महाभारत 12.136 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 136→

[mh-12-136] • 211 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। सर्वत्र बुद्धिः कथिता श्रेष्ठा ते भरतर्षभ। अनागता तथोत्पन्ना दीर्घसूत्रा विनाशिनी।

yudhiṣṭhira uvāca. sarvatra buddhiḥ kathitā śreṣṭhā te bharatarṣabha. anāgatā tathotpannā dīrghasūtrā vināśinī.

तद् इच्छामि परां बुद्धिं श्रोतुं भरतसत्तम। यथा राजन् न मुह्येत शत्रुभिः परिवारितः।

tad icchāmi parāṃ buddhiṃ śrotuṃ bharatasattama. yathā rājan na muhyeta śatrubhiḥ parivāritaḥ.

धर्मार्थकुशल प्राज्ञ सर्वशास्त्रविशारद। पृच्छामि त्वा कुरुश्रेष्ठ तन् मे व्याख्यातुम् अर्हसि।

dharmārthakuśala prājña sarvaśāstraviśārada. pṛcchāmi tvā kuruśreṣṭha tan me vyākhyātum arhasi.

शत्रुभिर् बहुभिर् ग्रस्तो यथा वर्तेत पार्थिवः। एतद् इच्छाम्य् अहं श्रोतुं सर्वम् एव यथाविधि।

śatrubhir bahubhir grasto yathā varteta pārthivaḥ. etad icchāmy ahaṃ śrotuṃ sarvam eva yathāvidhi.

विषमस्थं हि राजानं शत्रवः परिपन्थिनः। बहवो ऽप्य् एकम् उद्धर्तुं यतन्ते पूर्वतापिताः।

viṣamasthaṃ hi rājānaṃ śatravaḥ paripanthinaḥ. bahavo 'py ekam uddhartuṃ yatante pūrvatāpitāḥ.

सर्वतः प्रार्थ्यमानेन दुर्बलेन महाबलैः। एकेनैवासहायेन शक्यं स्थातुं कथं भवेत्।

sarvataḥ prārthyamānena durbalena mahābalaiḥ. ekenaivāsahāyena śakyaṃ sthātuṃ kathaṃ bhavet.

कथं मित्रम् अरिं चैव विन्देत भरतर्षभ। चेष्टितव्यं कथं चात्र शत्रोर् मित्रस्य चान्तरे।

kathaṃ mitram ariṃ caiva vindeta bharatarṣabha. ceṣṭitavyaṃ kathaṃ cātra śatror mitrasya cāntare.

प्रज्ञातलक्षणे राजन्न् अमित्रे मित्रतां गते। कथं नु पुरुषः कुर्यात् किं वा कृत्वा सुखी भवेत्।

prajñātalakṣaṇe rājann amitre mitratāṃ gate. kathaṃ nu puruṣaḥ kuryāt kiṃ vā kṛtvā sukhī bhavet.

विग्रहं केन वा कुर्यात् संधिं वा केन योजयेत्। कथं वा शत्रुमध्यस्थो वर्तेताबलवान् इति।

vigrahaṃ kena vā kuryāt saṃdhiṃ vā kena yojayet. kathaṃ vā śatrumadhyastho vartetābalavān iti.

एतद् वै सर्वकृत्यानां परं कृत्यं परंतप। नैतस्य कश् चिद् वक्तास्ति श्रोता चापि सुदुर्लभः।

etad vai sarvakṛtyānāṃ paraṃ kṛtyaṃ paraṃtapa. naitasya kaś cid vaktāsti śrotā cāpi sudurlabhaḥ.

ऋते शांतनवाद् भीष्मात् सत्यसंधाज् जितेन्द्रियात्। तद् अन्विष्य महाबाहो सर्वम् एतद् वदस्व मे।

ṛte śāṃtanavād bhīṣmāt satyasaṃdhāj jitendriyāt. tad anviṣya mahābāho sarvam etad vadasva me.

भीष्म उवाच। त्वद्युक्तो ऽयम् अनुप्रश्नो युधिष्ठिर गुणोदयः। शृणु मे पुत्र कार्त्स्न्येन गुह्यम् आपत्सु भारत।

bhīṣma uvāca. tvadyukto 'yam anupraśno yudhiṣṭhira guṇodayaḥ. śṛṇu me putra kārtsnyena guhyam āpatsu bhārata.

अमित्रो मित्रतां याति मित्रं चापि प्रदुष्यति। सामर्थ्ययोगात् कार्याणां तद्गत्या हि सदा गतिः।

amitro mitratāṃ yāti mitraṃ cāpi praduṣyati. sāmarthyayogāt kāryāṇāṃ tadgatyā hi sadā gatiḥ.

तस्माद् विश्वसितव्यं च विग्रहं च समाचरेत्। देशं कालं च विज्ञाय कार्याकार्यविनिश्चये।

tasmād viśvasitavyaṃ ca vigrahaṃ ca samācaret. deśaṃ kālaṃ ca vijñāya kāryākāryaviniścaye.

संधातव्यं बुधैर् नित्यं व्यवस्यं च हितार्थिभिः। अमित्रैर् अपि संधेयं प्राणा रक्ष्याश् च भारत।

saṃdhātavyaṃ budhair nityaṃ vyavasyaṃ ca hitārthibhiḥ. amitrair api saṃdheyaṃ prāṇā rakṣyāś ca bhārata.

यो ह्य् अमित्रैर् नरो नित्यं न संदध्याद् अपण्डितः। न सो ऽर्थम् आप्नुयात् किं चित् फलान्य् अपि च भारत।

yo hy amitrair naro nityaṃ na saṃdadhyād apaṇḍitaḥ. na so 'rtham āpnuyāt kiṃ cit phalāny api ca bhārata.

यस् त्व् अमित्रेण संधत्ते मित्रेण च विरुध्यते। अर्थयुक्तिं समालोक्य सुमहद् विन्दते फलम्।

yas tv amitreṇa saṃdhatte mitreṇa ca virudhyate. arthayuktiṃ samālokya sumahad vindate phalam.

अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। मार्जारस्य च संवादं न्यग्रोधे मूषकस्य च।

atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. mārjārasya ca saṃvādaṃ nyagrodhe mūṣakasya ca.

वने महति कस्मिंश् चिन् न्यग्रोधः सुमहान् अभूत्। लताजालपरिच्छन्नो नानाद्विजगणायुतः।

vane mahati kasmiṃś cin nyagrodhaḥ sumahān abhūt. latājālaparicchanno nānādvijagaṇāyutaḥ.

स्कन्धवान् मेघसंकाशः शीतच्छायो मनोरमः। वैरन्त्यम् अभितो जातस् तरुर् व्यालमृगाकुलः।

skandhavān meghasaṃkāśaḥ śītacchāyo manoramaḥ. vairantyam abhito jātas tarur vyālamṛgākulaḥ.

तस्य मूलं समाश्रित्य कृत्वा शतमुखं बिलम्। वसति स्म महाप्राज्ञः पलितो नाम मूषकः।

tasya mūlaṃ samāśritya kṛtvā śatamukhaṃ bilam. vasati sma mahāprājñaḥ palito nāma mūṣakaḥ.

शाखाश् च तस्य संश्रित्य वसति स्म सुखं पुरः। लोमशो नाम मार्जारः पक्षिसत्त्वावसादकः।

śākhāś ca tasya saṃśritya vasati sma sukhaṃ puraḥ. lomaśo nāma mārjāraḥ pakṣisattvāvasādakaḥ.

तत्र चागत्य चण्डालो वैरन्त्यकृतकेतनः। अयोजयत् तम् उन्माथं नित्यम् अस्तं गते रवौ।

tatra cāgatya caṇḍālo vairantyakṛtaketanaḥ. ayojayat tam unmāthaṃ nityam astaṃ gate ravau.

तत्र स्नायुमयान् पाशान् यथावत् संनिधाय सः। गृहं गत्वा सुखं शेते प्रभाताम् एति शर्वरीम्।

tatra snāyumayān pāśān yathāvat saṃnidhāya saḥ. gṛhaṃ gatvā sukhaṃ śete prabhātām eti śarvarīm.

तत्र स्म नित्यं बध्यन्ते नक्तं बहुविधा मृगाः। कदा चित् तत्र मार्जारस् त्व् अप्रमत्तो ऽप्य् अबध्यत।

tatra sma nityaṃ badhyante naktaṃ bahuvidhā mṛgāḥ. kadā cit tatra mārjāras tv apramatto 'py abadhyata.

तस्मिन् बद्धे महाप्राज्ञः शत्रौ नित्याततायिनि। तं कालं पलितो ज्ञात्वा विचचार सुनिर्भयः।

tasmin baddhe mahāprājñaḥ śatrau nityātatāyini. taṃ kālaṃ palito jñātvā vicacāra sunirbhayaḥ.

तेनानुचरता तस्मिन् वने विश्वस्तचारिणा। भक्षं विचरमाणेन नचिराद् दृष्टम् आमिषम्।

tenānucaratā tasmin vane viśvastacāriṇā. bhakṣaṃ vicaramāṇena nacirād dṛṣṭam āmiṣam.

स तम् उन्माथम् आरुह्य तद् आमिषम् अभक्षयत्। तस्योपरि सपत्नस्य बद्धस्य मनसा हसन्।

sa tam unmātham āruhya tad āmiṣam abhakṣayat. tasyopari sapatnasya baddhasya manasā hasan.

आमिषे तु प्रसक्तः स कदा चिद् अवलोकयन्। अपश्यद् अपरं घोरम् आत्मनः शत्रुम् आगतम्।

āmiṣe tu prasaktaḥ sa kadā cid avalokayan. apaśyad aparaṃ ghoram ātmanaḥ śatrum āgatam.

