महाभारत 12.113 (श्लोक 1)

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 113→

[mh-12-113] • 21 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। किं पार्थिवेन कर्तव्यं किं च कृत्वा सुखी भवेत्। तन् ममाचक्ष्व तत्त्वेन सर्वं धर्मभृतां वर।

yudhiṣṭhira uvāca. kiṃ pārthivena kartavyaṃ kiṃ ca kṛtvā sukhī bhavet. tan mamācakṣva tattvena sarvaṃ dharmabhṛtāṃ vara.

भीष्म उवाच। हन्त ते ऽहं प्रवक्ष्यामि शृणु कार्यैकनिश्चयम्। यथा राज्ञेह कर्तव्यं यच् च कृत्वा सुखी भवेत्।

bhīṣma uvāca. hanta te 'haṃ pravakṣyāmi śṛṇu kāryaikaniścayam. yathā rājñeha kartavyaṃ yac ca kṛtvā sukhī bhavet.

न त्व् एवं वर्तितव्यं स्म यथेदम् अनुशुश्रुमः। उष्ट्रस्य सुमहद् वृत्तं तन् निबोध युधिष्ठिर।

na tv evaṃ vartitavyaṃ sma yathedam anuśuśrumaḥ. uṣṭrasya sumahad vṛttaṃ tan nibodha yudhiṣṭhira.

जातिस्मरो महान् उष्ट्रः प्राजापत्ययुगोद्भवः। तपः सुमहद् आतिष्ठद् अरण्ये संशितव्रतः।

jātismaro mahān uṣṭraḥ prājāpatyayugodbhavaḥ. tapaḥ sumahad ātiṣṭhad araṇye saṃśitavrataḥ.

तपसस् तस्य चान्ते वै प्रीतिमान् अभवत् प्रभुः। वरेण छन्दयाम् आस ततश् चैनं पितामहः।

tapasas tasya cānte vai prītimān abhavat prabhuḥ. vareṇa chandayām āsa tataś cainaṃ pitāmahaḥ.

उष्ट्र उवाच। भगवंस् त्वत्प्रसादान् मे दीर्घा ग्रीवा भवेद् इयम्। योजनानां शतं साग्रं या गच्छेच् चरितुं विभो।

uṣṭra uvāca. bhagavaṃs tvatprasādān me dīrghā grīvā bhaved iyam. yojanānāṃ śataṃ sāgraṃ yā gacchec carituṃ vibho.

भीष्म उवाच। एवम् अस्त्व् इति चोक्तः स वरदेन महात्मना। प्रतिलभ्य वरं श्रेष्ठं ययाव् उष्ट्रः स्वकं वनम्।

bhīṣma uvāca. evam astv iti coktaḥ sa varadena mahātmanā. pratilabhya varaṃ śreṣṭhaṃ yayāv uṣṭraḥ svakaṃ vanam.

स चकार तद् आलस्यं वरदानात् स दुर्मतिः। न चैच्छच् चरितुं गन्तुं दुरात्मा कालमोहितः।

sa cakāra tad ālasyaṃ varadānāt sa durmatiḥ. na caicchac carituṃ gantuṃ durātmā kālamohitaḥ.

स कदा चित् प्रसार्यैवं तां ग्रीवां शतयोजनाम्। चचाराश्रान्तहृदयो वातश् चागात् ततो महान्।

sa kadā cit prasāryaivaṃ tāṃ grīvāṃ śatayojanām. cacārāśrāntahṛdayo vātaś cāgāt tato mahān.

स गुहायां शिरोग्रीवं निधाय पशुर् आत्मनः। आस्ताथ वर्षम् अभ्यागात् सुमहत् प्लावयज् जगत्।

sa guhāyāṃ śirogrīvaṃ nidhāya paśur ātmanaḥ. āstātha varṣam abhyāgāt sumahat plāvayaj jagat.

अथ शीतपरीताङ्गो जम्बुकः क्षुच्छ्रमान्वितः। सदारस् तां गुहाम् आशु प्रविवेश जलार्दितः।

atha śītaparītāṅgo jambukaḥ kṣucchramānvitaḥ. sadāras tāṃ guhām āśu praviveśa jalārditaḥ.

