महाभारत 12.116 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 116→

[mh-12-116] • 22 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। पितामह महाप्राज्ञ संशयो मे महान् अयम्। स च्छेत्तव्यस् त्वया राजन् भवान् कुलकरो हि नः।

yudhiṣṭhira uvāca. pitāmaha mahāprājña saṃśayo me mahān ayam. sa cchettavyas tvayā rājan bhavān kulakaro hi naḥ.

पुरुषाणाम् अयं तात दुर्वृत्तानां दुरात्मनाम्। कथितो वाक्यसंचारस् ततो विज्ञापयामि ते।

puruṣāṇām ayaṃ tāta durvṛttānāṃ durātmanām. kathito vākyasaṃcāras tato vijñāpayāmi te.

यद् धितं राज्यतन्त्रस्य कुलस्य च सुखोदयम्। आयत्यां च तदात्वे च क्षेमवृद्धिकरं च यत्।

yad dhitaṃ rājyatantrasya kulasya ca sukhodayam. āyatyāṃ ca tadātve ca kṣemavṛddhikaraṃ ca yat.

पुत्रपौत्राभिरामं च राष्ट्रवृद्धिकरं च यत्। अन्नपाने शरीरे च हितं यत् तद् ब्रवीहि मे।

putrapautrābhirāmaṃ ca rāṣṭravṛddhikaraṃ ca yat. annapāne śarīre ca hitaṃ yat tad bravīhi me.

अभिषिक्तो हि यो राजा राज्यस्थो मित्रसंवृतः। असुहृत् समुपेतो वा स कथं रञ्जयेत् प्रजाः।

abhiṣikto hi yo rājā rājyastho mitrasaṃvṛtaḥ. asuhṛt samupeto vā sa kathaṃ rañjayet prajāḥ.

यो ह्य् असत्प्रग्रहरतिः स्नेहरागबलात्कृतः। इन्द्रियाणाम् अनीशत्वाद् असज्जनबुभूषकः।

yo hy asatpragraharatiḥ sneharāgabalātkṛtaḥ. indriyāṇām anīśatvād asajjanabubhūṣakaḥ.

तस्य भृत्या विगुणतां यान्ति सर्वे कुलोद्गताः। न च भृत्यफलैर् अर्थैः स राजा संप्रयुज्यते।

tasya bhṛtyā viguṇatāṃ yānti sarve kulodgatāḥ. na ca bhṛtyaphalair arthaiḥ sa rājā saṃprayujyate.

एतान् मे संशयस्थस्य राजधर्मान् सुदुर्लभान्। बृहस्पतिसमो बुद्ध्या भवाञ् शंसितुम् अर्हति।

etān me saṃśayasthasya rājadharmān sudurlabhān. bṛhaspatisamo buddhyā bhavāñ śaṃsitum arhati.

शंसिता पुरुषव्याघ्र त्वं नः कुलहिते रतः। क्षत्ता चैव पटुप्रज्ञो यो नः शंसति सर्वदा।

śaṃsitā puruṣavyāghra tvaṃ naḥ kulahite rataḥ. kṣattā caiva paṭuprajño yo naḥ śaṃsati sarvadā.

त्वत्तः कुलहितं वाक्यं श्रुत्वा राज्यहितोदयम्। अमृतस्याव्ययस्येव तृप्तः स्वप्स्याम्य् अहं सुखम्।

tvattaḥ kulahitaṃ vākyaṃ śrutvā rājyahitodayam. amṛtasyāvyayasyeva tṛptaḥ svapsyāmy ahaṃ sukham.

कीदृषाः संनिकर्षस्था भृत्याः स्युर् वा गुणान्विताः। कीदृशैः किंकुलीनैर् वा सह यात्रा विधीयते।

kīdṛṣāḥ saṃnikarṣasthā bhṛtyāḥ syur vā guṇānvitāḥ. kīdṛśaiḥ kiṃkulīnair vā saha yātrā vidhīyate.

न ह्य् एको भृत्यरहितो राजा भवति रक्षिता। राज्यं चेदं जनः सर्वस् तत् कुलीनो ऽभिशंसति।

na hy eko bhṛtyarahito rājā bhavati rakṣitā. rājyaṃ cedaṃ janaḥ sarvas tat kulīno 'bhiśaṃsati.

न हि प्रशास्तुं राज्यं हि शक्यम् एकेन भारत। असहायवता तात नैवार्थाः के चिद् अप्य् उत। लब्धुं लब्ध्वा चापि सदा रक्षितुं भरतर्षभ।

na hi praśāstuṃ rājyaṃ hi śakyam ekena bhārata. asahāyavatā tāta naivārthāḥ ke cid apy uta. labdhuṃ labdhvā cāpi sadā rakṣituṃ bharatarṣabha.

भीष्म उवाच। यस्य भृत्यजनः सर्वो ज्ञानविज्ञानकोविदः। हितैषी कुलजः स्निग्धः स राज्यफलम् अश्नुते।

bhīṣma uvāca. yasya bhṛtyajanaḥ sarvo jñānavijñānakovidaḥ. hitaiṣī kulajaḥ snigdhaḥ sa rājyaphalam aśnute.

मन्त्रिणो यस्य कुलजा असंहार्याः सहोषिताः। नृपतेर् मतिदाः सन्ति संबन्धज्ञानकोविदाः।

mantriṇo yasya kulajā asaṃhāryāḥ sahoṣitāḥ. nṛpater matidāḥ santi saṃbandhajñānakovidāḥ.

अनागतविधातारः कालज्ञानविशारदाः। अतिक्रान्तम् अशोचन्तः स राज्यफलम् अश्नुते।

anāgatavidhātāraḥ kālajñānaviśāradāḥ. atikrāntam aśocantaḥ sa rājyaphalam aśnute.

समदुःखसुखा यस्य सहायाः सत्यकारिणः। अर्थचिन्तापरा यस्य स राज्यफलम् अश्नुते।

samaduḥkhasukhā yasya sahāyāḥ satyakāriṇaḥ. arthacintāparā yasya sa rājyaphalam aśnute.

यस्य नार्तो जनपदः संनिकर्षगतः सदा। अक्षुद्रः सत्पथालम्बी स राज्यफलभाग् भवेत्।

yasya nārto janapadaḥ saṃnikarṣagataḥ sadā. akṣudraḥ satpathālambī sa rājyaphalabhāg bhavet.

कोशाक्षपटलं यस्य कोशवृद्धिकरैर् जनैः। आप्तैस् तुष्टैश् च सततं धार्यते स नृपोत्तमः।

kośākṣapaṭalaṃ yasya kośavṛddhikarair janaiḥ. āptais tuṣṭaiś ca satataṃ dhāryate sa nṛpottamaḥ.

कोष्ठागारम् असंहार्यैर् आप्तैः संचयतत्परैः। पात्रभूतैर् अलुब्धैश् च पाल्यमानं गुणीभवेत्।

koṣṭhāgāram asaṃhāryair āptaiḥ saṃcayatatparaiḥ. pātrabhūtair alubdhaiś ca pālyamānaṃ guṇībhavet.

व्यवहारश् च नगरे यस्य कर्मफलोदयः। दृश्यते शङ्खलिखितः स धर्मफलभाग् भवेत्।

vyavahāraś ca nagare yasya karmaphalodayaḥ. dṛśyate śaṅkhalikhitaḥ sa dharmaphalabhāg bhavet.

संगृहीतमनुष्यश् च यो राजा राजधर्मवित्। षड्वर्गं प्रतिगृह्णन् स धर्मात् फलम् उपाश्नुते।

saṃgṛhītamanuṣyaś ca yo rājā rājadharmavit. ṣaḍvargaṃ pratigṛhṇan sa dharmāt phalam upāśnute.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...