महाभारत 11.7 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 7→

[mh-11-7] • 20 श्लोकाः

धृतराष्ट्र उवाच। अहो ऽभिहितम् आख्यानं भवता तत्त्वदर्शिना। भूय एव तु मे हर्षः श्रोतुं वागमृतं तव।

dhṛtarāṣṭra uvāca. aho 'bhihitam ākhyānaṃ bhavatā tattvadarśinā. bhūya eva tu me harṣaḥ śrotuṃ vāgamṛtaṃ tava.

विदुर उवाच। शृणु भूयः प्रवक्ष्यामि मार्गस्यैतस्य विस्तरम्। यच् छ्रुत्वा विप्रमुच्यन्ते संसारेभ्यो विचक्षणाः।

vidura uvāca. śṛṇu bhūyaḥ pravakṣyāmi mārgasyaitasya vistaram. yac chrutvā vipramucyante saṃsārebhyo vicakṣaṇāḥ.

यथा तु पुरुषो राजन् दीर्घम् अध्वानम् आस्थितः। क्व चित् क्व चिच् छ्रमात् स्थाता कुरुते वासम् एव वा।

yathā tu puruṣo rājan dīrgham adhvānam āsthitaḥ. kva cit kva cic chramāt sthātā kurute vāsam eva vā.

एवं संसारपर्याये गर्भवासेषु भारत। कुर्वन्ति दुर्बुधा वासं मुच्यन्ते तत्र पण्डिताः।

evaṃ saṃsāraparyāye garbhavāseṣu bhārata. kurvanti durbudhā vāsaṃ mucyante tatra paṇḍitāḥ.

तस्माद् अध्वानम् एवैतम् आहुः शास्त्रविदो जनाः। यत् तु संसारगहनं वनम् आहुर् मनीषिणः।

tasmād adhvānam evaitam āhuḥ śāstravido janāḥ. yat tu saṃsāragahanaṃ vanam āhur manīṣiṇaḥ.

सो ऽयं लोकसमावर्तो मर्त्यानां भरतर्षभ। चराणां स्थावराणां च गृध्येत् तत्र न पण्डितः।

so 'yaṃ lokasamāvarto martyānāṃ bharatarṣabha. carāṇāṃ sthāvarāṇāṃ ca gṛdhyet tatra na paṇḍitaḥ.

शारीरा मानसाश् चैव मर्त्यानां ये तु व्याधयः। प्रत्यक्षाश् च परोक्षाश् च ते व्यालाः कथिता बुधैः।

śārīrā mānasāś caiva martyānāṃ ye tu vyādhayaḥ. pratyakṣāś ca parokṣāś ca te vyālāḥ kathitā budhaiḥ.

क्लिश्यमानाश् च तैर् नित्यं हन्यमानाश् च भारत। स्वकर्मभिर् महाव्यालैर् नोद्विजन्त्य् अल्पबुद्धयः।

kliśyamānāś ca tair nityaṃ hanyamānāś ca bhārata. svakarmabhir mahāvyālair nodvijanty alpabuddhayaḥ.

अथापि तैर् विमुच्येत व्याधिभिः पुरुषो नृप। आवृणोत्य् एव तं पश्चाज् जरा रूपविनाशिनी।

athāpi tair vimucyeta vyādhibhiḥ puruṣo nṛpa. āvṛṇoty eva taṃ paścāj jarā rūpavināśinī.

शब्दरूपरसस्पर्शैर् गन्धैश् च विविधैर् अपि। मज्जमानं महापङ्के निरालम्बे समन्ततः।

śabdarūparasasparśair gandhaiś ca vividhair api. majjamānaṃ mahāpaṅke nirālambe samantataḥ.

संवत्सरर्तवो मासाः पक्षाहोरात्रसंधयः। क्रमेणास्य प्रलुम्पन्ति रूपम् आयुस् तथैव च।

saṃvatsarartavo māsāḥ pakṣāhorātrasaṃdhayaḥ. krameṇāsya pralumpanti rūpam āyus tathaiva ca.

एते कालस्य निधयो नैताञ् जानन्ति दुर्बुधाः। अत्राभिलिखितान्य् आहुः सर्वभूतानि कर्मणा।

ete kālasya nidhayo naitāñ jānanti durbudhāḥ. atrābhilikhitāny āhuḥ sarvabhūtāni karmaṇā.

रथं शरीरं भूतानां सत्त्वम् आहुस् तु सारथिम्। इन्द्रियाणि हयान् आहुः कर्म बुद्धिश् च रश्मयः।

rathaṃ śarīraṃ bhūtānāṃ sattvam āhus tu sārathim. indriyāṇi hayān āhuḥ karma buddhiś ca raśmayaḥ.

तेषां हयानां यो वेगं धावताम् अनुधावति। स तु संसारचक्रे ऽस्मिंश् चक्रवत् परिवर्तते। भ्रममाणा न मुह्यन्ति संसारे न भ्रमन्ति ते। संसारे भ्रमतां राजन् दुःखम् एतद् धि जायते। तस्माद् अस्य निवृत्त्यर्थं यत्नम् एवाचरेद् बुधः। उपेक्षा नात्र कर्तव्या शतशाखः प्रवर्धते। यतेन्द्रियो नरो राजन् क्रोधलोभनिराकृतः। संतुष्टः सत्यवादी यः स शान्तिम् अधिगच्छति।

teṣāṃ hayānāṃ yo vegaṃ dhāvatām anudhāvati. sa tu saṃsāracakre 'smiṃś cakravat parivartate. bhramamāṇā na muhyanti saṃsāre na bhramanti te. saṃsāre bhramatāṃ rājan duḥkham etad dhi jāyate. tasmād asya nivṛttyarthaṃ yatnam evācared budhaḥ. upekṣā nātra kartavyā śataśākhaḥ pravardhate. yatendriyo naro rājan krodhalobhanirākṛtaḥ. saṃtuṣṭaḥ satyavādī yaḥ sa śāntim adhigacchati.

यस् तान् यमयते बुद्ध्या स यन्ता न निवर्तते। याम्यम् आहू रथं ह्य् एनं मुह्यन्ते येन दुर्बुधाः।

yas tān yamayate buddhyā sa yantā na nivartate. yāmyam āhū rathaṃ hy enaṃ muhyante yena durbudhāḥ.

स चैतत् प्राप्नुते राजन् यत् त्वं प्राप्तो नराधिप। राज्यनाशं सुहृन्नाशं सुतनाशं च भारत।

sa caitat prāpnute rājan yat tvaṃ prāpto narādhipa. rājyanāśaṃ suhṛnnāśaṃ sutanāśaṃ ca bhārata.

अनुतर्षुलम् एवैतद् दुःखं भवति भारत। साधुः परमदुःखानां दुःखभैषज्यम् आचरेत्। ज्ञानौषधम् अवाप्येह दूरपारं महौषधम्। छिन्द्याद् दुःखमहाव्याधिं नरः संयतमानसः।

anutarṣulam evaitad duḥkhaṃ bhavati bhārata. sādhuḥ paramaduḥkhānāṃ duḥkhabhaiṣajyam ācaret. jñānauṣadham avāpyeha dūrapāraṃ mahauṣadham. chindyād duḥkhamahāvyādhiṃ naraḥ saṃyatamānasaḥ.

न विक्रमो न चाप्य् अर्थो न मित्रं न सुहृज्जनः। तथोन्मोचयते दुःखाद् यथात्मा स्थिरसंयमः। तथात्ममातृपुत्रादिर् न दुःखानि व्यपोहति।

na vikramo na cāpy artho na mitraṃ na suhṛjjanaḥ. tathonmocayate duḥkhād yathātmā sthirasaṃyamaḥ. tathātmamātṛputrādir na duḥkhāni vyapohati.

तस्मान् मैत्रं समास्थाय शीलम् आपद्य भारत। दमस् त्यागो ऽप्रमादश् च ते त्रयो ब्रह्मणो हयाः।

tasmān maitraṃ samāsthāya śīlam āpadya bhārata. damas tyāgo 'pramādaś ca te trayo brahmaṇo hayāḥ.

शीलरश्मिसमायुक्ते स्थितो यो मानसे रथे। त्यक्त्वा मृत्युभयं राजन् ब्रह्मलोकं स गच्छति। अभयं सर्वभूतेभ्यो यो ददाति महीपते। स गच्छति परं स्थानं विष्णोः पदम् अनामयम्। न तत् क्रतुसहस्रेण नोपवासैश् च नित्यशः। अभयस्य च दानेन यत् फलं प्राप्नुयान् नरः। न ह्य् आत्मनः प्रियतरं किं चिद् भूतेषु निश्चितम्। अनिष्टं सर्वभूतानां मरणं नाम भारत। तस्मात् सर्वेषु भूतेषु दया कार्या विपश्चिता। नानामोहसमायुक्ता बुद्धिजालेन संवृताः। असूक्ष्मदृष्टयो मन्दा भ्राम्यन्ते तत्र तत्र ह। सुसूक्ष्मदृष्टयो धीरा व्रजन्ति ब्रह्म शाश्वतम्। एवं ज्ञात्वा महाप्राज्ञ स तेषाम् और्ध्वदैहिकम्। कर्तुम् अर्हसि तेनैव फलं प्राप्स्यसि वै सुखम्।

śīlaraśmisamāyukte sthito yo mānase rathe. tyaktvā mṛtyubhayaṃ rājan brahmalokaṃ sa gacchati. abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dadāti mahīpate. sa gacchati paraṃ sthānaṃ viṣṇoḥ padam anāmayam. na tat kratusahasreṇa nopavāsaiś ca nityaśaḥ. abhayasya ca dānena yat phalaṃ prāpnuyān naraḥ. na hy ātmanaḥ priyataraṃ kiṃ cid bhūteṣu niścitam. aniṣṭaṃ sarvabhūtānāṃ maraṇaṃ nāma bhārata. tasmāt sarveṣu bhūteṣu dayā kāryā vipaścitā. nānāmohasamāyuktā buddhijālena saṃvṛtāḥ. asūkṣmadṛṣṭayo mandā bhrāmyante tatra tatra ha. susūkṣmadṛṣṭayo dhīrā vrajanti brahma śāśvatam. evaṃ jñātvā mahāprājña sa teṣām aurdhvadaihikam. kartum arhasi tenaiva phalaṃ prāpsyasi vai sukham.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...