शरप्रसूनसंकाशं महीविवरशायिनम्। नकुलं हरिकं नाम चपलं ताम्रलोचनम्।

śaraprasūnasaṃkāśaṃ mahīvivaraśāyinam. nakulaṃ harikaṃ nāma capalaṃ tāmralocanam.

तेन मूषकगन्धेन त्वरमाणम् उपागतम्। भक्षार्थं लेलिहद् वक्त्रं भूमाव् ऊर्ध्वमुखं स्थितम्।

tena mūṣakagandhena tvaramāṇam upāgatam. bhakṣārthaṃ lelihad vaktraṃ bhūmāv ūrdhvamukhaṃ sthitam.

शाखागतम् अरिं चान्यद् अपश्यत् कोटरालयम्। उलूकं चन्द्रकं नाम तीक्ष्णतुण्डं क्षपाचरम्।

śākhāgatam ariṃ cānyad apaśyat koṭarālayam. ulūkaṃ candrakaṃ nāma tīkṣṇatuṇḍaṃ kṣapācaram.

गतस्य विषयं तस्य नकुलोलूकयोस् तदा। अथास्यासीद् इयं चिन्ता तत् प्राप्य सुमहद् भयम्।

gatasya viṣayaṃ tasya nakulolūkayos tadā. athāsyāsīd iyaṃ cintā tat prāpya sumahad bhayam.

आपद्य् अस्यां सुकष्टायां मरणे समुपस्थिते। समन्ताद् भय उत्पन्ने कथं कार्यं हितैषिणा।

āpady asyāṃ sukaṣṭāyāṃ maraṇe samupasthite. samantād bhaya utpanne kathaṃ kāryaṃ hitaiṣiṇā.

स तथा सर्वतो रुद्धः सर्वत्र समदर्शनः। अभवद् भयसंतप्तश् चक्रे चेमां परां गतिम्।

sa tathā sarvato ruddhaḥ sarvatra samadarśanaḥ. abhavad bhayasaṃtaptaś cakre cemāṃ parāṃ gatim.

आपद् विनाशभूयिष्ठा शतैकीयं च जीवितम्। समन्तसंशया चेयम् अस्मान् आपद् उपस्थिता।

āpad vināśabhūyiṣṭhā śataikīyaṃ ca jīvitam. samantasaṃśayā ceyam asmān āpad upasthitā.

गतं हि सहसा भूमिं नकुलो मां समाप्नुयात्। उलूके मूर्ध्नि संनद्धे भुजगाराव् अवाक्स्थिते। मार्जारे पाशसंबद्धे किं कर्तव्यं मया भवेत्। कच्चिद् राजगुणैः षड्भिः सप्तोपायास् तथानघ। उलूकश् चेह तिष्ठन्तं मार्जारः पाशसंक्षयात्।

gataṃ hi sahasā bhūmiṃ nakulo māṃ samāpnuyāt. ulūke mūrdhni saṃnaddhe bhujagārāv avāksthite. mārjāre pāśasaṃbaddhe kiṃ kartavyaṃ mayā bhavet. kaccid rājaguṇaiḥ ṣaḍbhiḥ saptopāyās tathānagha. ulūkaś ceha tiṣṭhantaṃ mārjāraḥ pāśasaṃkṣayāt.

न त्व् एवास्मद्विधः प्राज्ञः संमोहं गन्तुम् अर्हति। करिष्ये जीविते यत्नं यावद् उच्छ्वासनिग्रहम्।

na tv evāsmadvidhaḥ prājñaḥ saṃmohaṃ gantum arhati. kariṣye jīvite yatnaṃ yāvad ucchvāsanigraham.

न हि बुद्ध्यान्विताः प्राज्ञा नीतिशास्त्रविशारदाः। संभ्रमन्त्य् आपदं प्राप्य महतो ऽर्थान् अवाप्य च।

na hi buddhyānvitāḥ prājñā nītiśāstraviśāradāḥ. saṃbhramanty āpadaṃ prāpya mahato 'rthān avāpya ca.

न त्व् अन्याम् इह मार्जाराद् गतिं पश्यामि सांप्रतम्। विषमस्थो ह्य् अयं जन्तुः कृत्यं चास्य महन् मया।

na tv anyām iha mārjārād gatiṃ paśyāmi sāṃpratam. viṣamastho hy ayaṃ jantuḥ kṛtyaṃ cāsya mahan mayā.

जीवितार्थी कथं त्व् अद्य प्रार्थितः शत्रुभिस् त्रिभिः। तस्माद् इमम् अहं शत्रुं मार्जारं संश्रयामि वै।

jīvitārthī kathaṃ tv adya prārthitaḥ śatrubhis tribhiḥ. tasmād imam ahaṃ śatruṃ mārjāraṃ saṃśrayāmi vai.

क्षत्रविद्यां समाश्रित्य हितम् अस्योपधारये। येनेमं शत्रुसंघातं मतिपूर्वेण वञ्चये।

kṣatravidyāṃ samāśritya hitam asyopadhāraye. yenemaṃ śatrusaṃghātaṃ matipūrveṇa vañcaye.

अयम् अत्यन्तशत्रुर् मे वैषम्यं परमं गतः। मूढो ग्राहयितुं स्वार्थं संगत्या यदि शक्यते।

ayam atyantaśatrur me vaiṣamyaṃ paramaṃ gataḥ. mūḍho grāhayituṃ svārthaṃ saṃgatyā yadi śakyate.

कदा चिद् व्यसनं प्राप्य संधिं कुर्यान् मया सह। बलिना संनिविष्टस्य शत्रोर् अपि परिग्रहः। कार्य इत्य् आहुर् आचार्या विषमे जीवितार्थिना।

kadā cid vyasanaṃ prāpya saṃdhiṃ kuryān mayā saha. balinā saṃniviṣṭasya śatror api parigrahaḥ. kārya ity āhur ācāryā viṣame jīvitārthinā.

श्रेयान् हि पण्डितः शत्रुर् न च मित्रम् अपण्डितम्। मम ह्य् अमित्रे मार्जारे जीवितं संप्रतिष्ठितम्।

śreyān hi paṇḍitaḥ śatrur na ca mitram apaṇḍitam. mama hy amitre mārjāre jīvitaṃ saṃpratiṣṭhitam.

हन्तैनं संप्रवक्ष्यामि हेतुम् आत्माभिरक्षणे। अपीदानीम् अयं शत्रुः संगत्या पण्डितो भवेत्। एवं विचिन्तयाम् आस मूषकः शत्रुचेष्टितम्।

hantainaṃ saṃpravakṣyāmi hetum ātmābhirakṣaṇe. apīdānīm ayaṃ śatruḥ saṃgatyā paṇḍito bhavet. evaṃ vicintayām āsa mūṣakaḥ śatruceṣṭitam.

ततो ऽर्थगतितत्त्वज्ञः संधिविग्रहकालवित्। सान्त्वपूर्वम् इदं वाक्यं मार्जारं मूषको ऽब्रवीत्।

tato 'rthagatitattvajñaḥ saṃdhivigrahakālavit. sāntvapūrvam idaṃ vākyaṃ mārjāraṃ mūṣako 'bravīt.

सौहृदेनाभिभाषे त्वा कच्चिन् मार्जार जीवसि। जीवितं हि तवेच्छामि श्रेयः साधारणं हि नौ।

sauhṛdenābhibhāṣe tvā kaccin mārjāra jīvasi. jīvitaṃ hi tavecchāmi śreyaḥ sādhāraṇaṃ hi nau.

न ते सौम्य विषत्तव्यं जीविष्यसि यथा पुरा। अहं त्वाम् उद्धरिष्यामि प्राणाञ् जह्यां हि ते कृते।

na te saumya viṣattavyaṃ jīviṣyasi yathā purā. ahaṃ tvām uddhariṣyāmi prāṇāñ jahyāṃ hi te kṛte.

अस्ति कश् चिद् उपायो ऽत्र पुष्कलः प्रतिभाति माम्। येन शक्यस् त्वया मोक्षः प्राप्तुं श्रेयो यथा मया।

asti kaś cid upāyo 'tra puṣkalaḥ pratibhāti mām. yena śakyas tvayā mokṣaḥ prāptuṃ śreyo yathā mayā.

मया ह्य् उपायो दृष्टो ऽयं विचार्य मतिम् आत्मनः। आत्मार्थं च त्वदर्थं च श्रेयः साधारणं हि नौ।

mayā hy upāyo dṛṣṭo 'yaṃ vicārya matim ātmanaḥ. ātmārthaṃ ca tvadarthaṃ ca śreyaḥ sādhāraṇaṃ hi nau.

इदं हि नकुलोलूकं पापबुद्ध्य् अभितः स्थितम्। न धर्षयति मार्जार तेन मे स्वस्ति सांप्रतम्।

idaṃ hi nakulolūkaṃ pāpabuddhy abhitaḥ sthitam. na dharṣayati mārjāra tena me svasti sāṃpratam.

कूजंश् चपलनेत्रो ऽयं कौशिको मां निरीक्षते। नगशाखाग्रहस् तिष्ठंस् तस्याहं भृशम् उद्विजे।

kūjaṃś capalanetro 'yaṃ kauśiko māṃ nirīkṣate. nagaśākhāgrahas tiṣṭhaṃs tasyāhaṃ bhṛśam udvije.

सतां साप्तपदं सख्यं सवासो मे ऽसि पण्डितः। सांवास्यकं करिष्यामि नास्ति ते मृत्युतो भयम्।

satāṃ sāptapadaṃ sakhyaṃ savāso me 'si paṇḍitaḥ. sāṃvāsyakaṃ kariṣyāmi nāsti te mṛtyuto bhayam.

न हि शक्नोषि मार्जार पाशं छेत्तुं विना मया। अहं छेत्स्यामि ते पाशं यदि मां त्वं न हिंससि।

na hi śaknoṣi mārjāra pāśaṃ chettuṃ vinā mayā. ahaṃ chetsyāmi te pāśaṃ yadi māṃ tvaṃ na hiṃsasi.

त्वम् आश्रितो नगस्याग्रं मूलं त्व् अहम् उपाश्रितः। चिरोषिताव् इहावां वै वृक्षे ऽस्मिन् विदितं हि ते।

tvam āśrito nagasyāgraṃ mūlaṃ tv aham upāśritaḥ. ciroṣitāv ihāvāṃ vai vṛkṣe 'smin viditaṃ hi te.

यस्मिन्न् आश्वसते कश् चिद् यश् च नाश्वसते क्व चित्। न तौ धीराः प्रशंसन्ति नित्यम् उद्विग्नचेतसौ।

yasminn āśvasate kaś cid yaś ca nāśvasate kva cit. na tau dhīrāḥ praśaṃsanti nityam udvignacetasau.

तस्माद् विवर्धतां प्रीतिः सत्या संगतिर् अस्तु नौ। कालातीतम् अपार्थं हि न प्रशंसन्ति पण्डिताः।

tasmād vivardhatāṃ prītiḥ satyā saṃgatir astu nau. kālātītam apārthaṃ hi na praśaṃsanti paṇḍitāḥ.

अर्थयुक्तिम् इमां तावद् यथाभूतां निशामय। तव जीवितम् इच्छामि त्वं ममेच्छसि जीवितम्।

arthayuktim imāṃ tāvad yathābhūtāṃ niśāmaya. tava jīvitam icchāmi tvaṃ mamecchasi jīvitam.

कश् चित् तरति काष्ठेन सुगम्भीरां महानदीम्। स तारयति तत् काष्ठं स च काष्ठेन तार्यते।

kaś cit tarati kāṣṭhena sugambhīrāṃ mahānadīm. sa tārayati tat kāṣṭhaṃ sa ca kāṣṭhena tāryate.

ईदृशो नौ समायोगो भविष्यति सुनिस्तरः। अहं त्वां तारयिष्यामि त्वं च मां तारयिष्यसि।

īdṛśo nau samāyogo bhaviṣyati sunistaraḥ. ahaṃ tvāṃ tārayiṣyāmi tvaṃ ca māṃ tārayiṣyasi.

एवम् उक्त्वा तु पलितस् तदर्थम् उभयोर् हितम्। हेतुमद् ग्रहणीयं च कालाकाङ्क्षी व्यपैक्षत।

evam uktvā tu palitas tadartham ubhayor hitam. hetumad grahaṇīyaṃ ca kālākāṅkṣī vyapaikṣata.

अथ सुव्याहृतं तस्य श्रुत्वा शत्रुर् विचक्षणः। हेतुमद् ग्रहणीयार्थं मार्जारो वाक्यम् अब्रवीत्।

atha suvyāhṛtaṃ tasya śrutvā śatrur vicakṣaṇaḥ. hetumad grahaṇīyārthaṃ mārjāro vākyam abravīt.

बुद्धिमान् वाक्यसंपन्नस् तद् वाक्यम् अनुवर्णयन्। ताम् अवस्थाम् अवेक्ष्यान्त्यां साम्नैव प्रत्यपूजयत्।

buddhimān vākyasaṃpannas tad vākyam anuvarṇayan. tām avasthām avekṣyāntyāṃ sāmnaiva pratyapūjayat.

ततस् तीक्ष्णाग्रदशनो वैडूर्यमणिलोचनः। मूषकं मन्दम् उद्वीक्ष्य मार्जारो लोमशो ऽब्रवीत्।

tatas tīkṣṇāgradaśano vaiḍūryamaṇilocanaḥ. mūṣakaṃ mandam udvīkṣya mārjāro lomaśo 'bravīt.

नन्दामि सौम्य भद्रं ते यो मां जीवन्तम् इच्छसि। श्रेयश् च यदि जानीषे क्रियतां मा विचारय।

nandāmi saumya bhadraṃ te yo māṃ jīvantam icchasi. śreyaś ca yadi jānīṣe kriyatāṃ mā vicāraya.

अहं हि दृढम् आपन्नस् त्वम् आपन्नतरो मया। द्वयोर् आपन्नयोः संधिः क्रियतां मा विचारय।

ahaṃ hi dṛḍham āpannas tvam āpannataro mayā. dvayor āpannayoḥ saṃdhiḥ kriyatāṃ mā vicāraya.

विधत्स्व प्राप्तकालं यत् कार्यं सिध्यतु चावयोः। मयि कृच्छ्राद् विनिर्मुक्ते न विनङ्क्ष्यति ते कृतम्।

vidhatsva prāptakālaṃ yat kāryaṃ sidhyatu cāvayoḥ. mayi kṛcchrād vinirmukte na vinaṅkṣyati te kṛtam.

न्यस्तमानो ऽस्मि भक्तो ऽस्मि शिष्यस् त्वद्धितकृत् तथा। निदेशवशवर्ती च भवन्तं शरणं गतः।

nyastamāno 'smi bhakto 'smi śiṣyas tvaddhitakṛt tathā. nideśavaśavartī ca bhavantaṃ śaraṇaṃ gataḥ.

इत्य् एवम् उक्तः पलितो मार्जारं वशम् आगतम्। वाक्यं हितम् उवाचेदम् अभिनीतार्थम् अर्थवत्।

ity evam uktaḥ palito mārjāraṃ vaśam āgatam. vākyaṃ hitam uvācedam abhinītārtham arthavat.

उदारं यद् भवान् आह नैतच् चित्रं भवद्विधे। विदितो यस् तु मार्गो मे हितार्थं शृणु तं मम।

udāraṃ yad bhavān āha naitac citraṃ bhavadvidhe. vidito yas tu mārgo me hitārthaṃ śṛṇu taṃ mama.

अहं त्वानुप्रवेक्ष्यामि नकुलान् मे महद् भयम्। त्रायस्व मां मा वधीश् च शक्तो ऽस्मि तव मोक्षणे।

ahaṃ tvānupravekṣyāmi nakulān me mahad bhayam. trāyasva māṃ mā vadhīś ca śakto 'smi tava mokṣaṇe.

उलूकाच् चैव मां रक्ष क्षुद्रः प्रार्थयते हि माम्। अहं छेत्स्यामि ते पाशान् सखे सत्येन ते शपे।

ulūkāc caiva māṃ rakṣa kṣudraḥ prārthayate hi mām. ahaṃ chetsyāmi te pāśān sakhe satyena te śape.

तद् वचः संगतं श्रुत्वा लोमशो युक्तम् अर्थवत्। हर्षाद् उद्वीक्ष्य पलितं स्वागतेनाभ्यपूजयत्।

tad vacaḥ saṃgataṃ śrutvā lomaśo yuktam arthavat. harṣād udvīkṣya palitaṃ svāgatenābhyapūjayat.

स तं संपूज्य पलितं मार्जारः सौहृदे स्थितः। सुविचिन्त्याब्रवीद् धीरः प्रीतस् त्वरित एव हि।

sa taṃ saṃpūjya palitaṃ mārjāraḥ sauhṛde sthitaḥ. suvicintyābravīd dhīraḥ prītas tvarita eva hi.

क्षिप्रम् आगच्छ भद्रं ते त्वं मे प्राणसमः सखा। तव प्राज्ञ प्रसादाद् धि क्षिप्रं प्राप्स्यामि जीवितम्।

kṣipram āgaccha bhadraṃ te tvaṃ me prāṇasamaḥ sakhā. tava prājña prasādād dhi kṣipraṃ prāpsyāmi jīvitam.

यद् यद् एवंगतेनाद्य शक्यं कर्तुं मया तव। तद् आज्ञापय कर्ताहं संधिर् एवास्तु नौ सखे।

yad yad evaṃgatenādya śakyaṃ kartuṃ mayā tava. tad ājñāpaya kartāhaṃ saṃdhir evāstu nau sakhe.

अस्मात् ते संशयान् मुक्तः समित्रगणबान्धवः। सर्वकार्याणि कर्ताहं प्रियाणि च हितानि च।

asmāt te saṃśayān muktaḥ samitragaṇabāndhavaḥ. sarvakāryāṇi kartāhaṃ priyāṇi ca hitāni ca.

मुक्तश् च व्यसनाद् अस्मात् सौम्याहम् अपि नाम ते। प्रीतिम् उत्पादयेयं च प्रतिकर्तुं च शक्नुयाम्। प्रत्यपकुर्वन् बह्व् अपि न भाति पूर्वोपकारिणा तुल्यः। एकः करोति हि कृते निष्कारणम् एव कुरुते ऽन्यः।

muktaś ca vyasanād asmāt saumyāham api nāma te. prītim utpādayeyaṃ ca pratikartuṃ ca śaknuyām. pratyapakurvan bahv api na bhāti pūrvopakāriṇā tulyaḥ. ekaḥ karoti hi kṛte niṣkāraṇam eva kurute 'nyaḥ.

ग्राहयित्वा तु तं स्वार्थं मार्जारं मूषकस् तदा। प्रविवेश सुविस्रब्धः सम्यग् अर्थांश् चचार ह।

grāhayitvā tu taṃ svārthaṃ mārjāraṃ mūṣakas tadā. praviveśa suvisrabdhaḥ samyag arthāṃś cacāra ha.

एवम् आश्वासितो विद्वान् मार्जारेण स मूषकः। मार्जारोरसि विस्रब्धः सुष्वाप पितृमातृवत्।

evam āśvāsito vidvān mārjāreṇa sa mūṣakaḥ. mārjārorasi visrabdhaḥ suṣvāpa pitṛmātṛvat.