स दृष्ट्वा मांसजीवी तु सुभृशं क्षुच्छ्रमान्वितः। अभक्षयत् ततो ग्रीवाम् उष्ट्रस्य भरतर्षभ।

sa dṛṣṭvā māṃsajīvī tu subhṛśaṃ kṣucchramānvitaḥ. abhakṣayat tato grīvām uṣṭrasya bharatarṣabha.

यदा त्व् अबुध्यतात्मानं भक्ष्यमाणं स वै पशुः। तदा संकोचने यत्नम् अकरोद् भृशदुःखितः।

yadā tv abudhyatātmānaṃ bhakṣyamāṇaṃ sa vai paśuḥ. tadā saṃkocane yatnam akarod bhṛśaduḥkhitaḥ.

यावद् ऊर्ध्वम् अधश् चैव ग्रीवां संक्षिपते पशुः। तावत् तेन सदारेण जम्बुकेन स भक्षितः।

yāvad ūrdhvam adhaś caiva grīvāṃ saṃkṣipate paśuḥ. tāvat tena sadāreṇa jambukena sa bhakṣitaḥ.

स हत्वा भक्षयित्वा च जम्बुकोष्ट्रं ततस् तदा। विगते वातवर्षे च निश्चक्राम गुहामुखात्।

sa hatvā bhakṣayitvā ca jambukoṣṭraṃ tatas tadā. vigate vātavarṣe ca niścakrāma guhāmukhāt.

एवं दुर्बुद्धिना प्राप्तम् उष्ट्रेण निधनं तदा। आलस्यस्य क्रमात् पश्य महद् दोषम् उपागतम्।

evaṃ durbuddhinā prāptam uṣṭreṇa nidhanaṃ tadā. ālasyasya kramāt paśya mahad doṣam upāgatam.

त्वम् अप्य् एतं विधिं त्यक्त्वा योगेन नियतेन्द्रियः। वर्तस्व बुद्धिमूलं हि विजयं मनुर् अब्रवीत्।

tvam apy etaṃ vidhiṃ tyaktvā yogena niyatendriyaḥ. vartasva buddhimūlaṃ hi vijayaṃ manur abravīt.

बुद्धिश्रेष्ठानि कर्माणि बाहुमध्यानि भारत। तानि जङ्घाजघन्यानि भारप्रत्यवराणि च।

buddhiśreṣṭhāni karmāṇi bāhumadhyāni bhārata. tāni jaṅghājaghanyāni bhārapratyavarāṇi ca.

राज्यं तिष्ठति दक्षस्य संगृहीतेन्द्रियस्य च। गुप्तमन्त्रश्रुतवतः सुसहायस्य चानघ। असहायवतो ह्य् अर्था न तिष्ठन्ति कदा चन।

rājyaṃ tiṣṭhati dakṣasya saṃgṛhītendriyasya ca. guptamantraśrutavataḥ susahāyasya cānagha. asahāyavato hy arthā na tiṣṭhanti kadā cana.

परीक्ष्यकारिणो ऽर्थाश् च तिष्ठन्तीह युधिष्ठिर। सहाययुक्तेन मही कृत्स्ना शक्या प्रशासितुम्।

parīkṣyakāriṇo 'rthāś ca tiṣṭhantīha yudhiṣṭhira. sahāyayuktena mahī kṛtsnā śakyā praśāsitum.

इदं हि सद्भिः कथितं विधिज्ञैः; पुरा महेन्द्रप्रतिमप्रभाव। मयापि चोक्तं तव शास्त्रदृष्ट्या; त्वम् अत्र युक्तः प्रचरस्व राजन्।

idaṃ hi sadbhiḥ kathitaṃ vidhijñaiḥ; purā mahendrapratimaprabhāva. mayāpi coktaṃ tava śāstradṛṣṭyā; tvam atra yuktaḥ pracarasva rājan.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents