महाभारत 12.109 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←शान्ति पर्व→

←अध्याय 109→

[mh-12-109] • 28 श्लोकाः

युधिष्ठिर उवाच। महान् अयं धर्मपथो बहुशाखश् च भारत। किं स्विद् एवेह धर्माणाम् अनुष्ठेयतमं मतम्।

yudhiṣṭhira uvāca. mahān ayaṃ dharmapatho bahuśākhaś ca bhārata. kiṃ svid eveha dharmāṇām anuṣṭheyatamaṃ matam.

किं कार्यं सर्वधर्माणां गरीयो भवतो मतम्। यथायं पुरुषो धर्मम् इह च प्रेत्य चाप्नुयात्।

kiṃ kāryaṃ sarvadharmāṇāṃ garīyo bhavato matam. yathāyaṃ puruṣo dharmam iha ca pretya cāpnuyāt.

भीष्म उवाच। मातापित्रोर् गुरूणां च पूजा बहुमता मम। अत्र युक्तो नरो लोकान् यशश् च महद् अश्नुते।

bhīṣma uvāca. mātāpitror gurūṇāṃ ca pūjā bahumatā mama. atra yukto naro lokān yaśaś ca mahad aśnute.

यद् एते ह्य् अभिजानीयुः कर्म तात सुपूजिताः। धर्म्यं धर्मविरुद्धं वा तत् कर्तव्यं युधिष्ठिर।

yad ete hy abhijānīyuḥ karma tāta supūjitāḥ. dharmyaṃ dharmaviruddhaṃ vā tat kartavyaṃ yudhiṣṭhira.

न तैर् अनभ्यनुज्ञातो धर्मम् अन्यं प्रकल्पयेत्। यम् एते ऽभ्यनुजानीयुः स धर्म इति निश्चयः।

na tair anabhyanujñāto dharmam anyaṃ prakalpayet. yam ete 'bhyanujānīyuḥ sa dharma iti niścayaḥ.

एत एव त्रयो लोका एत एवाश्रमास् त्रयः। एत एव त्रयो वेदा एत एव त्रयो ऽग्नयः।

eta eva trayo lokā eta evāśramās trayaḥ. eta eva trayo vedā eta eva trayo 'gnayaḥ.

पिता ह्य् अग्निर् गार्हपत्यो माताग्निर् दक्षिणः स्मृतः। गुरुर् आहवनीयस् तु साग्नित्रेता गरीयसी।

pitā hy agnir gārhapatyo mātāgnir dakṣiṇaḥ smṛtaḥ. gurur āhavanīyas tu sāgnitretā garīyasī.

त्रिष्व् अप्रमाद्यन्न् एतेषु त्रींल् लोकान् अवजेष्यसि। पितृवृत्त्या त्व् इमं लोकं मातृवृत्त्या तथापरम्। ब्रह्मलोकं गुरोर् वृत्त्या नित्यम् एव चरिष्यसि।

triṣv apramādyann eteṣu trīṃl lokān avajeṣyasi. pitṛvṛttyā tv imaṃ lokaṃ mātṛvṛttyā tathāparam. brahmalokaṃ guror vṛttyā nityam eva cariṣyasi.

सम्यग् एतेषु वर्तस्व त्रिषु लोकेषु भारत। यशः प्राप्स्यसि भद्रं ते धर्मं च सुमहाफलम्।

samyag eteṣu vartasva triṣu lokeṣu bhārata. yaśaḥ prāpsyasi bhadraṃ te dharmaṃ ca sumahāphalam.

नैतान् अतिशयेज् जातु नात्यश्नीयान् न दूषयेत्। नित्यं परिचरेच् चैव तद् वै सुकृतम् उत्तमम्। कीर्तिं पुण्यं यशो लोकान् प्राप्स्यसे च जनाधिप।

naitān atiśayej jātu nātyaśnīyān na dūṣayet. nityaṃ paricarec caiva tad vai sukṛtam uttamam. kīrtiṃ puṇyaṃ yaśo lokān prāpsyase ca janādhipa.