लीनं तु तस्य गात्रेषु मार्जारस्याथ मूषकम्। तौ दृष्ट्वा नकुलोलूकौ निराशौ जग्मतुर् गृहान्। तथैव तौ सुसंत्रस्तौ दृढम् आगततन्द्रितौ। दृष्ट्वा तयोः परां प्रीतिं विस्मयं परमं गतौ। बलिनौ मतिमन्तौ च सुवृत्तौ चाप्य् उपासितौ। अशक्तौ तु नयात् तस्मात् संप्रधर्षयितुं बलात्। कार्यार्थकृतसंधी तौ दृष्ट्वा मार्जारमूषिकौ। उलूकनकुलौ तूर्णं जग्मतुस् तौ स्वम् आलयम्।

līnaṃ tu tasya gātreṣu mārjārasyātha mūṣakam. tau dṛṣṭvā nakulolūkau nirāśau jagmatur gṛhān. tathaiva tau susaṃtrastau dṛḍham āgatatandritau. dṛṣṭvā tayoḥ parāṃ prītiṃ vismayaṃ paramaṃ gatau. balinau matimantau ca suvṛttau cāpy upāsitau. aśaktau tu nayāt tasmāt saṃpradharṣayituṃ balāt. kāryārthakṛtasaṃdhī tau dṛṣṭvā mārjāramūṣikau. ulūkanakulau tūrṇaṃ jagmatus tau svam ālayam.

लीनस् तु तस्य गात्रेषु पलितो देशकालवित्। चिच्छेद पाशान् नृपते कालाकाङ्क्षी शनैः शनैः।

līnas tu tasya gātreṣu palito deśakālavit. ciccheda pāśān nṛpate kālākāṅkṣī śanaiḥ śanaiḥ.

अथ बन्धपरिक्लिष्टो मार्जारो वीक्ष्य मूषकम्। छिन्दन्तं वै तदा पाशान् अत्वरन्तं त्वरान्वितः।

atha bandhaparikliṣṭo mārjāro vīkṣya mūṣakam. chindantaṃ vai tadā pāśān atvarantaṃ tvarānvitaḥ.

तम् अत्वरन्तं पलितं पाशानां छेदने तदा। संचोदयितुम् आरेभे मार्जारो मूषकं तदा।

tam atvarantaṃ palitaṃ pāśānāṃ chedane tadā. saṃcodayitum ārebhe mārjāro mūṣakaṃ tadā.

किं सौम्य नाभित्वरसे किं कृतार्थो ऽवमन्यसे। छिन्धि पाशान् अमित्रघ्न पुरा श्वपच एति सः।

kiṃ saumya nābhitvarase kiṃ kṛtārtho 'vamanyase. chindhi pāśān amitraghna purā śvapaca eti saḥ.

इत्य् उक्तस् त्वरता तेन मतिमान् पलितो ऽब्रवीत्। मार्जारम् अकृतप्रज्ञं वश्यम् आत्महितं वचः।

ity uktas tvaratā tena matimān palito 'bravīt. mārjāram akṛtaprajñaṃ vaśyam ātmahitaṃ vacaḥ.

तूष्णीं भव न ते सौम्य त्वरा कार्या न संभ्रमः। वयम् एवात्र कालज्ञा न कालः परिहास्यते।

tūṣṇīṃ bhava na te saumya tvarā kāryā na saṃbhramaḥ. vayam evātra kālajñā na kālaḥ parihāsyate.

अकाले कृत्यम् आरब्धं कर्तुं नार्थाय कल्पते। तद् एव काल आरब्धं महते ऽर्थाय कल्पते।

akāle kṛtyam ārabdhaṃ kartuṃ nārthāya kalpate. tad eva kāla ārabdhaṃ mahate 'rthāya kalpate.

अकालविप्रमुक्तान् मे त्वत्त एव भयं भवेत्। तस्मात् कालं प्रतीक्षस्व किम् इति त्वरसे सखे।

akālavipramuktān me tvatta eva bhayaṃ bhavet. tasmāt kālaṃ pratīkṣasva kim iti tvarase sakhe.

यावत् पश्यामि चण्डालम् आयान्तं शस्त्रपाणिनम्। ततश् छेत्स्यामि ते पाशं प्राप्ते साधारणे भये।

yāvat paśyāmi caṇḍālam āyāntaṃ śastrapāṇinam. tataś chetsyāmi te pāśaṃ prāpte sādhāraṇe bhaye.

तस्मिन् काले प्रमुक्तस् त्वं तरुम् एवाधिरोहसि। न हि ते जीविताद् अन्यत् किं चित् कृत्यं भविष्यति।

tasmin kāle pramuktas tvaṃ tarum evādhirohasi. na hi te jīvitād anyat kiṃ cit kṛtyaṃ bhaviṣyati.

ततो भवत्य् अतिक्रान्ते त्रस्ते भीते च लोमश। अहं बिलं प्रवेक्ष्यामि भवाञ् शाखां गमिष्यति।

tato bhavaty atikrānte traste bhīte ca lomaśa. ahaṃ bilaṃ pravekṣyāmi bhavāñ śākhāṃ gamiṣyati.

एवम् उक्तस् तु मार्जारो मूषकेणात्मनो हितम्। वचनं वाक्यतत्त्वज्ञो जीवितार्थी महामतिः।

evam uktas tu mārjāro mūṣakeṇātmano hitam. vacanaṃ vākyatattvajño jīvitārthī mahāmatiḥ.

अथात्मकृत्यत्वरितः सम्यक् प्रश्रयम् आचरन्। उवाच लोमशो वाक्यं मूषकं चिरकारिणम्।

athātmakṛtyatvaritaḥ samyak praśrayam ācaran. uvāca lomaśo vākyaṃ mūṣakaṃ cirakāriṇam.

न ह्य् एवं मित्रकार्याणि प्रीत्या कुर्वन्ति साधवः। यथा त्वं मोक्षितः कृच्छ्रात् त्वरमाणेन वै मया।

na hy evaṃ mitrakāryāṇi prītyā kurvanti sādhavaḥ. yathā tvaṃ mokṣitaḥ kṛcchrāt tvaramāṇena vai mayā.

तथैव त्वरमाणेन त्वया कार्यं हितं मम। यत्नं कुरु महाप्राज्ञ यथा स्वस्त्य् आवयोर् भवेत्।

tathaiva tvaramāṇena tvayā kāryaṃ hitaṃ mama. yatnaṃ kuru mahāprājña yathā svasty āvayor bhavet.

अथ वा पूर्ववैरं त्वं स्मरन् कालं विकर्षसि। पश्य दुष्कृतकर्मत्वं व्यक्तम् आयुःक्षयो मम।

atha vā pūrvavairaṃ tvaṃ smaran kālaṃ vikarṣasi. paśya duṣkṛtakarmatvaṃ vyaktam āyuḥkṣayo mama.

यच् च किं चिन् मयाज्ञानात् पुरस्ताद् विप्रियं कृतम्। न तन् मनसि कर्तव्यं क्षमये त्वां प्रसीद मे।

yac ca kiṃ cin mayājñānāt purastād vipriyaṃ kṛtam. na tan manasi kartavyaṃ kṣamaye tvāṃ prasīda me.

तम् एवंवादिनं प्राज्ञः शास्त्रविद् बुद्धिसंमतः। उवाचेदं वचः श्रेष्ठं मार्जारं मूषकस् तदा।

tam evaṃvādinaṃ prājñaḥ śāstravid buddhisaṃmataḥ. uvācedaṃ vacaḥ śreṣṭhaṃ mārjāraṃ mūṣakas tadā.

श्रुतं मे तव मार्जार स्वम् अर्थं परिगृह्णतः। ममापि त्वं विजानीहि स्वम् अर्थं परिगृह्णतः।

śrutaṃ me tava mārjāra svam arthaṃ parigṛhṇataḥ. mamāpi tvaṃ vijānīhi svam arthaṃ parigṛhṇataḥ.

यन् मित्रं भीतवत् साध्यं यन् मित्रं भयसंहितम्। सुरक्षितं ततः कार्यं पाणिः सर्पमुखाद् इव।

yan mitraṃ bhītavat sādhyaṃ yan mitraṃ bhayasaṃhitam. surakṣitaṃ tataḥ kāryaṃ pāṇiḥ sarpamukhād iva.

कृत्वा बलवता संधिम् आत्मानं यो न रक्षति। अपथ्यम् इव तद् भुक्तं तस्यानर्थाय कल्पते।

kṛtvā balavatā saṃdhim ātmānaṃ yo na rakṣati. apathyam iva tad bhuktaṃ tasyānarthāya kalpate.

न कश् चित् कस्य चिन् मित्रं न कश् चित् कस्य चित् सुहृत्। अर्थतस् तु निबध्यन्ते मित्राणि रिपवस् तथा। अर्थैर् अर्था निबध्यन्ते गजैर् वनगजा इव।

na kaś cit kasya cin mitraṃ na kaś cit kasya cit suhṛt. arthatas tu nibadhyante mitrāṇi ripavas tathā. arthair arthā nibadhyante gajair vanagajā iva.

न हि कश् चित् कृते कार्ये कर्तारं समवेक्षते। तस्मात् सर्वाणि कार्याणि सावशेषाणि कारयेत्।

na hi kaś cit kṛte kārye kartāraṃ samavekṣate. tasmāt sarvāṇi kāryāṇi sāvaśeṣāṇi kārayet.

तस्मिन् काले ऽपि च भवान् दिवाकीर्तिभयान्वितः। मम न ग्रहणे शक्तः पलायनपरायणः।

tasmin kāle 'pi ca bhavān divākīrtibhayānvitaḥ. mama na grahaṇe śaktaḥ palāyanaparāyaṇaḥ.

