महाभारत 12.114 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 114→

[mh-12-114] • 14 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। राजा राज्यम् अनुप्राप्य दुर्बलो भरतर्षभ। अमित्रस्यातिवृद्धस्य कथं तिष्ठेद् असाधनः।

yudhiṣṭhira uvāca. rājā rājyam anuprāpya durbalo bharatarṣabha. amitrasyātivṛddhasya kathaṃ tiṣṭhed asādhanaḥ.

भीष्म उवाच। अत्राप्य् उदाहरन्तीमम् इतिहासं पुरातनम्। सरितां चैव संवादं सागरस्य च भारत।

bhīṣma uvāca. atrāpy udāharantīmam itihāsaṃ purātanam. saritāṃ caiva saṃvādaṃ sāgarasya ca bhārata.

सुरारिनिलयः शश्वत् सागरः सरितां पतिः। पप्रच्छ सरितः सर्वाः संशयं जातम् आत्मनः।

surārinilayaḥ śaśvat sāgaraḥ saritāṃ patiḥ. papraccha saritaḥ sarvāḥ saṃśayaṃ jātam ātmanaḥ.

समूलशाखान् पश्यामि निहतांश् छायिनो द्रुमान्। युष्माभिर् इह पूर्णाभिर् अन्यांस् तत्र न वेतसम्।

samūlaśākhān paśyāmi nihatāṃś chāyino drumān. yuṣmābhir iha pūrṇābhir anyāṃs tatra na vetasam.

अकायश् चाल्पसारश् च वेतसः कूलजश् च वः। अवज्ञाय नशक्यो वा किं चिद् वा तेन वः कृतम्।

akāyaś cālpasāraś ca vetasaḥ kūlajaś ca vaḥ. avajñāya naśakyo vā kiṃ cid vā tena vaḥ kṛtam.

तद् अहं श्रोतुम् इच्छामि सर्वासाम् एव वो मतम्। यथा कूलानि चेमानि भित्त्वा नानीयते वशम्।

tad ahaṃ śrotum icchāmi sarvāsām eva vo matam. yathā kūlāni cemāni bhittvā nānīyate vaśam.

ततः प्राह नदी गङ्गा वाक्यम् उत्तरम् अर्थवत्। हेतुमद् ग्राहकं चैव सागरं सरितां पतिम्।

tataḥ prāha nadī gaṅgā vākyam uttaram arthavat. hetumad grāhakaṃ caiva sāgaraṃ saritāṃ patim.

तिष्ठन्त्य् एते यथास्थानं नगा ह्य् एकनिकेतनाः। ततस् त्यजन्ति तत् स्थानं प्रातिलोम्याद् अचेतसः।

tiṣṭhanty ete yathāsthānaṃ nagā hy ekaniketanāḥ. tatas tyajanti tat sthānaṃ prātilomyād acetasaḥ.

वेतसो वेगम् आयान्तं दृष्ट्वा नमति नेतरः। स च वेगे ऽभ्यतिक्रान्ते स्थानम् आसाद्य तिष्ठति।

vetaso vegam āyāntaṃ dṛṣṭvā namati netaraḥ. sa ca vege 'bhyatikrānte sthānam āsādya tiṣṭhati.

कालज्ञः समयज्ञश् च सदा वश्यश् च नोद्रुमः। अनुलोमस् तथास्तब्धस् तेन नाभ्येति वेतसः।

kālajñaḥ samayajñaś ca sadā vaśyaś ca nodrumaḥ. anulomas tathāstabdhas tena nābhyeti vetasaḥ.

मारुतोदकवेगेन ये नमन्त्य् उन्नमन्ति च। ओषध्यः पादपा गुल्मा न ते यान्ति पराभवम्।

mārutodakavegena ye namanty unnamanti ca. oṣadhyaḥ pādapā gulmā na te yānti parābhavam.

यो हि शत्रोर् विवृद्धस्य प्रभोर् वधविनाशने। पूर्वं न सहते वेगं क्षिप्रम् एव स नश्यति।

yo hi śatror vivṛddhasya prabhor vadhavināśane. pūrvaṃ na sahate vegaṃ kṣipram eva sa naśyati.

सारासारं बलं वीर्यम् आत्मनो द्विषतश् च यः। जानन् विचरति प्राज्ञो न स याति पराभवम्।

sārāsāraṃ balaṃ vīryam ātmano dviṣataś ca yaḥ. jānan vicarati prājño na sa yāti parābhavam.

एवम् एव यदा विद्वान् मन्येतातिबलं रिपुम्। संश्रयेद् वैतसीं वृत्तिम् एवं प्रज्ञानलक्षणम्।

evam eva yadā vidvān manyetātibalaṃ ripum. saṃśrayed vaitasīṃ vṛttim evaṃ prajñānalakṣaṇam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...