महाभारत 12.115 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 115→

[mh-12-115] • 20 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। विद्वान् मूर्खप्रगल्भेन मृदुस् तीक्ष्णेन भारत। आक्रुश्यमानः सदसि कथं कुर्याद् अरिंदम।

yudhiṣṭhira uvāca. vidvān mūrkhapragalbhena mṛdus tīkṣṇena bhārata. ākruśyamānaḥ sadasi kathaṃ kuryād ariṃdama.

भीष्म उवाच। श्रूयतां पृथिवीपाल यथैषो ऽर्थो ऽनुगीयते। सदा सुचेताः सहते नरस्येहाल्पचेतसः।

bhīṣma uvāca. śrūyatāṃ pṛthivīpāla yathaiṣo 'rtho 'nugīyate. sadā sucetāḥ sahate narasyehālpacetasaḥ.

अरुष्यन् क्रुश्यमानस्य सुकृतं नाम विन्दति। दुष्कृतं चात्मनो मर्षी रुष्यत्य् एवापमार्ष्टि वै।

aruṣyan kruśyamānasya sukṛtaṃ nāma vindati. duṣkṛtaṃ cātmano marṣī ruṣyaty evāpamārṣṭi vai.

टिट्टिभं तम् उपेक्षेत वाशमानम् इवातुरम्। लोकविद्वेषम् आपन्नो निष्फलं प्रतिपद्यते।

ṭiṭṭibhaṃ tam upekṣeta vāśamānam ivāturam. lokavidveṣam āpanno niṣphalaṃ pratipadyate.

इति स श्लाघते नित्यं तेन पापेन कर्मणा। इदम् उक्तो मया कश् चित् संमतो जनसंसदि। स तत्र व्रीडितः शुष्को मृतकल्पो ऽवतिष्ठति।

iti sa ślāghate nityaṃ tena pāpena karmaṇā. idam ukto mayā kaś cit saṃmato janasaṃsadi. sa tatra vrīḍitaḥ śuṣko mṛtakalpo 'vatiṣṭhati.

श्लाघन्न् अश्लाघनीयेन कर्मणा निरपत्रपः। उपेक्षितव्यो दान्तेन तादृशः पुरुषाधमः।

ślāghann aślāghanīyena karmaṇā nirapatrapaḥ. upekṣitavyo dāntena tādṛśaḥ puruṣādhamaḥ.

यद् यद् ब्रूयाद् अल्पमतिस् तत् तद् अस्य सहेत् सदा। प्राकृतो हि प्रशंसन् वा निन्दन् वा किं करिष्यति। वने काक इवाबुद्धिर् वाशमानो निरर्थकम्।

yad yad brūyād alpamatis tat tad asya sahet sadā. prākṛto hi praśaṃsan vā nindan vā kiṃ kariṣyati. vane kāka ivābuddhir vāśamāno nirarthakam.

यदि वाग्भिः प्रयोगः स्यात् प्रयोगे पापकर्मणः। वाग् एवार्थो भवेत् तस्य न ह्य् एवार्थो जिघांसतः।

yadi vāgbhiḥ prayogaḥ syāt prayoge pāpakarmaṇaḥ. vāg evārtho bhavet tasya na hy evārtho jighāṃsataḥ.

निषेकं विपरीतं स आचष्टे वृत्तचेष्टया। मयूर इव कौपीनं नृत्यन् संदर्शयन्न् इव।

niṣekaṃ viparītaṃ sa ācaṣṭe vṛttaceṣṭayā. mayūra iva kaupīnaṃ nṛtyan saṃdarśayann iva.

यस्यावाच्यं न लोके ऽस्ति नाकार्यं वापि किं चन। वाचं तेन न संदध्याच् छुचिः संक्लिष्टकर्मणा।

yasyāvācyaṃ na loke 'sti nākāryaṃ vāpi kiṃ cana. vācaṃ tena na saṃdadhyāc chuciḥ saṃkliṣṭakarmaṇā.