छिन्नं तु तन्तुबाहुल्यं तन्तुर् एको ऽवशेषितः। छेत्स्याम्य् अहं तद् अप्य् आशु निर्वृतो भव लोमश।

chinnaṃ tu tantubāhulyaṃ tantur eko 'vaśeṣitaḥ. chetsyāmy ahaṃ tad apy āśu nirvṛto bhava lomaśa.

तयोः संवदतोर् एवं तथैवापन्नयोर् द्वयोः। क्षयं जगाम सा रात्रिर् लोमशं चाविशद् भयम्।

tayoḥ saṃvadator evaṃ tathaivāpannayor dvayoḥ. kṣayaṃ jagāma sā rātrir lomaśaṃ cāviśad bhayam.

ततः प्रभातसमये विकृतः कृष्णपिङ्गलः। स्थूलस्फिग् विकचो रूक्षः श्वचक्रपरिवारितः।

tataḥ prabhātasamaye vikṛtaḥ kṛṣṇapiṅgalaḥ. sthūlasphig vikaco rūkṣaḥ śvacakraparivāritaḥ.

शङ्कुकर्णो महावक्त्रः पलितो घोरदर्शनः। परिघो नाम चण्डालः शस्त्रपाणिर् अदृश्यत।

śaṅkukarṇo mahāvaktraḥ palito ghoradarśanaḥ. parigho nāma caṇḍālaḥ śastrapāṇir adṛśyata.

तं दृष्ट्वा यमदूताभं मार्जारस् त्रस्तचेतनः। उवाच पलितं भीतः किम् इदानीं करिष्यसि।

taṃ dṛṣṭvā yamadūtābhaṃ mārjāras trastacetanaḥ. uvāca palitaṃ bhītaḥ kim idānīṃ kariṣyasi.

अथ चापि सुसंत्रस्तौ तं दृष्ट्वा घोरदर्शनम्। क्षणेन नकुलोलूकौ नैराश्यं जग्मतुस् तदा।

atha cāpi susaṃtrastau taṃ dṛṣṭvā ghoradarśanam. kṣaṇena nakulolūkau nairāśyaṃ jagmatus tadā.

बलिनौ मतिमन्तौ च संघातं चाप्य् उपागतौ। अशक्यौ सुनयात् तस्मात् संप्रधर्षयितुं बलात्।

balinau matimantau ca saṃghātaṃ cāpy upāgatau. aśakyau sunayāt tasmāt saṃpradharṣayituṃ balāt.

कार्यार्थं कृतसंधी तौ दृष्ट्वा मार्जारमूषकौ। उलूकनकुलौ तूर्णं जग्मतुः स्वं स्वम् आलयम्।

kāryārthaṃ kṛtasaṃdhī tau dṛṣṭvā mārjāramūṣakau. ulūkanakulau tūrṇaṃ jagmatuḥ svaṃ svam ālayam.

ततश् चिच्छेद तं तन्तुं मार्जारस्य स मूषकः। विप्रमुक्तो ऽथ मार्जारस् तम् एवाभ्यपतद् द्रुमम्।

tataś ciccheda taṃ tantuṃ mārjārasya sa mūṣakaḥ. vipramukto 'tha mārjāras tam evābhyapatad drumam.

स च तस्माद् भयान् मुक्तो मुक्तो घोरेण शत्रुणा। बिलं विवेश पलितः शाखां भेजे च लोमशः।

sa ca tasmād bhayān mukto mukto ghoreṇa śatruṇā. bilaṃ viveśa palitaḥ śākhāṃ bheje ca lomaśaḥ.

उन्माथम् अप्य् अथादाय चण्डालो वीक्ष्य सर्वशः। विहताशः क्षणेनाथ तस्माद् देशाद् अपाक्रमत्। जगाम च स्वभवनं चण्डालो भरतर्षभ।

unmātham apy athādāya caṇḍālo vīkṣya sarvaśaḥ. vihatāśaḥ kṣaṇenātha tasmād deśād apākramat. jagāma ca svabhavanaṃ caṇḍālo bharatarṣabha.

ततस् तस्माद् भयान् मुक्तो दुर्लभं प्राप्य जीवितम्। बिलस्थं पादपाग्रस्थः पलितं लोमशो ऽब्रवीत्।

tatas tasmād bhayān mukto durlabhaṃ prāpya jīvitam. bilasthaṃ pādapāgrasthaḥ palitaṃ lomaśo 'bravīt.

अकृत्वा संविदं कां चित् सहसाहम् उपप्लुतः। कृतज्ञं कृतकल्याणं कच्चिन् मां नाभिशङ्कसे।

akṛtvā saṃvidaṃ kāṃ cit sahasāham upaplutaḥ. kṛtajñaṃ kṛtakalyāṇaṃ kaccin māṃ nābhiśaṅkase.

गत्वा च मम विश्वासं दत्त्वा च मम जीवितम्। मित्रोपभोगसमये किं त्वं नैवोपसर्पसि।

gatvā ca mama viśvāsaṃ dattvā ca mama jīvitam. mitropabhogasamaye kiṃ tvaṃ naivopasarpasi.

कृत्वा हि पूर्वं मित्राणि यः पश्चान् नानुतिष्ठति। न स मित्राणि लभते कृच्छ्रास्व् आपत्सु दुर्मतिः।

kṛtvā hi pūrvaṃ mitrāṇi yaḥ paścān nānutiṣṭhati. na sa mitrāṇi labhate kṛcchrāsv āpatsu durmatiḥ.

तत् कृतो ऽहं त्वया मित्रं सामर्थ्याद् आत्मनः सखे। स मां मित्रत्वम् आपन्नम् उपभोक्तुं त्वम् अर्हसि।

tat kṛto 'haṃ tvayā mitraṃ sāmarthyād ātmanaḥ sakhe. sa māṃ mitratvam āpannam upabhoktuṃ tvam arhasi.

यानि मे सन्ति मित्राणि ये च मे सन्ति बान्धवाः। सर्वे त्वां पूजयिष्यन्ति शिष्या गुरुम् इव प्रियम्।

yāni me santi mitrāṇi ye ca me santi bāndhavāḥ. sarve tvāṃ pūjayiṣyanti śiṣyā gurum iva priyam.

अहं च पूजयिष्ये त्वां समित्रगणबान्धवम्। जीवितस्य प्रदातारं कृतज्ञः को न पूजयेत्।

ahaṃ ca pūjayiṣye tvāṃ samitragaṇabāndhavam. jīvitasya pradātāraṃ kṛtajñaḥ ko na pūjayet.

ईश्वरो मे भवान् अस्तु शरीरस्य गृहस्य च। अर्थानां चैव सर्वेषाम् अनुशास्ता च मे भव।

īśvaro me bhavān astu śarīrasya gṛhasya ca. arthānāṃ caiva sarveṣām anuśāstā ca me bhava.

अमात्यो मे भव प्राज्ञ पितेव हि प्रशाधि माम्। न ते ऽस्ति भयम् अस्मत्तो जीवितेनात्मनः शपे।

amātyo me bhava prājña piteva hi praśādhi mām. na te 'sti bhayam asmatto jīvitenātmanaḥ śape.

बुद्ध्या त्वम् उशनाः साक्षाद् बले त्व् अधिकृता वयम्। त्वन्मन्त्रबलयुक्तो हि विन्देत जयम् एव ह।

buddhyā tvam uśanāḥ sākṣād bale tv adhikṛtā vayam. tvanmantrabalayukto hi vindeta jayam eva ha.

एवम् उक्तः परं सान्त्वं मार्जारेण स मूषकः। उवाच परमार्थज्ञः श्लक्ष्णम् आत्महितं वचः।

evam uktaḥ paraṃ sāntvaṃ mārjāreṇa sa mūṣakaḥ. uvāca paramārthajñaḥ ślakṣṇam ātmahitaṃ vacaḥ.

यद् भवान् आह तत् सर्वं मया ते लोमश श्रुतम्। ममापि तावद् ब्रुवतः शृणु यत् प्रतिभाति माम्।

yad bhavān āha tat sarvaṃ mayā te lomaśa śrutam. mamāpi tāvad bruvataḥ śṛṇu yat pratibhāti mām.

वेदितव्यानि मित्राणि बोद्धव्याश् चापि शत्रवः। एतत् सुसूक्ष्मं लोके ऽस्मिन् दृश्यते प्राज्ञसंमतम्।

veditavyāni mitrāṇi boddhavyāś cāpi śatravaḥ. etat susūkṣmaṃ loke 'smin dṛśyate prājñasaṃmatam.

शत्रुरूपाश् च सुहृदो मित्ररूपाश् च शत्रवः। एषां सौम्यानि मित्राणि क्रोधनाश् चैव शत्रवः। सान्त्वितास् ते न बुध्यन्ते रागलोभवशं गताः। सान्त्वितास् ते न बुध्यन्ते रागलोभवशं गताः।

śatrurūpāś ca suhṛdo mitrarūpāś ca śatravaḥ. eṣāṃ saumyāni mitrāṇi krodhanāś caiva śatravaḥ. sāntvitās te na budhyante rāgalobhavaśaṃ gatāḥ. sāntvitās te na budhyante rāgalobhavaśaṃ gatāḥ.

नास्ति जात्या रिपुर् नाम मित्रं नाम न विद्यते। सामर्थ्ययोगाज् जायन्ते मित्राणि रिपवस् तथा।

nāsti jātyā ripur nāma mitraṃ nāma na vidyate. sāmarthyayogāj jāyante mitrāṇi ripavas tathā.

