महाभारत 11.26 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 26→

[mh-11-26] • 44 श्लोकाः

वासुदेव उवाच। उत्तिष्ठोत्तिष्ठ गान्धारि मा च शोके मनः कृथाः। तवैव ह्य् अपराधेन कुरवो निधनं गताः।

vāsudeva uvāca. uttiṣṭhottiṣṭha gāndhāri mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ. tavaiva hy aparādhena kuravo nidhanaṃ gatāḥ.

या त्वं पुत्रं दुरात्मानम् ईर्षुम् अत्यन्तमानिनम्। दुर्योधनं पुरस्कृत्य दुष्कृतं साधु मन्यसे।

yā tvaṃ putraṃ durātmānam īrṣum atyantamāninam. duryodhanaṃ puraskṛtya duṣkṛtaṃ sādhu manyase.

निष्ठुरं वैरपरुषं वृद्धानां शासनातिगम्। कथम् आत्मकृतं दोषं मय्य् आधातुम् इहेच्छसि।

niṣṭhuraṃ vairaparuṣaṃ vṛddhānāṃ śāsanātigam. katham ātmakṛtaṃ doṣaṃ mayy ādhātum ihecchasi.

मृतं वा यदि वा नष्टं यो ऽतीतम् अनुशोचति। दुःखेन लभते दुःखं द्वाव् अनर्थौ प्रपद्यते।

mṛtaṃ vā yadi vā naṣṭaṃ yo 'tītam anuśocati. duḥkhena labhate duḥkhaṃ dvāv anarthau prapadyate.

तपोर्थीयं ब्राह्मणी धत्त गर्भं; गौर् वोढारं धावितारं तुरंगी। शूद्रा दासं पशुपालं तु वैश्या; वधार्थीयं त्वद्विधा राजपुत्री।

taporthīyaṃ brāhmaṇī dhatta garbhaṃ; gaur voḍhāraṃ dhāvitāraṃ turaṃgī. śūdrā dāsaṃ paśupālaṃ tu vaiśyā; vadhārthīyaṃ tvadvidhā rājaputrī.

वैशंपायन उवाच। तच् छ्रुत्वा वासुदेवस्य पुनरुक्तं वचो ऽप्रियम्। तूष्णीं बभूव गान्धारी शोकव्याकुललोचना।

vaiśaṃpāyana uvāca. tac chrutvā vāsudevasya punaruktaṃ vaco 'priyam. tūṣṇīṃ babhūva gāndhārī śokavyākulalocanā.

धृतराष्ट्रस् तु राजर्षिर् निगृह्याबुद्धिजं तमः। पर्यपृच्छत धर्मात्मा धर्मराजं युधिष्ठिरम्।

dhṛtarāṣṭras tu rājarṣir nigṛhyābuddhijaṃ tamaḥ. paryapṛcchata dharmātmā dharmarājaṃ yudhiṣṭhiram.

जीवतां परिमाणज्ञः सैन्यानाम् असि पाण्डव। हतानां यदि जानीषे परिमाणं वदस्व मे।

jīvatāṃ parimāṇajñaḥ sainyānām asi pāṇḍava. hatānāṃ yadi jānīṣe parimāṇaṃ vadasva me.

युधिष्ठिर उवाच। दशायुतानाम् अयुतं सहस्राणि च विंशतिः। कोट्यः षष्टिश् च षट् चैव ये ऽस्मिन् राजमृधे हताः।

yudhiṣṭhira uvāca. daśāyutānām ayutaṃ sahasrāṇi ca viṃśatiḥ. koṭyaḥ ṣaṣṭiś ca ṣaṭ caiva ye 'smin rājamṛdhe hatāḥ.

अलक्ष्याणां तु वीराणां सहस्राणि चतुर्दश। दश चान्यानि राजेन्द्र शतं षष्टिश् च पञ्च च।

alakṣyāṇāṃ tu vīrāṇāṃ sahasrāṇi caturdaśa. daśa cānyāni rājendra śataṃ ṣaṣṭiś ca pañca ca.