सर्वे तस्यादृता लोका यस्यैते त्रय आदृताः। अनादृतास् तु यस्यैते सर्वास् तस्याफलाः क्रियाः।

sarve tasyādṛtā lokā yasyaite traya ādṛtāḥ. anādṛtās tu yasyaite sarvās tasyāphalāḥ kriyāḥ.

नैवायं न परो लोकस् तस्य चैव परंतप। अमानिता नित्यम् एव यस्यैते गुरवस् त्रयः।

naivāyaṃ na paro lokas tasya caiva paraṃtapa. amānitā nityam eva yasyaite guravas trayaḥ.

न चास्मिन् न परे लोके यशस् तस्य प्रकाशते। न चान्यद् अपि कल्याणं पारत्रं समुदाहृतम्।

na cāsmin na pare loke yaśas tasya prakāśate. na cānyad api kalyāṇaṃ pāratraṃ samudāhṛtam.

तेभ्य एव तु तत् सर्वं कृत्यया विसृजाम्य् अहम्। तद् आसीन् मे शतगुणं सहस्रगुणम् एव च। तस्मान् मे संप्रकाशन्ते त्रयो लोका युधिष्ठिर।

tebhya eva tu tat sarvaṃ kṛtyayā visṛjāmy aham. tad āsīn me śataguṇaṃ sahasraguṇam eva ca. tasmān me saṃprakāśante trayo lokā yudhiṣṭhira.

दशैव तु सदाचार्यः श्रोत्रियान् अतिरिच्यते। दशाचार्यान् उपाध्याय उपाध्यायान् पिता दश।

daśaiva tu sadācāryaḥ śrotriyān atiricyate. daśācāryān upādhyāya upādhyāyān pitā daśa.

पितॄन् दश तु मातैका सर्वां वा पृथिवीम् अपि। गुरुत्वेनाभिभवति नास्ति मातृसमो गुरुः। गुरुर् गरीयान् पितृतो मातृतश् चेति मे मतिः।

pitṝn daśa tu mātaikā sarvāṃ vā pṛthivīm api. gurutvenābhibhavati nāsti mātṛsamo guruḥ. gurur garīyān pitṛto mātṛtaś ceti me matiḥ.

उभौ हि मातापितरौ जन्मनि व्युपयुज्यतः। शरीरम् एतौ सृजतः पिता माता च भारत। आचार्यशिष्टा या जातिः सा दिव्या साजरामरा।

ubhau hi mātāpitarau janmani vyupayujyataḥ. śarīram etau sṛjataḥ pitā mātā ca bhārata. ācāryaśiṣṭā yā jātiḥ sā divyā sājarāmarā.

अवध्या हि सदा माता पिता चाप्य् अपकारिणौ। न संदुष्यति तत् कृत्वा न च ते दूषयन्ति तम्। धर्माय यतमानानां विदुर् देवाः सहर्षिभिः।

avadhyā hi sadā mātā pitā cāpy apakāriṇau. na saṃduṣyati tat kṛtvā na ca te dūṣayanti tam. dharmāya yatamānānāṃ vidur devāḥ saharṣibhiḥ.

य आवृणोत्य् अवितथेन कर्णाव्; ऋतं ब्रुवन्न् अमृतं संप्रयच्छन्। तं वै मन्ये पितरं मातरं च; तस्मै न द्रुह्येत् कृतम् अस्य जानन्।

ya āvṛṇoty avitathena karṇāv; ṛtaṃ bruvann amṛtaṃ saṃprayacchan. taṃ vai manye pitaraṃ mātaraṃ ca; tasmai na druhyet kṛtam asya jānan.

विद्यां श्रुत्वा ये गुरुं नाद्रियन्ते; प्रत्यासन्नं मनसा कर्मणा वा। तेषां पापं भ्रूणहत्याविशिष्टं। न चास्य तद् ब्रह्मफलं ददाति। यथैव ते गुरुभिर् भावनीयास्; तथा तेषां गुरवो ऽप्य् अर्चनीयाः।

vidyāṃ śrutvā ye guruṃ nādriyante; pratyāsannaṃ manasā karmaṇā vā. teṣāṃ pāpaṃ bhrūṇahatyāviśiṣṭaṃ. na cāsya tad brahmaphalaṃ dadāti. yathaiva te gurubhir bhāvanīyās; tathā teṣāṃ guravo 'py arcanīyāḥ.