यो यस्मिञ् जीवति स्वार्थं पश्येत् तावत् स जीवति। स तस्य तावन् मित्रं स्याद् यावन् न स्याद् विपर्ययः।

yo yasmiñ jīvati svārthaṃ paśyet tāvat sa jīvati. sa tasya tāvan mitraṃ syād yāvan na syād viparyayaḥ.

नास्ति मैत्री स्थिरा नाम न च ध्रुवम् असौहृदम्। अर्थयुक्त्या हि जायन्ते मित्राणि रिपवस् तथा।

nāsti maitrī sthirā nāma na ca dhruvam asauhṛdam. arthayuktyā hi jāyante mitrāṇi ripavas tathā.

मित्रं च शत्रुताम् एति कस्मिंश् चित् कालपर्यये। शत्रुश् च मित्रताम् एति स्वार्थो हि बलवत्तरः।

mitraṃ ca śatrutām eti kasmiṃś cit kālaparyaye. śatruś ca mitratām eti svārtho hi balavattaraḥ.

यो विश्वसति मित्रेषु न चाश्वसति शत्रुषु। अर्थयुक्तिम् अविज्ञाय चलितं तस्य जीवितम्।

yo viśvasati mitreṣu na cāśvasati śatruṣu. arthayuktim avijñāya calitaṃ tasya jīvitam.

अर्थयुक्तिम् अविज्ञाय यः शुभे कुरुते मतिम्। मित्रे वा यदि वा शत्रौ तस्यापि चलिता मतिः।

arthayuktim avijñāya yaḥ śubhe kurute matim. mitre vā yadi vā śatrau tasyāpi calitā matiḥ.

न विश्वसेद् अविश्वस्ते विश्वस्ते ऽपि न विश्वसेत्। विश्वासाद् भयम् उत्पन्नं मूलान्य् अपि निकृन्तति।

na viśvased aviśvaste viśvaste 'pi na viśvaset. viśvāsād bhayam utpannaṃ mūlāny api nikṛntati.

अर्थयुक्त्या हि दृश्यन्ते पिता माता सुतास् तथा। मातुला भागिनेयाश् च तथा संबन्धिबान्धवाः।

arthayuktyā hi dṛśyante pitā mātā sutās tathā. mātulā bhāgineyāś ca tathā saṃbandhibāndhavāḥ.

पुत्रं हि मातापितरु त्यजतः पतितं प्रियम्। लोको रक्षति चात्मानं पश्य स्वार्थस्य सारताम्।

putraṃ hi mātāpitaru tyajataḥ patitaṃ priyam. loko rakṣati cātmānaṃ paśya svārthasya sāratām.

तं मन्ये निकृतिप्रज्ञं यो मोक्षं प्रत्यनन्तरम्। कृत्यं मृगयसे कर्तुं सुखोपायम् असंशयम्।

taṃ manye nikṛtiprajñaṃ yo mokṣaṃ pratyanantaram. kṛtyaṃ mṛgayase kartuṃ sukhopāyam asaṃśayam.

अस्मिन् निलय एव त्वं न्यग्रोधाद् अवतारितः। पूर्वं निविष्टम् उन्माथं चपलत्वान् न बुद्धवान्।

asmin nilaya eva tvaṃ nyagrodhād avatāritaḥ. pūrvaṃ niviṣṭam unmāthaṃ capalatvān na buddhavān.

आत्मनश् चपलो नास्ति कुतो ऽन्येषां भविष्यति। तस्मात् सर्वाणि कार्याणि चपलो हन्त्य् असंशयम्।

ātmanaś capalo nāsti kuto 'nyeṣāṃ bhaviṣyati. tasmāt sarvāṇi kāryāṇi capalo hanty asaṃśayam.

ब्रवीति मधुरं कं चित् प्रियो मे ह भवान् इति। तन् मिथ्याकरणं सर्वं विस्तरेणापि मे शृणु।

bravīti madhuraṃ kaṃ cit priyo me ha bhavān iti. tan mithyākaraṇaṃ sarvaṃ vistareṇāpi me śṛṇu.

कारणात् प्रियताम् एति द्वेष्यो भवति कारणात्। अर्थार्थी जीवलोको ऽयं न कश् चित् कस्य चित् प्रियः।

kāraṇāt priyatām eti dveṣyo bhavati kāraṇāt. arthārthī jīvaloko 'yaṃ na kaś cit kasya cit priyaḥ.

सख्यं सोदरयोर् भ्रात्रोर् दंपत्योर् वा परस्परम्। कस्य चिन् नाभिजानामि प्रीतिं निष्कारणाम् इह।

sakhyaṃ sodarayor bhrātror daṃpatyor vā parasparam. kasya cin nābhijānāmi prītiṃ niṣkāraṇām iha.

यद्य् अपि भ्रातरः क्रुद्धा भार्या वा कारणान्तरे। स्वभावतस् ते प्रीयन्ते नेतरः प्रीयते जनः।

yady api bhrātaraḥ kruddhā bhāryā vā kāraṇāntare. svabhāvatas te prīyante netaraḥ prīyate janaḥ.

प्रियो भवति दानेन प्रियवादेन चापरः। मन्त्रहोमजपैर् अन्यः कार्यार्थं प्रीयते जनः।

priyo bhavati dānena priyavādena cāparaḥ. mantrahomajapair anyaḥ kāryārthaṃ prīyate janaḥ.

उत्पन्ने कारणे प्रीतिर् नास्ति नौ कारणान्तरे। प्रध्वस्ते कारणस्थाने सा प्रीतिर् विनिवर्तते।

utpanne kāraṇe prītir nāsti nau kāraṇāntare. pradhvaste kāraṇasthāne sā prītir vinivartate.

किं नु तत् कारणं मन्ये येनाहं भवतः प्रियः। अन्यत्राभ्यवहारार्थात् तत्रापि च बुधा वयम्।

kiṃ nu tat kāraṇaṃ manye yenāhaṃ bhavataḥ priyaḥ. anyatrābhyavahārārthāt tatrāpi ca budhā vayam.

कालो हेतुं विकुरुते स्वार्थस् तम् अनुवर्तते। स्वार्थं प्राज्ञो ऽभिजानाति प्राज्ञं लोको ऽनुवर्तते।

kālo hetuṃ vikurute svārthas tam anuvartate. svārthaṃ prājño 'bhijānāti prājñaṃ loko 'nuvartate.

न त्व् ईदृशं त्वया वाच्यं विदुषि स्वार्थपण्डिते। अकाले ऽविषमस्थस्य स्वार्थहेतुर् अयं तव।

na tv īdṛśaṃ tvayā vācyaṃ viduṣi svārthapaṇḍite. akāle 'viṣamasthasya svārthahetur ayaṃ tava.

तस्मान् नाहं चले स्वार्थात् सुस्थितः संधिविग्रहे। अभ्राणाम् इव रूपाणि विकुर्वन्ति क्षणे क्षणे।

tasmān nāhaṃ cale svārthāt susthitaḥ saṃdhivigrahe. abhrāṇām iva rūpāṇi vikurvanti kṣaṇe kṣaṇe.

अद्यैव हि रिपुर् भूत्वा पुनर् अद्यैव सौहृदम्। पुनश् च रिपुर् अद्यैव युक्तीनां पश्य चापलम्।

adyaiva hi ripur bhūtvā punar adyaiva sauhṛdam. punaś ca ripur adyaiva yuktīnāṃ paśya cāpalam.

आसीत् तावत् तु मैत्री नौ यावद् धेतुर् अभूत् पुरा। सा गता सह तेनैव कालयुक्तेन हेतुना।

āsīt tāvat tu maitrī nau yāvad dhetur abhūt purā. sā gatā saha tenaiva kālayuktena hetunā.

त्वं हि मे ऽत्यन्ततः शत्रुः सामर्थ्यान् मित्रतां गतः। तत् कृत्यम् अभिनिर्वृत्तं प्रकृतिः शत्रुतां गता।

tvaṃ hi me 'tyantataḥ śatruḥ sāmarthyān mitratāṃ gataḥ. tat kṛtyam abhinirvṛttaṃ prakṛtiḥ śatrutāṃ gatā.

सो ऽहम् एवं प्रणीतानि ज्ञात्वा शास्त्राणि तत्त्वतः। प्रविशेयं कथं पाशं त्वत्कृतं तद् वदस्व मे।

so 'ham evaṃ praṇītāni jñātvā śāstrāṇi tattvataḥ. praviśeyaṃ kathaṃ pāśaṃ tvatkṛtaṃ tad vadasva me.

त्वद्वीर्येण विमुक्तो ऽहं मद्वीर्येण तथा भवान्। अन्योन्यानुग्रहे वृत्ते नास्ति भूयः समागमः।

tvadvīryeṇa vimukto 'haṃ madvīryeṇa tathā bhavān. anyonyānugrahe vṛtte nāsti bhūyaḥ samāgamaḥ.

त्वं हि सौम्य कृतार्थो ऽद्य निर्वृत्तार्थास् तथा वयम्। न ते ऽस्त्य् अन्यन् मया कृत्यं किं चिद् अन्यत्र भक्षणात्।

tvaṃ hi saumya kṛtārtho 'dya nirvṛttārthās tathā vayam. na te 'sty anyan mayā kṛtyaṃ kiṃ cid anyatra bhakṣaṇāt.

अहम् अन्नं भवान् भोक्ता दुर्बलो ऽहं भवान् बली। नावयोर् विद्यते संधिर् नियुक्ते विषमे बले।

aham annaṃ bhavān bhoktā durbalo 'haṃ bhavān balī. nāvayor vidyate saṃdhir niyukte viṣame bale.

संमन्ये ऽहं तव प्रज्ञां यन् मोक्षात् प्रत्यनन्तरम्। भक्ष्यं मृगयसे नूनं सुखोपायम् असंशयम्।

saṃmanye 'haṃ tava prajñāṃ yan mokṣāt pratyanantaram. bhakṣyaṃ mṛgayase nūnaṃ sukhopāyam asaṃśayam.

भक्ष्यार्थम् एव बद्धस् त्वं स मुक्तः प्रसृतः क्षुधा। शास्त्रज्ञम् अभिसंधाय नूनं भक्षयिताद्य माम्।

bhakṣyārtham eva baddhas tvaṃ sa muktaḥ prasṛtaḥ kṣudhā. śāstrajñam abhisaṃdhāya nūnaṃ bhakṣayitādya mām.

जानामि क्षुधितं हि त्वाम् आहारसमयश् च ते। स त्वं माम् अभिसंधाय भक्ष्यं मृगयसे पुनः।

jānāmi kṣudhitaṃ hi tvām āhārasamayaś ca te. sa tvaṃ mām abhisaṃdhāya bhakṣyaṃ mṛgayase punaḥ.

यच् चापि पुत्रदारं स्वं तत् संनिसृजसे मयि। शुश्रूषां नाम मे कर्तुं सखे मम न तत्क्षमम्।

yac cāpi putradāraṃ svaṃ tat saṃnisṛjase mayi. śuśrūṣāṃ nāma me kartuṃ sakhe mama na tatkṣamam.

त्वया मां सहितं दृष्ट्वा प्रिया भार्या सुताश् च ये। कस्मान् मां ते न खादेयुर् हृष्टाः प्रणयिनस् त्वयि।

tvayā māṃ sahitaṃ dṛṣṭvā priyā bhāryā sutāś ca ye. kasmān māṃ te na khādeyur hṛṣṭāḥ praṇayinas tvayi.

नाहं त्वया समेष्यामि वृत्तो हेतुः समागमे। शिवं ध्यायस्व मे ऽत्रस्थः सुकृतं स्मर्यते यदि।

nāhaṃ tvayā sameṣyāmi vṛtto hetuḥ samāgame. śivaṃ dhyāyasva me 'trasthaḥ sukṛtaṃ smaryate yadi.

शत्रोर् अन्नाद्यभूतः सन् क्लिष्टस्य क्षुधितस्य च। भक्ष्यं मृगयमाणस्य कः प्राज्ञो विषयं व्रजेत्।

śatror annādyabhūtaḥ san kliṣṭasya kṣudhitasya ca. bhakṣyaṃ mṛgayamāṇasya kaḥ prājño viṣayaṃ vrajet.

स्वस्ति ते ऽस्तु गमिष्यामि दूराद् अपि तवोद्विजे। नाहं त्वया समेष्यामि निर्वृतो भव लोमश। यदि त्वं सुकृतं वेत्सि तत्सख्यम् अनुसारय। विश्वस्तं वा प्रमत्तं वा एतद् एव कृतं भवेत्।

svasti te 'stu gamiṣyāmi dūrād api tavodvije. nāhaṃ tvayā sameṣyāmi nirvṛto bhava lomaśa. yadi tvaṃ sukṛtaṃ vetsi tatsakhyam anusāraya. viśvastaṃ vā pramattaṃ vā etad eva kṛtaṃ bhavet.

बलवत् संनिकर्षो हि न कदा चित् प्रशस्यते। प्रशान्ताद् अपि मे प्राज्ञ भेतव्यं बलिनः सदा।

balavat saṃnikarṣo hi na kadā cit praśasyate. praśāntād api me prājña bhetavyaṃ balinaḥ sadā.

यदि त्व् अर्थेन मे कार्यं ब्रूहि किं करवाणि ते। कामं सर्वं प्रदास्यामि न त्व् आत्मानं कदा चन।

yadi tv arthena me kāryaṃ brūhi kiṃ karavāṇi te. kāmaṃ sarvaṃ pradāsyāmi na tv ātmānaṃ kadā cana.

आत्मार्थे संततिस् त्याज्या राज्यं रत्नं धनं तथा। अपि सर्वस्वम् उत्सृज्य रक्षेद् आत्मानम् आत्मना।

ātmārthe saṃtatis tyājyā rājyaṃ ratnaṃ dhanaṃ tathā. api sarvasvam utsṛjya rakṣed ātmānam ātmanā.

ऐश्वर्यधनरत्नानां प्रत्यमित्रे ऽपि तिष्ठताम्। दृष्टा हि पुनर् आवृत्तिर् जीवताम् इति नः श्रुतम्।

aiśvaryadhanaratnānāṃ pratyamitre 'pi tiṣṭhatām. dṛṣṭā hi punar āvṛttir jīvatām iti naḥ śrutam.

न त्व् आत्मनः संप्रदानं धनरत्नवद् इष्यते। आत्मा तु सर्वतो रक्ष्यो दारैर् अपि धनैर् अपि।

na tv ātmanaḥ saṃpradānaṃ dhanaratnavad iṣyate. ātmā tu sarvato rakṣyo dārair api dhanair api.

आत्मरक्षिततन्त्राणां सुपरीक्षितकारिणाम्। आपदो नोपपद्यन्ते पुरुषाणां स्वदोषजाः।

ātmarakṣitatantrāṇāṃ suparīkṣitakāriṇām. āpado nopapadyante puruṣāṇāṃ svadoṣajāḥ.

शत्रून् सम्यग् विजानन्ति दुर्बला ये बलीयसः। शङ्कनीयः स सर्वत्र प्रियम् अप्य् आचरन् सदा। कुलजानां सुमित्राणां धार्मिकाणां महात्मनाम्। तेषां न चाल्यते बुद्धिर् आत्मार्थं कृतनिश्चया।

śatrūn samyag vijānanti durbalā ye balīyasaḥ. śaṅkanīyaḥ sa sarvatra priyam apy ācaran sadā. kulajānāṃ sumitrāṇāṃ dhārmikāṇāṃ mahātmanām. teṣāṃ na cālyate buddhir ātmārthaṃ kṛtaniścayā.

इत्य् अभिव्यक्तम् एवासौ पलितेनावभर्त्सितः। मार्जारो व्रीडितो भूत्वा मूषकं वाक्यम् अब्रवीत्। लोमश उवाच। सत्यं शपे त्वयाहं वै मित्रद्रोहो विगर्हितः। सतां सप्तपदं मित्रं कथं त्वं मां न विश्वसेः।

ity abhivyaktam evāsau palitenāvabhartsitaḥ. mārjāro vrīḍito bhūtvā mūṣakaṃ vākyam abravīt. lomaśa uvāca. satyaṃ śape tvayāhaṃ vai mitradroho vigarhitaḥ. satāṃ saptapadaṃ mitraṃ kathaṃ tvaṃ māṃ na viśvaseḥ.

संमन्ये ऽहं तव प्रज्ञां यस् त्वं मम हिते रतः। उक्तवान् अर्थतत्त्वेन मया संभिन्नदर्शनः।

saṃmanye 'haṃ tava prajñāṃ yas tvaṃ mama hite rataḥ. uktavān arthatattvena mayā saṃbhinnadarśanaḥ.

न तु माम् अन्यथा साधो त्वं विज्ञातुम् इहार्हसि। प्राणप्रदानजं त्वत्तो मम सौहृदम् आगतम्।

na tu mām anyathā sādho tvaṃ vijñātum ihārhasi. prāṇapradānajaṃ tvatto mama sauhṛdam āgatam.

धर्मज्ञो ऽस्मि गुणज्ञो ऽस्मि कृतज्ञो ऽस्मि विशेषतः। मित्रेषु वत्सलश् चास्मि त्वद्विधेषु विशेषतः।

dharmajño 'smi guṇajño 'smi kṛtajño 'smi viśeṣataḥ. mitreṣu vatsalaś cāsmi tvadvidheṣu viśeṣataḥ.

तन् माम् एवंगते साधो न यावयितुम् अर्हसि। त्वया हि याव्यमानो ऽहं प्राणाञ् जह्यां सबान्धवः।

tan mām evaṃgate sādho na yāvayitum arhasi. tvayā hi yāvyamāno 'haṃ prāṇāñ jahyāṃ sabāndhavaḥ.

धिक् शब्दो हि बुधैर् दृष्टो मद्विधेषु मनस्विषु। मरणं धर्मतत्त्वज्ञ न मां शङ्कितुम् अर्हसि।

dhik śabdo hi budhair dṛṣṭo madvidheṣu manasviṣu. maraṇaṃ dharmatattvajña na māṃ śaṅkitum arhasi.

इति संस्तूयमानो हि मार्जारेण स मूषकः। मनसा भावगम्भीरं मार्जारं वाक्यम् अब्रवीत्।

iti saṃstūyamāno hi mārjāreṇa sa mūṣakaḥ. manasā bhāvagambhīraṃ mārjāraṃ vākyam abravīt.

साधुर् भवाञ् श्रुतार्थो ऽस्मि प्रीयते न च विश्वसे। संस्तवैर् वा धनौघैर् वा नाहं शक्यः पुनस् त्वया।

sādhur bhavāñ śrutārtho 'smi prīyate na ca viśvase. saṃstavair vā dhanaughair vā nāhaṃ śakyaḥ punas tvayā.

न ह्य् अमित्रवशं यान्ति प्राज्ञा निष्कारणं सखे। अस्मिन्न् अर्थे च गाथे द्वे निबोधोशनसा कृते।

na hy amitravaśaṃ yānti prājñā niṣkāraṇaṃ sakhe. asminn arthe ca gāthe dve nibodhośanasā kṛte.

