एषैव खलु मर्यादा याम् अयं परिवर्जयेत्।

yas tv avadhyavadhe doṣaḥ sa vadhyasyāvadhe smṛtaḥ. eṣaiva khalu maryādā yām ayaṃ parivarjayet.

तस्मात् तीक्ष्णः प्रजा राजा स्वधर्मे स्थापयेद् उत। अन्योन्यं भक्षयन्तो हि प्रचरेयुर् वृका इव।

tasmāt tīkṣṇaḥ prajā rājā svadharme sthāpayed uta. anyonyaṃ bhakṣayanto hi pracareyur vṛkā iva.

यस्य दस्युगणा राष्ट्रे ध्वाङ्क्षा मत्स्याञ् जलाद् इव। विहरन्ति परस्वानि स वै क्षत्रियपांसनः।

yasya dasyugaṇā rāṣṭre dhvāṅkṣā matsyāñ jalād iva. viharanti parasvāni sa vai kṣatriyapāṃsanaḥ.

कुलीनान् सचिवान् कृत्वा वेदविद्यासमन्वितान्। प्रशाधि पृथिवीं राजन् प्रजा धर्मेण पालयन्। वेदवेदाङ्गतत्त्वज्ञो जपहोमपरायणः। आशीर्वादपरो नित्यम् एष राजा पुरोहितः।

kulīnān sacivān kṛtvā vedavidyāsamanvitān. praśādhi pṛthivīṃ rājan prajā dharmeṇa pālayan. vedavedāṅgatattvajño japahomaparāyaṇaḥ. āśīrvādaparo nityam eṣa rājā purohitaḥ.

विहीनजम् अकर्माणं यः प्रगृह्णाति भूमिपः। उभयस्याविशेषज्ञस् तद् वै क्षत्रं नपुंसकम्।

vihīnajam akarmāṇaṃ yaḥ pragṛhṇāti bhūmipaḥ. ubhayasyāviśeṣajñas tad vai kṣatraṃ napuṃsakam.

नैवोग्रं नैव चानुग्रं धर्मेणेह प्रशस्यते। उभयं न व्यतिक्रामेद् उग्रो भूत्वा मृदुर् भव।

naivograṃ naiva cānugraṃ dharmeṇeha praśasyate. ubhayaṃ na vyatikrāmed ugro bhūtvā mṛdur bhava.

कष्टः क्षत्रियधर्मो ऽयं सौहृदं त्वयि यत् स्थितम्। उग्रे कर्मणि सृष्टो ऽसि तस्माद् राज्यं प्रशाधि वै। अरुष्टः कस्य चिद् राजन्न् एवम् एव समाचर।

kaṣṭaḥ kṣatriyadharmo 'yaṃ sauhṛdaṃ tvayi yat sthitam. ugre karmaṇi sṛṣṭo 'si tasmād rājyaṃ praśādhi vai. aruṣṭaḥ kasya cid rājann evam eva samācara.

अशिष्टनिग्रहो नित्यं शिष्टस्य परिपालनम्। इति शक्रो ऽब्रवीद् धीमान् आपत्सु भरतर्षभ।

aśiṣṭanigraho nityaṃ śiṣṭasya paripālanam. iti śakro 'bravīd dhīmān āpatsu bharatarṣabha.

युधिष्ठिर उवाच। अस्ति स्विद् दस्युमर्यादा याम् अन्यो नातिलङ्घयेत्। पृच्छामि त्वां सतां श्रेष्ठ तन् मे ब्रूहि पितामह।

yudhiṣṭhira uvāca. asti svid dasyumaryādā yām anyo nātilaṅghayet. pṛcchāmi tvāṃ satāṃ śreṣṭha tan me brūhi pitāmaha.

भीष्म उवाच। ब्राह्मणान् एव सेवेत विद्यावृद्धांस् तपस्विनः। श्रुतचारित्रवृत्ताढ्यान् पवित्रं ह्य् एतद् उत्तमम्।

bhīṣma uvāca. brāhmaṇān eva seveta vidyāvṛddhāṃs tapasvinaḥ. śrutacāritravṛttāḍhyān pavitraṃ hy etad uttamam.

या देवतासु वृत्तिस् ते सास्तु विप्रेषु सर्वदा। क्रुद्धैर् हि विप्रैः कर्माणि कृतानि बहुधा नृप।

yā devatāsu vṛttis te sāstu vipreṣu sarvadā. kruddhair hi vipraiḥ karmāṇi kṛtāni bahudhā nṛpa.

तेषां प्रीत्या यशो मुख्यम् अप्रीत्या तु विपर्ययः। प्रीत्या ह्य् अमृतवद् विप्राः क्रुद्धाश् चैव यथा विषम्।

teṣāṃ prītyā yaśo mukhyam aprītyā tu viparyayaḥ. prītyā hy amṛtavad viprāḥ kruddhāś caiva yathā viṣam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...