महाभारत 12.122 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 122→

[mh-12-122] • 55 श्लोकाः

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। अङ्गेषु राजा द्युतिमान् वसुहोम इति श्रुतः।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. aṅgeṣu rājā dyutimān vasuhoma iti śrutaḥ.

स राजा धर्मनित्यः सन् सह पत्न्या महातपाः। मुञ्जपृष्ठं जगामाथ देवर्षिगणपूजितम्।

sa rājā dharmanityaḥ san saha patnyā mahātapāḥ. muñjapṛṣṭhaṃ jagāmātha devarṣigaṇapūjitam.

तत्र शृङ्गे हिमवतो मेरौ कनकपर्वते। यत्र मुञ्जवटे रामो जटाहरणम् आदिशत्।

tatra śṛṅge himavato merau kanakaparvate. yatra muñjavaṭe rāmo jaṭāharaṇam ādiśat.

तदाप्रभृति राजेन्द्र ऋषिभिः संशितव्रतैः। मुञ्जपृष्ठ इति प्रोक्तः स देशो रुद्रसेवितः।

tadāprabhṛti rājendra ṛṣibhiḥ saṃśitavrataiḥ. muñjapṛṣṭha iti proktaḥ sa deśo rudrasevitaḥ.

स तत्र बहुभिर् युक्तः सदा श्रुतिमयैर् गुणैः। ब्राह्मणानाम् अनुमतो देवर्षिसदृशो ऽभवत्।

sa tatra bahubhir yuktaḥ sadā śrutimayair guṇaiḥ. brāhmaṇānām anumato devarṣisadṛśo 'bhavat.

तं कदा चिद् अदीनात्मा सखा शक्रस्य मानितः। अभ्यागच्छन् महीपालो मान्धाता शत्रुकर्शनः।

taṃ kadā cid adīnātmā sakhā śakrasya mānitaḥ. abhyāgacchan mahīpālo māndhātā śatrukarśanaḥ.

सो ऽभिसृत्य तु मान्धाता वसुहोमं नराधिपम्। दृष्ट्वा प्रकृष्टं तपसा विनयेनाभ्यतिष्ठत।

so 'bhisṛtya tu māndhātā vasuhomaṃ narādhipam. dṛṣṭvā prakṛṣṭaṃ tapasā vinayenābhyatiṣṭhata.

वसुहोमो ऽपि राज्ञो वै गाम् अर्घ्यं च न्यवेदयत्। अष्टाङ्गस्य च राज्यस्य पप्रच्छ कुशलं तदा।

vasuhomo 'pi rājño vai gām arghyaṃ ca nyavedayat. aṣṭāṅgasya ca rājyasya papraccha kuśalaṃ tadā.

सद्भिर् आचरितं पूर्वं यथावद् अनुयायिनम्। अपृच्छद् वसुहोमस् तं राजन् किं करवाणि ते।

sadbhir ācaritaṃ pūrvaṃ yathāvad anuyāyinam. apṛcchad vasuhomas taṃ rājan kiṃ karavāṇi te.

सो ऽब्रवीत् परमप्रीतो मान्धाता राजसत्तमम्। वसुहोमं महाप्राज्ञम् आसीनं कुरुनन्दन।

so 'bravīt paramaprīto māndhātā rājasattamam. vasuhomaṃ mahāprājñam āsīnaṃ kurunandana.

बृहस्पतेर् मतं राजन्न् अधीतं सकलं त्वया। तथैवौशनसं शास्त्रं विज्ञातं ते नराधिप।

bṛhaspater mataṃ rājann adhītaṃ sakalaṃ tvayā. tathaivauśanasaṃ śāstraṃ vijñātaṃ te narādhipa.

तद् अहं श्रोतुम् इच्छामि दण्ड उत्पद्यते कथम्। किं वापि पूर्वं जागर्ति किं वा परमम् उच्यते।

tad ahaṃ śrotum icchāmi daṇḍa utpadyate katham. kiṃ vāpi pūrvaṃ jāgarti kiṃ vā paramam ucyate.

कथं क्षत्रियसंस्थश् च दण्डः संप्रत्य् अवस्थितः। ब्रूहि मे सुमहाप्राज्ञ ददाम्य् आचार्यवेतनम्।

kathaṃ kṣatriyasaṃsthaś ca daṇḍaḥ saṃpraty avasthitaḥ. brūhi me sumahāprājña dadāmy ācāryavetanam.