धृतराष्ट्र उवाच। युधिष्ठिर गतिं कां ते गताः पुरुषसत्तमाः। केषु केषु च लोकेषु गता ह्य् एते नरोत्तमाः। युध्यमाना हताः संख्ये ये चैवात्रापराङ्मुखाः। आचक्ष्व मे महाबाहो सर्वज्ञो ह्य् असि मे मतः।

dhṛtarāṣṭra uvāca. yudhiṣṭhira gatiṃ kāṃ te gatāḥ puruṣasattamāḥ. keṣu keṣu ca lokeṣu gatā hy ete narottamāḥ. yudhyamānā hatāḥ saṃkhye ye caivātrāparāṅmukhāḥ. ācakṣva me mahābāho sarvajño hy asi me mataḥ.

युधिष्ठिर उवाच। यैर् हुतानि शरीराणि हृष्टैः परमसंयुगे। देवराजसमांल् लोकान् गतास् ते सत्यविक्रमाः।

yudhiṣṭhira uvāca. yair hutāni śarīrāṇi hṛṣṭaiḥ paramasaṃyuge. devarājasamāṃl lokān gatās te satyavikramāḥ.

ये त्व् अहृष्टेन मनसा मर्तव्यम् इति भारत। युध्यमाना हताः संख्ये ते गन्धर्वैः समागताः।

ye tv ahṛṣṭena manasā martavyam iti bhārata. yudhyamānā hatāḥ saṃkhye te gandharvaiḥ samāgatāḥ.

ये तु संग्रामभूमिष्ठा याचमानाः पराङ्मुखाः। शस्त्रेण निधनं प्राप्ता गतास् ते गुह्यकान् प्रति। क्षत्रधर्मेण निहतास् ते गताः परमां गतिम्।

ye tu saṃgrāmabhūmiṣṭhā yācamānāḥ parāṅmukhāḥ. śastreṇa nidhanaṃ prāptā gatās te guhyakān prati. kṣatradharmeṇa nihatās te gatāḥ paramāṃ gatim.

पीड्यमानाः परैर् ये तु हीयमाना निरायुधाः। ह्रीनिषेधा महात्मानः परान् अभिमुखा रणे।

pīḍyamānāḥ parair ye tu hīyamānā nirāyudhāḥ. hrīniṣedhā mahātmānaḥ parān abhimukhā raṇe.

छिद्यमानाः शितैः शस्त्रैः क्षत्रधर्मपरायणाः। गतास् ते ब्रह्मसदनं हता वीराः सुवर्चसः।

chidyamānāḥ śitaiḥ śastraiḥ kṣatradharmaparāyaṇāḥ. gatās te brahmasadanaṃ hatā vīrāḥ suvarcasaḥ.

ये तत्र निहता राजन्न् अन्तर् आयोधनं प्रति। यथा कथं चित् ते राजन् संप्राप्ता उत्तरान् कुरून्।

ye tatra nihatā rājann antar āyodhanaṃ prati. yathā kathaṃ cit te rājan saṃprāptā uttarān kurūn.

धृतराष्ट्र उवाच। केन ज्ञानबलेनैवं पुत्र पश्यसि सिद्धवत्। तन् मे वद महाबाहो श्रोतव्यं यदि वै मया।

dhṛtarāṣṭra uvāca. kena jñānabalenaivaṃ putra paśyasi siddhavat. tan me vada mahābāho śrotavyaṃ yadi vai mayā.

युधिष्ठिर उवाच। निदेशाद् भवतः पूर्वं वने विचरता मया। तीर्थयात्राप्रसङ्गेन संप्राप्तो ऽयम् अनुग्रहः।

yudhiṣṭhira uvāca. nideśād bhavataḥ pūrvaṃ vane vicaratā mayā. tīrthayātrāprasaṅgena saṃprāpto 'yam anugrahaḥ.

देवर्षिर् लोमशो दृष्टस् ततः प्राप्तो ऽस्म्य् अनुस्मृतिम्। दिव्यं चक्षुर् अपि प्राप्तं ज्ञानयोगेन वै पुरा।

devarṣir lomaśo dṛṣṭas tataḥ prāpto 'smy anusmṛtim. divyaṃ cakṣur api prāptaṃ jñānayogena vai purā.

धृतराष्ट्र उवाच। ये ऽत्रानाथा जनस्यास्य सनाथा ये च भारत। कच्चित् तेषां शरीराणि धक्ष्यन्ति विधिपूर्वकम्।

dhṛtarāṣṭra uvāca. ye 'trānāthā janasyāsya sanāthā ye ca bhārata. kaccit teṣāṃ śarīrāṇi dhakṣyanti vidhipūrvakam.

न येषां सन्ति कर्तारो न च ये ऽत्राहिताग्नयः। वयं च कस्य कुर्यामो बहुत्वात् तात कर्मणः।

na yeṣāṃ santi kartāro na ca ye 'trāhitāgnayaḥ. vayaṃ ca kasya kuryāmo bahutvāt tāta karmaṇaḥ.

यान् सुपर्णाश् च गृध्राश् च विकर्षन्ति ततस् ततः। तेषां तु कर्मणा लोका भविष्यन्ति युधिष्ठिर।

yān suparṇāś ca gṛdhrāś ca vikarṣanti tatas tataḥ. teṣāṃ tu karmaṇā lokā bhaviṣyanti yudhiṣṭhira.

वैशंपायन उवाच। एवम् उक्तो महाप्राज्ञः कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिरः। आदिदेश सुधर्माणं धौम्यं सूतं च संजयम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. evam ukto mahāprājñaḥ kuntīputro yudhiṣṭhiraḥ. ādideśa sudharmāṇaṃ dhaumyaṃ sūtaṃ ca saṃjayam.

विदुरं च महाबुद्धिं युयुत्सुं चैव कौरवम्। इन्द्रसेनमुखांश् चैव भृत्यान् सूतांश् च सर्वशः।

viduraṃ ca mahābuddhiṃ yuyutsuṃ caiva kauravam. indrasenamukhāṃś caiva bhṛtyān sūtāṃś ca sarvaśaḥ.

भवन्तः कारयन्त्व् एषां प्रेतकार्याणि सर्वशः। यथा चानाथवत् किं चिच् छरीरं न विनश्यति।

bhavantaḥ kārayantv eṣāṃ pretakāryāṇi sarvaśaḥ. yathā cānāthavat kiṃ cic charīraṃ na vinaśyati.

शासनाद् धर्मराजस्य क्षत्ता सूतश् च संजयः। सुधर्मा धौम्यसहित इन्द्रसेनादयस् तथा।

śāsanād dharmarājasya kṣattā sūtaś ca saṃjayaḥ. sudharmā dhaumyasahita indrasenādayas tathā.

चन्दनागुरुकाष्ठानि तथा कालीयकान्य् उत। घृतं तैलं च गन्धांश् च क्षौमाणि वसनानि च।

candanāgurukāṣṭhāni tathā kālīyakāny uta. ghṛtaṃ tailaṃ ca gandhāṃś ca kṣaumāṇi vasanāni ca.

समाहृत्य महार्हाणि दारूणां चैव संचयान्। रथांश् च मृदितांस् तत्र नानाप्रहरणानि च।

samāhṛtya mahārhāṇi dārūṇāṃ caiva saṃcayān. rathāṃś ca mṛditāṃs tatra nānāpraharaṇāni ca.

चिताः कृत्वा प्रयत्नेन यथामुख्यान् नराधिपान्। दाहयाम् आसुर् अव्यग्रा विधिदृष्टेन कर्मणा।

citāḥ kṛtvā prayatnena yathāmukhyān narādhipān. dāhayām āsur avyagrā vidhidṛṣṭena karmaṇā.

दुर्योधनं च राजानं भ्रातॄंश् चास्य शताधिकान्। शल्यं शलं च राजानं भूरिश्रवसम् एव च।

duryodhanaṃ ca rājānaṃ bhrātṝṃś cāsya śatādhikān. śalyaṃ śalaṃ ca rājānaṃ bhūriśravasam eva ca.

जयद्रथं च राजानम् अभिमन्युं च भारत। दौःशासनिं लक्ष्मणं च धृष्टकेतुं च पार्थिवम्।

jayadrathaṃ ca rājānam abhimanyuṃ ca bhārata. dauḥśāsaniṃ lakṣmaṇaṃ ca dhṛṣṭaketuṃ ca pārthivam.

बृहन्तं सोमदत्तं च सृञ्जयांश् च शताधिकान्। राजानं क्षेमधन्वानं विराटद्रुपदौ तथा।

bṛhantaṃ somadattaṃ ca sṛñjayāṃś ca śatādhikān. rājānaṃ kṣemadhanvānaṃ virāṭadrupadau tathā.