शत्रुसाधारणे कृत्ये कृत्वा संधिं बलीयसा। समाहितश् चरेद् युक्त्या कृतार्थश् च न विश्वसेत्। न विश्वसेद् अविश्वस्ते विश्वस्ते नातिविश्वसेत्। नित्यं विश्वासयेद् अन्यान् परेषां तु न विश्वसेत्।

śatrusādhāraṇe kṛtye kṛtvā saṃdhiṃ balīyasā. samāhitaś cared yuktyā kṛtārthaś ca na viśvaset. na viśvased aviśvaste viśvaste nātiviśvaset. nityaṃ viśvāsayed anyān pareṣāṃ tu na viśvaset.

तस्मात् सर्वास्व् अवस्थासु रक्षेज् जीवितम् आत्मनः। द्रव्याणि संततिश् चैव सर्वं भवति जीवतः।

tasmāt sarvāsv avasthāsu rakṣej jīvitam ātmanaḥ. dravyāṇi saṃtatiś caiva sarvaṃ bhavati jīvataḥ.

संक्षेपो नीतिशास्त्राणाम् अविश्वासः परो मतः। नृषु तस्माद् अविश्वासः पुष्कलं हितम् आत्मनः।

saṃkṣepo nītiśāstrāṇām aviśvāsaḥ paro mataḥ. nṛṣu tasmād aviśvāsaḥ puṣkalaṃ hitam ātmanaḥ.

वध्यन्ते न ह्य् अविश्वस्ताः शत्रुभिर् दुर्बला अपि। विश्वस्तास् त्व् आशु वध्यन्ते बलवन्तो ऽपि दुर्बलैः।

vadhyante na hy aviśvastāḥ śatrubhir durbalā api. viśvastās tv āśu vadhyante balavanto 'pi durbalaiḥ.

त्वद्विधेभ्यो मया ह्य् आत्मा रक्ष्यो मार्जार सर्वदा। रक्ष त्वम् अपि चात्मानं चण्डालाज् जातिकिल्बिषात्।

tvadvidhebhyo mayā hy ātmā rakṣyo mārjāra sarvadā. rakṣa tvam api cātmānaṃ caṇḍālāj jātikilbiṣāt.

स तस्य ब्रुवतस् त्व् एवं संत्रासाज् जातसाध्वसः। स्वबिलं हि जवेनाशु मार्जारः प्रययौ ततः।

sa tasya bruvatas tv evaṃ saṃtrāsāj jātasādhvasaḥ. svabilaṃ hi javenāśu mārjāraḥ prayayau tataḥ.

ततः शास्त्रार्थतत्त्वज्ञो बुद्धिसामर्थ्यम् आत्मनः। विश्राव्य पलितः प्राज्ञो बिलम् अन्यज् जगाम ह।

tataḥ śāstrārthatattvajño buddhisāmarthyam ātmanaḥ. viśrāvya palitaḥ prājño bilam anyaj jagāma ha.

एवं प्रज्ञावता बुद्ध्या दुर्बलेन महाबलाः। एकेन बहवो ऽमित्राः पलितेनाभिसंधिताः।

evaṃ prajñāvatā buddhyā durbalena mahābalāḥ. ekena bahavo 'mitrāḥ palitenābhisaṃdhitāḥ.

अरिणापि समर्थेन संधिं कुर्वीत पण्डितः। मूषकश् च बिडालश् च मुक्ताव् अन्योन्यसंश्रयात्।

ariṇāpi samarthena saṃdhiṃ kurvīta paṇḍitaḥ. mūṣakaś ca biḍālaś ca muktāv anyonyasaṃśrayāt.

इत्य् एष क्षत्रधर्मस्य मया मार्गो ऽनुदर्शितः। विस्तरेण महीपाल संक्षेपेण पुनः शृणु।

ity eṣa kṣatradharmasya mayā mārgo 'nudarśitaḥ. vistareṇa mahīpāla saṃkṣepeṇa punaḥ śṛṇu.

अन्योन्यकृतवैरौ तु चक्रतुः प्रीतिम् उत्तमाम्। अन्योन्यम् अभिसंधातुम् अभूच् चैव तयोर् मतिः।

anyonyakṛtavairau tu cakratuḥ prītim uttamām. anyonyam abhisaṃdhātum abhūc caiva tayor matiḥ.

तत्र प्राज्ञो ऽभिसंधत्ते सम्यग् बुद्धिबलाश्रयात्। अभिसंधीयते प्राज्ञः प्रमादाद् अपि चाबुधैः।

tatra prājño 'bhisaṃdhatte samyag buddhibalāśrayāt. abhisaṃdhīyate prājñaḥ pramādād api cābudhaiḥ.

तस्माद् अभीतवद् भीतो विश्वस्तवद् अविश्वसन्। न ह्य् अप्रमत्तश् चलति चलितो वा विनश्यति।

tasmād abhītavad bhīto viśvastavad aviśvasan. na hy apramattaś calati calito vā vinaśyati.

कालेन रिपुणा संधिः काले मित्रेण विग्रहः। कार्य इत्य् एव तत्त्वज्ञाः प्राहुर् नित्यं युधिष्ठिर।

kālena ripuṇā saṃdhiḥ kāle mitreṇa vigrahaḥ. kārya ity eva tattvajñāḥ prāhur nityaṃ yudhiṣṭhira.

एवं मत्वा महाराज शास्त्रार्थम् अभिगम्य च। अभियुक्तो ऽप्रमत्तश् च प्राग् भयाद् भीतवच् चरेत्।

evaṃ matvā mahārāja śāstrārtham abhigamya ca. abhiyukto 'pramattaś ca prāg bhayād bhītavac caret.

भीतवत् संविधिः कार्यः प्रतिसंधिस् तथैव च। भयाद् उत्पद्यते बुद्धिर् अप्रमत्ताभियोगजा।

bhītavat saṃvidhiḥ kāryaḥ pratisaṃdhis tathaiva ca. bhayād utpadyate buddhir apramattābhiyogajā.

न भयं विद्यते राजन् भीतस्यानागते भये। अभीतस्य तु विस्रम्भात् सुमहज् जायते भयम्।

na bhayaṃ vidyate rājan bhītasyānāgate bhaye. abhītasya tu visrambhāt sumahaj jāyate bhayam.

न भीरुर् इति चात्यन्तं मन्त्रो ऽदेयः कथं चन। अविज्ञानाद् धि विज्ञाते गच्छेद् आस्पददर्शिषु।

na bhīrur iti cātyantaṃ mantro 'deyaḥ kathaṃ cana. avijñānād dhi vijñāte gacched āspadadarśiṣu.

तस्माद् अभीतवद् भीतो विश्वस्तवद् अविश्वसन्। कार्याणां गुरुतां बुद्ध्वा नानृतं किं चिद् आचरेत्।

tasmād abhītavad bhīto viśvastavad aviśvasan. kāryāṇāṃ gurutāṃ buddhvā nānṛtaṃ kiṃ cid ācaret.

एवम् एतन् मया प्रोक्तम् इतिहासं युधिष्ठिर। श्रुत्वा त्वं सुहृदां मध्ये यथावत् समुपाचर।

evam etan mayā proktam itihāsaṃ yudhiṣṭhira. śrutvā tvaṃ suhṛdāṃ madhye yathāvat samupācara.

उपलभ्य मतिं चाग्र्याम् अरिमित्रान्तरं तथा। संधिविग्रहकालं च मोक्षोपायं तथापदि।

upalabhya matiṃ cāgryām arimitrāntaraṃ tathā. saṃdhivigrahakālaṃ ca mokṣopāyaṃ tathāpadi.

शत्रुसाधारणे कृत्ये कृत्वा संधिं बलीयसा। समागमं चरेद् युक्त्या कृतार्थो न च विश्वसेत्।

śatrusādhāraṇe kṛtye kṛtvā saṃdhiṃ balīyasā. samāgamaṃ cared yuktyā kṛtārtho na ca viśvaset.

अविरुद्धां त्रिवर्गेण नीतिम् एतां युधिष्ठिर। अभ्युत्तिष्ठ श्रुताद् अस्माद् भूयस् त्वं रञ्जयन् प्रजाः।

aviruddhāṃ trivargeṇa nītim etāṃ yudhiṣṭhira. abhyuttiṣṭha śrutād asmād bhūyas tvaṃ rañjayan prajāḥ.

ब्राह्मणैश् चापि ते सार्धं यात्रा भवतु पाण्डव। ब्राह्मणा हि परं श्रेयो दिवि चेह च भारत।

brāhmaṇaiś cāpi te sārdhaṃ yātrā bhavatu pāṇḍava. brāhmaṇā hi paraṃ śreyo divi ceha ca bhārata.

एते धर्मस्य वेत्तारः कृतज्ञाः सततं प्रभो। पूजिताः शुभकर्माणः पूर्वजित्या नराधिप।

ete dharmasya vettāraḥ kṛtajñāḥ satataṃ prabho. pūjitāḥ śubhakarmāṇaḥ pūrvajityā narādhipa.

राज्यं श्रेयः परं राजन् यशः कीर्तिं च लप्स्यसे। कुलस्य संततिं चैव यथान्यायं यथाक्रमम्।

rājyaṃ śreyaḥ paraṃ rājan yaśaḥ kīrtiṃ ca lapsyase. kulasya saṃtatiṃ caiva yathānyāyaṃ yathākramam.

द्वयोर् इमं भारत संधिविग्रहं; सुभाषितं बुद्धिविशेषकारितम्। तथान्ववेक्ष्य क्षितिपेन सर्वदा; निषेवितव्यं नृप शत्रुमण्डले।

dvayor imaṃ bhārata saṃdhivigrahaṃ; subhāṣitaṃ buddhiviśeṣakāritam. tathānvavekṣya kṣitipena sarvadā; niṣevitavyaṃ nṛpa śatrumaṇḍale.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...