वसुहोम उवाच। शृणु राजन् यथा दण्डः संभूतो लोकसंग्रहः। प्रजाविनयरक्षार्थं धर्मस्यात्मा सनातनः।

vasuhoma uvāca. śṛṇu rājan yathā daṇḍaḥ saṃbhūto lokasaṃgrahaḥ. prajāvinayarakṣārthaṃ dharmasyātmā sanātanaḥ.

ब्रह्मा यियक्षुर् भगवान् सर्वलोकपितामहः। ऋत्विजं नात्मना तुल्यं ददर्शेति हि नः श्रुतम्।

brahmā yiyakṣur bhagavān sarvalokapitāmahaḥ. ṛtvijaṃ nātmanā tulyaṃ dadarśeti hi naḥ śrutam.

स गर्भं शिरसा देवो वर्षपूगान् अधारयत्। पूर्णे वर्षसहस्रे तु स गर्भः क्षुवतो ऽपतत्।

sa garbhaṃ śirasā devo varṣapūgān adhārayat. pūrṇe varṣasahasre tu sa garbhaḥ kṣuvato 'patat.

स क्षुपो नाम संभूतः प्रजापतिर् अरिंदम। ऋत्विग् आसीत् तदा राजन् यज्ञे तस्य महात्मनः।

sa kṣupo nāma saṃbhūtaḥ prajāpatir ariṃdama. ṛtvig āsīt tadā rājan yajñe tasya mahātmanaḥ.

तस्मिन् प्रवृत्ते सत्रे तु ब्रह्मणः पार्थिवर्षभ। हृष्टरूपप्रचारत्वाद् दण्डः सो ऽन्तर्हितो ऽभवत्।

tasmin pravṛtte satre tu brahmaṇaḥ pārthivarṣabha. hṛṣṭarūpapracāratvād daṇḍaḥ so 'ntarhito 'bhavat.

तस्मिन्न् अन्तर्हिते चाथ प्रजानां संकरो ऽभवत्। नैव कार्यं न चाकार्यं भोज्याभोज्यं न विद्यते।

tasminn antarhite cātha prajānāṃ saṃkaro 'bhavat. naiva kāryaṃ na cākāryaṃ bhojyābhojyaṃ na vidyate.

पेयापेयं कुतः सिद्धिर् हिंसन्ति च परस्परम्। गम्यागम्यं तदा नासीत् परस्वं स्वं च वै समम्।

peyāpeyaṃ kutaḥ siddhir hiṃsanti ca parasparam. gamyāgamyaṃ tadā nāsīt parasvaṃ svaṃ ca vai samam.

परस्परं विलुम्पन्ते सारमेया इवामिषम्। अबलं बलिनो जघ्नुर् निर्मर्यादम् अवर्तत।

parasparaṃ vilumpante sārameyā ivāmiṣam. abalaṃ balino jaghnur nirmaryādam avartata.

ततः पितामहो विष्णुं भगवन्तं सनातनम्। संपूज्य वरदं देवं महादेवम् अथाब्रवीत्।

tataḥ pitāmaho viṣṇuṃ bhagavantaṃ sanātanam. saṃpūjya varadaṃ devaṃ mahādevam athābravīt.

अत्र साध्व् अनुकम्पां वै कर्तुम् अर्हसि केवलम्। अयं विष्णुः सखा तुभ्यं धर्मस्य परिरक्षणे। त्वं हि सर्वविधानज्ञः सत्त्वानां त्वं गतिः परा। संकरो न भवेद् अत्र यथा वै तद् विधीयताम्।

atra sādhv anukampāṃ vai kartum arhasi kevalam. ayaṃ viṣṇuḥ sakhā tubhyaṃ dharmasya parirakṣaṇe. tvaṃ hi sarvavidhānajñaḥ sattvānāṃ tvaṃ gatiḥ parā. saṃkaro na bhaved atra yathā vai tad vidhīyatām.