शिखण्डिनं च पाञ्चाल्यं धृष्टद्युम्नं च पार्षतम्। युधामन्युं च विक्रान्तम् उत्तमौजसम् एव च।

śikhaṇḍinaṃ ca pāñcālyaṃ dhṛṣṭadyumnaṃ ca pārṣatam. yudhāmanyuṃ ca vikrāntam uttamaujasam eva ca.

कौसल्यं द्रौपदेयांश् च शकुनिं चापि सौबलम्। अचलं वृषकं चैव भगदत्तं च पार्थिवम्।

kausalyaṃ draupadeyāṃś ca śakuniṃ cāpi saubalam. acalaṃ vṛṣakaṃ caiva bhagadattaṃ ca pārthivam.

कर्णं वैकर्तनं चैव सहपुत्रम् अमर्षणम्। केकयांश् च महेष्वासांस् त्रिगर्तांश् च महारथान्।

karṇaṃ vaikartanaṃ caiva sahaputram amarṣaṇam. kekayāṃś ca maheṣvāsāṃs trigartāṃś ca mahārathān.

घटोत्कचं राक्षसेन्द्रं बकभ्रातरम् एव च। अलम्बुसं च राजानं जलसंधं च पार्थिवम्।

ghaṭotkacaṃ rākṣasendraṃ bakabhrātaram eva ca. alambusaṃ ca rājānaṃ jalasaṃdhaṃ ca pārthivam.

अन्यांश् च पार्थिवान् राजञ् शतशो ऽथ सहस्रशः। चिताः कृत्वा महेष्वासान् सर्वान् एतान् यथाविधि। घृतधाराहुतैर् दीप्तैः पावकैः समदाहयन्।

anyāṃś ca pārthivān rājañ śataśo 'tha sahasraśaḥ. citāḥ kṛtvā maheṣvāsān sarvān etān yathāvidhi. ghṛtadhārāhutair dīptaiḥ pāvakaiḥ samadāhayan.

पितृमेधाश् च केषां चिद् अवर्तन्त महात्मनाम्। सामभिश् चाप्य् अगायन्त ते ऽन्वशोच्यन्त चापरैः।

pitṛmedhāś ca keṣāṃ cid avartanta mahātmanām. sāmabhiś cāpy agāyanta te 'nvaśocyanta cāparaiḥ.

साम्नाम् ऋचां च नादेन स्त्रीणां च रुदितस्वनैः। कश्मलं सर्वभूतानां निशायां समपद्यत।

sāmnām ṛcāṃ ca nādena strīṇāṃ ca ruditasvanaiḥ. kaśmalaṃ sarvabhūtānāṃ niśāyāṃ samapadyata.

ते विधूमाः प्रदीप्ताश् च दीप्यमानाश् च पावकाः। नभसीवान्वदृश्यन्त ग्रहास् तन्वभ्रसंवृताः।

te vidhūmāḥ pradīptāś ca dīpyamānāś ca pāvakāḥ. nabhasīvānvadṛśyanta grahās tanvabhrasaṃvṛtāḥ.

ये चाप्य् अनाथास् तत्रासन् नानादेशसमागताः। तांश् च सर्वान् समानाय्य राशीन् कृत्वा सहस्रशः।

ye cāpy anāthās tatrāsan nānādeśasamāgatāḥ. tāṃś ca sarvān samānāyya rāśīn kṛtvā sahasraśaḥ.

चित्वा दारुभिर् अव्यग्रः प्रभूतैः स्नेहतापितैः। दाहयाम् आस विदुरो धर्मराजस्य शासनात्।

citvā dārubhir avyagraḥ prabhūtaiḥ snehatāpitaiḥ. dāhayām āsa viduro dharmarājasya śāsanāt.

कारयित्वा क्रियास् तेषां कुरुराजो युधिष्ठिरः। धृतराष्ट्रं पुरस्कृत्य गङ्गाम् अभिमुखो ऽगमत्।

kārayitvā kriyās teṣāṃ kururājo yudhiṣṭhiraḥ. dhṛtarāṣṭraṃ puraskṛtya gaṅgām abhimukho 'gamat.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...