प्रत्यक्षं गुणवादी यः परोक्षं तु विनिन्दकः। स मानवः श्ववल् लोके नष्टलोकपरायणः।

pratyakṣaṃ guṇavādī yaḥ parokṣaṃ tu vinindakaḥ. sa mānavaḥ śvaval loke naṣṭalokaparāyaṇaḥ.

तादृग् जनशतस्यापि यद् ददाति जुहोति च। परोक्षेणापवादेन तन् नाशयति स क्षणात्।

tādṛg janaśatasyāpi yad dadāti juhoti ca. parokṣeṇāpavādena tan nāśayati sa kṣaṇāt.

तस्मात् प्राज्ञो नरः सद्यस् तादृशं पापचेतसम्। वर्जयेत् साधुभिर् वर्ज्यं सारमेयामिषं यथा।

tasmāt prājño naraḥ sadyas tādṛśaṃ pāpacetasam. varjayet sādhubhir varjyaṃ sārameyāmiṣaṃ yathā.

परिवादं ब्रुवाणो हि दुरात्मा वै महात्मने। प्रकाशयति दोषान् स्वान् सर्पः फणम् इवोच्छ्रितम्।

parivādaṃ bruvāṇo hi durātmā vai mahātmane. prakāśayati doṣān svān sarpaḥ phaṇam ivocchritam.

तं स्वकर्माणि कुर्वाणं प्रतिकर्तुं य इच्छति। भस्मकूट इवाबुद्धिः खरो रजसि मज्जति।

taṃ svakarmāṇi kurvāṇaṃ pratikartuṃ ya icchati. bhasmakūṭa ivābuddhiḥ kharo rajasi majjati.

मनुष्यशालावृकम् अप्रशान्तं; जनापवादे सततं निविष्टम्। मातङ्गम् उन्मत्तम् इवोन्नदन्तं; त्यजेत तं श्वानम् इवातिरौद्रम्।

manuṣyaśālāvṛkam apraśāntaṃ; janāpavāde satataṃ niviṣṭam. mātaṅgam unmattam ivonnadantaṃ; tyajeta taṃ śvānam ivātiraudram.

अधीरजुष्टे पथि वर्तमानं; दमाद् अपेतं विनयाच् च पापम्। अरिव्रतं नित्यम् अभूतिकामं; धिग् अस्तु तं पापमतिं मनुष्यम्।

adhīrajuṣṭe pathi vartamānaṃ; damād apetaṃ vinayāc ca pāpam. arivrataṃ nityam abhūtikāmaṃ; dhig astu taṃ pāpamatiṃ manuṣyam.

प्रत्युच्यमानस् तु हि भूय एभिर्; निशाम्य मा भूस् त्वम् अथार्तरूपः। उच्चस्य नीचेन हि संप्रयोगं; विगर्हयन्ति स्थिरबुद्धयो ये।

pratyucyamānas tu hi bhūya ebhir; niśāmya mā bhūs tvam athārtarūpaḥ. uccasya nīcena hi saṃprayogaṃ; vigarhayanti sthirabuddhayo ye.

क्रुद्धो दशार्धेन हि ताडयेद् वा; स पांसुभिर् वापकिरेत् तुषैर् वा। विवृत्य दन्तांश् च विभीषयेद् वा; सिद्धं हि मूर्खे कुपिते नृशंसे।

kruddho daśārdhena hi tāḍayed vā; sa pāṃsubhir vāpakiret tuṣair vā. vivṛtya dantāṃś ca vibhīṣayed vā; siddhaṃ hi mūrkhe kupite nṛśaṃse.

विगर्हणां परमदुरात्मना कृतां; सहेत यः संसदि दुर्जनान् नरः। पठेद् इदं चापि निदर्शनं सदा; न वाङ्मयं स लभति किं चिद् अप्रियम्।

vigarhaṇāṃ paramadurātmanā kṛtāṃ; saheta yaḥ saṃsadi durjanān naraḥ. paṭhed idaṃ cāpi nidarśanaṃ sadā; na vāṅmayaṃ sa labhati kiṃ cid apriyam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...