ततः स भगवान् ध्यात्वा चिरं शूलजटाधरः। देवदेवो महादेवः कारणं जगतः परम्। ब्रह्मविष्ण्विन्द्रसहितः सर्वैश् च स सुरासुरैः। लोकसंधारणार्थं च लोकसंकरनाशनम्। आत्मानम् आत्मना दण्डम् असृजद् देवसत्तमः।

tataḥ sa bhagavān dhyātvā ciraṃ śūlajaṭādharaḥ. devadevo mahādevaḥ kāraṇaṃ jagataḥ param. brahmaviṣṇvindrasahitaḥ sarvaiś ca sa surāsuraiḥ. lokasaṃdhāraṇārthaṃ ca lokasaṃkaranāśanam. ātmānam ātmanā daṇḍam asṛjad devasattamaḥ.

तस्माच् च धर्मचरणां नीतिं देवीं सरस्वतीम्। असृजद् दण्डनीतिः सा त्रिषु लोकेषु विश्रुता। ययासौ नीयते दण्डः सततं पापकारिषु। दण्डस्य नयनात् सा हि दण्डनीतिर् इहोच्यते। भूयः स भगवान् ध्यात्वा चिरं शूलधरः प्रभुः। असृजत् सर्वशास्त्राणि महादेवो महेश्वरः। दण्डनीतेः प्रयोगार्थं प्रमाणानि च सर्वशः। विद्याश् चतस्रः कूटस्थास् तासां भेदविकल्पनाः। अङ्गानि वेदाश् चत्वारो मीमांसा न्यायविस्तरः। पुराणं धर्मशास्त्रं च विद्या ह्य् एताश् चतुर्दश। आयुर्वेदो धनुर्वेदो गान्धर्वश् चेति ते त्रयः। अर्थशास्त्रं चतुर्थं तु विद्या ह्य् अष्टादशैव तु। दश चाष्टौ च विख्याता एता धर्मस्य संहिताः। एतासाम् एव विद्यानां व्यासम् आह महेश्वरः। शतानि त्रीणि शास्त्राणाम् आह तन्त्राणि सप्ततिम्। व्यास एव तु विद्यानां महादेवेन कीर्तितः। तन्त्रं पाशुपतं नाम पाञ्चरात्रं च विश्रुतम्। योगशास्त्रं च सांख्यं च तन्त्रं लोकायतं तथा। तन्त्रं ब्रह्मतुला नाम तर्कविद्या दिवौकसाम्। सुखदुःखार्थजिज्ञासा कारकं चेति विश्रुतम्। तर्कविद्यास् तथा चाष्टौ स चोक्तो न्यायविस्तरः। दश चाष्टौ च विज्ञेयाः पौराणा यज्ञसंहिताः। पुराणाश् च प्रणीताश् च तावद् एव हि संहिताः। धर्मशास्त्राणि तद्वच् च एकार्थानीति नान्यथा। एकार्थानि पुराणानि वेदाश् चैकार्थसंहिताः। नानार्थानि च सर्वाणि तर्कशास्त्राणि शंकरः। प्रोवाच भगवान् देवः कालज्ञानानि यानि च। चतुःषष्टिप्रमाणानि आयुर्वेदं च सोत्तरम्। अष्टादश विकल्पान्तां दण्डनीतिं च शाश्वतीम्। गान्धर्वम् इतिहासं च नानाविस्तरम् उक्तवान्। इत्य् एताः शंकरप्रोक्ता विद्याः शब्दार्थसंयुताः। पुनर् भेदसहस्रं च तासाम् एव तु विस्तरः। ऋषिभिर् देवगन्धर्वैः सविकल्पः सविस्तरः। शश्वद् अभ्यस्यते लोके वेद एव च सर्वशः। विद्याश् चतस्रः संक्षिप्ता वेदवादाश् च ते स्मृताः। एतासां पारगो यश् च स चोक्तो वेदपारगः। वेदानां पारगो रुद्रो विष्णुर् इन्द्रो बृहस्पतिः। शुक्रः स्वायंभुवश् चैव मनुः परमधर्मवित्। ब्रह्मा च परमो देवः सदा सर्वैः सुरासुरैः। शर्वस्यानुग्रहाच् चैव व्यासो वै वेदपारगः। अहं शांतनवो भीष्मः प्रसादान् माधवस्य च। शंकरस्य प्रसादाच् च ब्रह्मणश् च कुरूद्वह। वेदपारग इत्य् उक्तो याज्ञवल्क्यश् च सर्वशः। कल्पे कल्पे महाभागैर् ऋषिभिस् तत्त्वदर्शिभिः। ऋषिपुत्रैर् ऋषीकैश् च भिद्यन्ते मिश्रकैर् अपि। शिवेन ब्रह्मणा चैव विष्णुना च विकल्पितः। आदिकल्पे पुनश् चैव भिद्यन्ते साधुभिः पुनः। इदानीम् अपि विद्वद्भिर् भिद्यन्ते च विकल्पकैः। पूर्वजन्मानुसारेण बहुधेयं सरस्वती।

