महाभारत 12.135 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 135→

[mh-12-135] • 23 श्लोकाः

भीष्म उवाच। अनागतविधाता च प्रत्युत्पन्नमतिश् च यः। द्वाव् एव सुखम् एधेते दीर्घसूत्री विनश्यति। अत्रैव चेदम् अव्यग्रः शृण्वाख्यानम् अनुत्तमम्। दीर्घसूत्रं समाश्रित्य कार्याकार्यविनिश्चये।

bhīṣma uvāca. anāgatavidhātā ca pratyutpannamatiś ca yaḥ. dvāv eva sukham edhete dīrghasūtrī vinaśyati. atraiva cedam avyagraḥ śṛṇvākhyānam anuttamam. dīrghasūtraṃ samāśritya kāryākāryaviniścaye.

नातिगाधे जलस्थाये सुहृदः शकुलास् त्रयः। प्रभूतमत्स्ये कौन्तेय बभूवुः सहचारिणः।

nātigādhe jalasthāye suhṛdaḥ śakulās trayaḥ. prabhūtamatsye kaunteya babhūvuḥ sahacāriṇaḥ.

अत्रैकः प्राप्तकालज्ञो दीर्घदर्शी तथापरः। दीर्घसूत्रश् च तत्रैकस् त्रयाणां जलचारिणाम्।

atraikaḥ prāptakālajño dīrghadarśī tathāparaḥ. dīrghasūtraś ca tatraikas trayāṇāṃ jalacāriṇām.

कदा चित् तज् जलस्थायं मत्स्यबन्धाः समन्ततः। निःस्रावयाम् आसुर् अथो निम्नेषु विविधैर् मुखैः।

kadā cit taj jalasthāyaṃ matsyabandhāḥ samantataḥ. niḥsrāvayām āsur atho nimneṣu vividhair mukhaiḥ.

प्रक्षीयमाणं तं बुद्ध्वा जलस्थायं भयागमे। अब्रवीद् दीर्घदर्शी तु ताव् उभौ सुहृदौ तदा।

prakṣīyamāṇaṃ taṃ buddhvā jalasthāyaṃ bhayāgame. abravīd dīrghadarśī tu tāv ubhau suhṛdau tadā.

इयम् आपत् समुत्पन्ना सर्वेषां सलिलौकसाम्। शीघ्रम् अन्यत्र गच्छामः पन्था यावन् न दुष्यति।

iyam āpat samutpannā sarveṣāṃ salilaukasām. śīghram anyatra gacchāmaḥ panthā yāvan na duṣyati.

अनागतम् अनर्थं हि सुनयैर् यः प्रबाधते। न स संशयम् आप्नोति रोचतां वां व्रजामहे।

anāgatam anarthaṃ hi sunayair yaḥ prabādhate. na sa saṃśayam āpnoti rocatāṃ vāṃ vrajāmahe.

दीर्घसूत्रस् तु यस् तत्र सो ऽब्रवीत् सम्यग् उच्यते। न तु कार्या त्वरा यावद् इति मे निश्चिता मतिः।

dīrghasūtras tu yas tatra so 'bravīt samyag ucyate. na tu kāryā tvarā yāvad iti me niścitā matiḥ.

अथ संप्रतिपत्तिज्ञः प्राब्रवीद् दीर्घदर्शिनम्। प्राप्ते काले न मे किं चिन् न्यायतः परिहास्यते।

atha saṃpratipattijñaḥ prābravīd dīrghadarśinam. prāpte kāle na me kiṃ cin nyāyataḥ parihāsyate.

एवम् उक्तो निराक्रामद् दीर्घदर्शी महामतिः। जगाम स्रोतसैकेन गम्भीरसलिलाशयम्।

evam ukto nirākrāmad dīrghadarśī mahāmatiḥ. jagāma srotasaikena gambhīrasalilāśayam.

ततः प्रस्रुततोयं तं समीक्ष्य सलिलाशयम्। बबन्धुर् विविधैर् योगैर् मत्स्यान् मत्स्योपजीविनः।

tataḥ prasrutatoyaṃ taṃ samīkṣya salilāśayam. babandhur vividhair yogair matsyān matsyopajīvinaḥ.