तस्मात् पूजयितव्याश् च संविभज्याश् च यत्नतः। गुरवो ऽर्चयितव्याश् च पुराणं धर्मम् इच्छता।

tasmāt pūjayitavyāś ca saṃvibhajyāś ca yatnataḥ. guravo 'rcayitavyāś ca purāṇaṃ dharmam icchatā.

येन प्रीताश् च पितरस् तेन प्रीतः पितामहः। प्रीणाति मातरं येन पृथिवी तेन पूजिता।

yena prītāś ca pitaras tena prītaḥ pitāmahaḥ. prīṇāti mātaraṃ yena pṛthivī tena pūjitā.

येन प्रीणात्य् उपाध्यायं तेन स्याद् ब्रह्म पूजितम्। मातृतः पितृतश् चैव तस्मात् पूज्यतमो गुरुः। ऋषयश् च हि देवाश् च प्रीयन्ते पितृभिः सह। पूज्यमानेषु गुरुषु तस्मात् पूज्यतमो गुरुः।

yena prīṇāty upādhyāyaṃ tena syād brahma pūjitam. mātṛtaḥ pitṛtaś caiva tasmāt pūjyatamo guruḥ. ṛṣayaś ca hi devāś ca prīyante pitṛbhiḥ saha. pūjyamāneṣu guruṣu tasmāt pūjyatamo guruḥ.

न केन चन वृत्तेन ह्य् अवज्ञेयो गुरुर् भवेत्। न च माता न च पिता तादृशो यादृशो गुरुः।

na kena cana vṛttena hy avajñeyo gurur bhavet. na ca mātā na ca pitā tādṛśo yādṛśo guruḥ.

न ते ऽवमानम् अर्हन्ति न च ते दूषयन्ति तम्। गुरूणाम् एव सत्कारं विदुर् देवाः सहर्षिभिः।

na te 'vamānam arhanti na ca te dūṣayanti tam. gurūṇām eva satkāraṃ vidur devāḥ saharṣibhiḥ.

उपाध्यायं पितरं मातरं च; ये ऽभिद्रुह्यन्ति मनसा कर्मणा वा। तेषां पापं भ्रूणहत्याविशिष्टं; तस्मान् नान्यः पापकृद् अस्ति लोके। भृतो वृद्धो यो न बिभर्ति पुत्रः। स्वयोनिजः पितरं मातरं च। तद् वै पापं भ्रूणहत्याविशिष्टं। तस्मान् नान्यः पापकृद् अस्ति लोके।

upādhyāyaṃ pitaraṃ mātaraṃ ca; ye 'bhidruhyanti manasā karmaṇā vā. teṣāṃ pāpaṃ bhrūṇahatyāviśiṣṭaṃ; tasmān nānyaḥ pāpakṛd asti loke. bhṛto vṛddho yo na bibharti putraḥ. svayonijaḥ pitaraṃ mātaraṃ ca. tad vai pāpaṃ bhrūṇahatyāviśiṣṭaṃ. tasmān nānyaḥ pāpakṛd asti loke.

मित्रद्रुहः कृतघ्नस्य स्त्रीघ्नस्य पिशुनस्य च। चतुर्णां वयम् एतेषां निष्कृतिं नानुशुश्रुमः।

mitradruhaḥ kṛtaghnasya strīghnasya piśunasya ca. caturṇāṃ vayam eteṣāṃ niṣkṛtiṃ nānuśuśrumaḥ.

एतत् सर्वम् अतिदेशेन सृष्टं; यत् कर्तव्यं पुरुषेणेह लोके। एतच् छ्रेयो नान्यद् अस्माद् विशिष्टं; सर्वान् धर्मान् अनुसृत्यैतद् उक्तम्।

etat sarvam atideśena sṛṣṭaṃ; yat kartavyaṃ puruṣeṇeha loke. etac chreyo nānyad asmād viśiṣṭaṃ; sarvān dharmān anusṛtyaitad uktam.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...