tasmāc ca dharmacaraṇāṃ nītiṃ devīṃ sarasvatīm. asṛjad daṇḍanītiḥ sā triṣu lokeṣu viśrutā. yayāsau nīyate daṇḍaḥ satataṃ pāpakāriṣu. daṇḍasya nayanāt sā hi daṇḍanītir ihocyate. bhūyaḥ sa bhagavān dhyātvā ciraṃ śūladharaḥ prabhuḥ. asṛjat sarvaśāstrāṇi mahādevo maheśvaraḥ. daṇḍanīteḥ prayogārthaṃ pramāṇāni ca sarvaśaḥ. vidyāś catasraḥ kūṭasthās tāsāṃ bhedavikalpanāḥ. aṅgāni vedāś catvāro mīmāṃsā nyāyavistaraḥ. purāṇaṃ dharmaśāstraṃ ca vidyā hy etāś caturdaśa. āyurvedo dhanurvedo gāndharvaś ceti te trayaḥ. arthaśāstraṃ caturthaṃ tu vidyā hy aṣṭādaśaiva tu. daśa cāṣṭau ca vikhyātā etā dharmasya saṃhitāḥ. etāsām eva vidyānāṃ vyāsam āha maheśvaraḥ. śatāni trīṇi śāstrāṇām āha tantrāṇi saptatim. vyāsa eva tu vidyānāṃ mahādevena kīrtitaḥ. tantraṃ pāśupataṃ nāma pāñcarātraṃ ca viśrutam. yogaśāstraṃ ca sāṃkhyaṃ ca tantraṃ lokāyataṃ tathā. tantraṃ brahmatulā nāma tarkavidyā divaukasām. sukhaduḥkhārthajijñāsā kārakaṃ ceti viśrutam. tarkavidyās tathā cāṣṭau sa cokto nyāyavistaraḥ. daśa cāṣṭau ca vijñeyāḥ paurāṇā yajñasaṃhitāḥ. purāṇāś ca praṇītāś ca tāvad eva hi saṃhitāḥ. dharmaśāstrāṇi tadvac ca ekārthānīti nānyathā. ekārthāni purāṇāni vedāś caikārthasaṃhitāḥ. nānārthāni ca sarvāṇi tarkaśāstrāṇi śaṃkaraḥ. provāca bhagavān devaḥ kālajñānāni yāni ca. catuḥṣaṣṭipramāṇāni āyurvedaṃ ca sottaram. aṣṭādaśa vikalpāntāṃ daṇḍanītiṃ ca śāśvatīm. gāndharvam itihāsaṃ ca nānāvistaram uktavān. ity etāḥ śaṃkaraproktā vidyāḥ śabdārthasaṃyutāḥ. punar bhedasahasraṃ ca tāsām eva tu vistaraḥ. ṛṣibhir devagandharvaiḥ savikalpaḥ savistaraḥ. śaśvad abhyasyate loke veda eva ca sarvaśaḥ. vidyāś catasraḥ saṃkṣiptā vedavādāś ca te smṛtāḥ. etāsāṃ pārago yaś ca sa cokto vedapāragaḥ. vedānāṃ pārago rudro viṣṇur indro bṛhaspatiḥ. śukraḥ svāyaṃbhuvaś caiva manuḥ paramadharmavit. brahmā ca paramo devaḥ sadā sarvaiḥ surāsuraiḥ. śarvasyānugrahāc caiva vyāso vai vedapāragaḥ. ahaṃ śāṃtanavo bhīṣmaḥ prasādān mādhavasya ca. śaṃkarasya prasādāc ca brahmaṇaś ca kurūdvaha. vedapāraga ity ukto yājñavalkyaś ca sarvaśaḥ. kalpe kalpe mahābhāgair ṛṣibhis tattvadarśibhiḥ. ṛṣiputrair ṛṣīkaiś ca bhidyante miśrakair api. śivena brahmaṇā caiva viṣṇunā ca vikalpitaḥ. ādikalpe punaś caiva bhidyante sādhubhiḥ punaḥ. idānīm api vidvadbhir bhidyante ca vikalpakaiḥ. pūrvajanmānusāreṇa bahudheyaṃ sarasvatī.

भूयः स भगवान् ध्यात्वा चिरं शूलवरायुधः। तस्य तस्य निकायस्य चकारैकैकम् ईशरम्।

bhūyaḥ sa bhagavān dhyātvā ciraṃ śūlavarāyudhaḥ. tasya tasya nikāyasya cakāraikaikam īśaram.

देवानाम् ईश्वरं चक्रे देवं दशशतेक्षणम्। यमं वैवस्वतं चापि पितॄणाम् अकरोत् पतिम्।

devānām īśvaraṃ cakre devaṃ daśaśatekṣaṇam. yamaṃ vaivasvataṃ cāpi pitṝṇām akarot patim.

धनानां रक्षसां चापि कुबेरम् अपि चेश्वरम्। पर्वतानां पतिं मेरुं सरितां च महोदधिम्।

dhanānāṃ rakṣasāṃ cāpi kuberam api ceśvaram. parvatānāṃ patiṃ meruṃ saritāṃ ca mahodadhim.

अपां राज्ये सुराणां च विदधे वरुणं प्रभुम्। मृत्युं प्राणेश्वरम् अथो तेजसां च हुताशनम्।

apāṃ rājye surāṇāṃ ca vidadhe varuṇaṃ prabhum. mṛtyuṃ prāṇeśvaram atho tejasāṃ ca hutāśanam.

रुद्राणाम् अपि चेशानं गोप्तारं विदधे प्रभुः। महात्मानं महादेवं विशालाक्षं सनातनम्। दश चैकं च ये रुद्रास् तस्यैते मूर्तिसंभवाः। नानारूपधरो देवः स एव भगवाञ् शिवः।

rudrāṇām api ceśānaṃ goptāraṃ vidadhe prabhuḥ. mahātmānaṃ mahādevaṃ viśālākṣaṃ sanātanam. daśa caikaṃ ca ye rudrās tasyaite mūrtisaṃbhavāḥ. nānārūpadharo devaḥ sa eva bhagavāñ śivaḥ.

वसिष्ठम् ईशं विप्राणां वसूनां जातवेदसम्। तेजसां भास्करं चक्रे नक्षत्राणां निशाकरम्।

vasiṣṭham īśaṃ viprāṇāṃ vasūnāṃ jātavedasam. tejasāṃ bhāskaraṃ cakre nakṣatrāṇāṃ niśākaram.

वीरुधाम् अंशुमन्तं च भूतानां च प्रभुं वरम्। कुमारं द्वादशभुजं स्कन्दं राजानम् आदिशत्।

vīrudhām aṃśumantaṃ ca bhūtānāṃ ca prabhuṃ varam. kumāraṃ dvādaśabhujaṃ skandaṃ rājānam ādiśat.

कालं सर्वेशम् अकरोत् संहारविनयात्मकम्। मृत्योश् चतुर्विभागस्य दुःखस्य च सुखस्य च।

kālaṃ sarveśam akarot saṃhāravinayātmakam. mṛtyoś caturvibhāgasya duḥkhasya ca sukhasya ca.

ईश्वरः सर्वदेहस् तु राजराजो धनाधिपः। सर्वेषाम् एव रुद्राणां शूलपाणिर् इति श्रुतिः। ईश्वरश् चेतनः कर्ता पुरुषः कारणं शिवः। विष्णुर् ब्रह्मा शशी सूर्यः शक्रो देवाश् च सान्वयाः। ज्ञानात्मकः शिवो ह्य् एव एतेषाम् अपि कारणम्। सृजते ग्रसते चैव तमोभूतम् इदं यथा। अप्रज्ञातं जगत् सर्वं तदा ह्य् एको महेश्वरः।

īśvaraḥ sarvadehas tu rājarājo dhanādhipaḥ. sarveṣām eva rudrāṇāṃ śūlapāṇir iti śrutiḥ. īśvaraś cetanaḥ kartā puruṣaḥ kāraṇaṃ śivaḥ. viṣṇur brahmā śaśī sūryaḥ śakro devāś ca sānvayāḥ. jñānātmakaḥ śivo hy eva eteṣām api kāraṇam. sṛjate grasate caiva tamobhūtam idaṃ yathā. aprajñātaṃ jagat sarvaṃ tadā hy eko maheśvaraḥ.

तम् एकं ब्रह्मणः पुत्रम् अनुजातं क्षुपं ददौ। प्रजानाम् अधिपं श्रेष्ठं सर्वधर्मभृताम् अपि।

tam ekaṃ brahmaṇaḥ putram anujātaṃ kṣupaṃ dadau. prajānām adhipaṃ śreṣṭhaṃ sarvadharmabhṛtām api.

महादेवस् ततस् तस्मिन् वृत्ते यज्ञे यथाविधि। दण्डं धर्मस्य गोप्तारं विष्णवे सत्कृतं ददौ।

mahādevas tatas tasmin vṛtte yajñe yathāvidhi. daṇḍaṃ dharmasya goptāraṃ viṣṇave satkṛtaṃ dadau.

विष्णुर् अङ्गिरसे प्रादाद् अङ्गिरा मुनिसत्तमः। प्रादाद् इन्द्रमरीचिभ्यां मरीचिर् भृगवे ददौ।

viṣṇur aṅgirase prādād aṅgirā munisattamaḥ. prādād indramarīcibhyāṃ marīcir bhṛgave dadau.

भृगुर् ददाव् ऋषिभ्यस् तु तं दण्डं धर्मसंहितम्। ऋषयो लोकपालेभ्यो लोकपालाः क्षुपाय च।

bhṛgur dadāv ṛṣibhyas tu taṃ daṇḍaṃ dharmasaṃhitam. ṛṣayo lokapālebhyo lokapālāḥ kṣupāya ca.

क्षुपस् तु मनवे प्रादाद् आदित्यतनयाय च। पुत्रेभ्यः श्राद्धदेवस् तु सूक्ष्मधर्मार्थकारणात्। तं ददौ सूर्यपुत्रस् तु मनुर् वै रक्षणात्मकम्।

kṣupas tu manave prādād ādityatanayāya ca. putrebhyaḥ śrāddhadevas tu sūkṣmadharmārthakāraṇāt. taṃ dadau sūryaputras tu manur vai rakṣaṇātmakam.

विभज्य दण्डः कर्तव्यो धर्मेण न यदृच्छया। दुर्वाचा निग्रहो बन्धो हिरण्यं बाह्यतःक्रिया।

vibhajya daṇḍaḥ kartavyo dharmeṇa na yadṛcchayā. durvācā nigraho bandho hiraṇyaṃ bāhyataḥkriyā.

व्यङ्गत्वं च शरीरस्य वधो वा नाल्पकारणात्। शरीरपीडास् तास् तास् तु देहत्यागो विवासनम्।

vyaṅgatvaṃ ca śarīrasya vadho vā nālpakāraṇāt. śarīrapīḍās tās tās tu dehatyāgo vivāsanam.

आनुपूर्व्या च दण्डो ऽसौ प्रजा जागर्ति पालयन्। इन्द्रो जागर्ति भगवान् इन्द्राद् अग्निर् विभावसुः।

ānupūrvyā ca daṇḍo 'sau prajā jāgarti pālayan. indro jāgarti bhagavān indrād agnir vibhāvasuḥ.

अग्नेर् जागर्ति वरुणो वरुणाच् च प्रजापतिः। प्रजापतेस् ततो धर्मो जागर्ति विनयात्मकः।

agner jāgarti varuṇo varuṇāc ca prajāpatiḥ. prajāpates tato dharmo jāgarti vinayātmakaḥ.

धर्माच् च ब्रह्मणः पुत्रो व्यवसायः सनातनः। व्यवसायात् ततस् तेजो जागर्ति परिपालयन्।

dharmāc ca brahmaṇaḥ putro vyavasāyaḥ sanātanaḥ. vyavasāyāt tatas tejo jāgarti paripālayan.

ओषध्यस् तेजसस् तस्माद् ओषधिभ्यश् च पर्वताः। पर्वतेभ्यश् च जागर्ति रसो रसगुणात् तथा।

oṣadhyas tejasas tasmād oṣadhibhyaś ca parvatāḥ. parvatebhyaś ca jāgarti raso rasaguṇāt tathā.

जागर्ति निरृतिर् देवी ज्योतींषि निरृतेर् अपि। वेदाः प्रतिष्ठा ज्योतिर्भ्यस् ततो हयशिराः प्रभुः।

jāgarti nirṛtir devī jyotīṃṣi nirṛter api. vedāḥ pratiṣṭhā jyotirbhyas tato hayaśirāḥ prabhuḥ.

ब्रह्मा पितामहस् तस्माज् जागर्ति प्रभुर् अव्ययः। पितामहान् महादेवो जागर्ति भगवाञ् शिवः।

brahmā pitāmahas tasmāj jāgarti prabhur avyayaḥ. pitāmahān mahādevo jāgarti bhagavāñ śivaḥ.

विश्वेदेवाः शिवाच् चापि विश्वेभ्यश् च तथर्षयः। ऋषिभ्यो भगवान् सोमः सोमाद् देवाः सनातनाः।

viśvedevāḥ śivāc cāpi viśvebhyaś ca tatharṣayaḥ. ṛṣibhyo bhagavān somaḥ somād devāḥ sanātanāḥ.

देवेभ्यो ब्राह्मणा लोके जाग्रतीत्य् उपधारय। ब्राह्मणेभ्यश् च राजन्या लोकान् रक्षन्ति धर्मतः। स्थावरं जङ्गमं चैव क्षत्रियेभ्यः सनातनम्।

devebhyo brāhmaṇā loke jāgratīty upadhāraya. brāhmaṇebhyaś ca rājanyā lokān rakṣanti dharmataḥ. sthāvaraṃ jaṅgamaṃ caiva kṣatriyebhyaḥ sanātanam.

प्रजा जाग्रति लोके ऽस्मिन् दण्डो जागर्ति तासु च। सर्वसंक्षेपको दण्डः पितामहसमः प्रभुः।

prajā jāgrati loke 'smin daṇḍo jāgarti tāsu ca. sarvasaṃkṣepako daṇḍaḥ pitāmahasamaḥ prabhuḥ.

जागर्ति कालः पूर्वं च मध्ये चान्ते च भारत। ईश्वरः सर्वलोकस्य महादेवः प्रजापतिः।

jāgarti kālaḥ pūrvaṃ ca madhye cānte ca bhārata. īśvaraḥ sarvalokasya mahādevaḥ prajāpatiḥ.

देवदेवः शिवः शर्वो जागर्ति सततं प्रभुः। कपर्दी शंकरो रुद्रो भवः स्थाणुर् उमापतिः।

devadevaḥ śivaḥ śarvo jāgarti satataṃ prabhuḥ. kapardī śaṃkaro rudro bhavaḥ sthāṇur umāpatiḥ.

इत्य् एष दण्डो विख्यात आदौ मध्ये तथावरे। भूमिपालो यथान्यायं वर्तेतानेन धर्मवित्।

ity eṣa daṇḍo vikhyāta ādau madhye tathāvare. bhūmipālo yathānyāyaṃ vartetānena dharmavit.

भीष्म उवाच। इतीदं वसुहोमस्य शृणुयाद् यो मतं नरः। श्रुत्वा च सम्यग् वर्तेत स कामान् आप्नुयान् नृपः।

bhīṣma uvāca. itīdaṃ vasuhomasya śṛṇuyād yo mataṃ naraḥ. śrutvā ca samyag varteta sa kāmān āpnuyān nṛpaḥ.

इति ते सर्वम् आख्यातं यो दण्डो मनुजर्षभ। नियन्ता सर्वलोकस्य धर्माक्रान्तस्य भारत। वसुहोमाच् छ्रुतं राज्ञा मान्धात्रा भूभृता पुरा। मयापि कथितं पुण्यम् आख्यानं प्रथितं तथा।

iti te sarvam ākhyātaṃ yo daṇḍo manujarṣabha. niyantā sarvalokasya dharmākrāntasya bhārata. vasuhomāc chrutaṃ rājñā māndhātrā bhūbhṛtā purā. mayāpi kathitaṃ puṇyam ākhyānaṃ prathitaṃ tathā.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...