विलोड्यमाने तस्मिंस् तु स्रुततोये जलाशये। अगच्छद् ग्रहणं तत्र दीर्घसूत्रः सहापरैः।

viloḍyamāne tasmiṃs tu srutatoye jalāśaye. agacchad grahaṇaṃ tatra dīrghasūtraḥ sahāparaiḥ.

उद्दानं क्रियमाणं च मत्स्यानां वीक्ष्य रज्जुभिः। प्रविश्यान्तरम् अन्येषाम् अग्रसत् प्रतिपत्तिमान्।

uddānaṃ kriyamāṇaṃ ca matsyānāṃ vīkṣya rajjubhiḥ. praviśyāntaram anyeṣām agrasat pratipattimān.

ग्रस्तम् एव तद् उद्दानं गृहीत्वास्त तथैव सः। सर्वान् एव तु तांस् तत्र ते विदुर् ग्रथिता इति।

grastam eva tad uddānaṃ gṛhītvāsta tathaiva saḥ. sarvān eva tu tāṃs tatra te vidur grathitā iti.

ततः प्रक्षाल्यमानेषु मत्स्येषु विमले जले। त्यक्त्वा रज्जुं विमुक्तो ऽभूच् छीघ्रं संप्रतिपत्तिमान्।

tataḥ prakṣālyamāneṣu matsyeṣu vimale jale. tyaktvā rajjuṃ vimukto 'bhūc chīghraṃ saṃpratipattimān.

दीर्घसूत्रस् तु मन्दात्मा हीनबुद्धिर् अचेतनः। मरणं प्राप्तवान् मूढो यथैवोपहतेन्द्रियः।

dīrghasūtras tu mandātmā hīnabuddhir acetanaḥ. maraṇaṃ prāptavān mūḍho yathaivopahatendriyaḥ.

एवं प्राप्ततमं कालं यो मोहान् नावबुध्यते। स विनश्यति वै क्षिप्रं दीर्घसूत्रो यथा झषः।

evaṃ prāptatamaṃ kālaṃ yo mohān nāvabudhyate. sa vinaśyati vai kṣipraṃ dīrghasūtro yathā jhaṣaḥ.

आदौ न कुरुते श्रेयः कुशलो ऽस्मीति यः पुमान्। स संशयम् अवाप्नोति यथा संप्रतिपत्तिमान्।

ādau na kurute śreyaḥ kuśalo 'smīti yaḥ pumān. sa saṃśayam avāpnoti yathā saṃpratipattimān.

अनागतविधानं तु यो नरः कुरुते क्षमम्। श्रेयः प्राप्नोति सो ऽत्यर्थं दीर्घदर्शी यथा ह्य् असौ।

anāgatavidhānaṃ tu yo naraḥ kurute kṣamam. śreyaḥ prāpnoti so 'tyarthaṃ dīrghadarśī yathā hy asau.

कलाः काष्ठा मुहूर्ताश् च दिना नाड्यः क्षणा लवाः। पक्षा मासाश् च ऋतवस् तुल्याः संवत्सराणि च।

kalāḥ kāṣṭhā muhūrtāś ca dinā nāḍyaḥ kṣaṇā lavāḥ. pakṣā māsāś ca ṛtavas tulyāḥ saṃvatsarāṇi ca.

पृथिवी देश इत्य् उक्तः कालः स च न दृश्यते। अभिप्रेतार्थसिद्ध्यर्थं न्यायतो यच् च तत् तथा।

pṛthivī deśa ity uktaḥ kālaḥ sa ca na dṛśyate. abhipretārthasiddhyarthaṃ nyāyato yac ca tat tathā.

एतौ धर्मार्थशास्त्रेषु मोक्षशास्त्रेषु चर्षिभिः। प्रधानाव् इति निर्दिष्टौ कामेशाभिमतौ नृणाम्।

etau dharmārthaśāstreṣu mokṣaśāstreṣu carṣibhiḥ. pradhānāv iti nirdiṣṭau kāmeśābhimatau nṛṇām.

परीक्ष्यकारी युक्तस् तु सम्यक् समुपपादयेत्। देशकालाव् अभिप्रेतौ ताभ्यां फलम् अवाप्नुयात्।

parīkṣyakārī yuktas tu samyak samupapādayet. deśakālāv abhipretau tābhyāṃ phalam avāpnuyāt.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents