महाभारत 11.25 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 25→

[mh-11-25] • 46 श्लोकाः

गान्धार्य् उवाच। काम्बोजं पश्य दुर्धर्षं काम्बोजास्तरणोचितम्। शयानम् ऋषभस्कन्धं हतं पांसुशु माधव।

gāndhāry uvāca. kāmbojaṃ paśya durdharṣaṃ kāmbojāstaraṇocitam. śayānam ṛṣabhaskandhaṃ hataṃ pāṃsuśu mādhava.

यस्य क्षतजसंदिग्धौ बाहू चन्दनरूषितौ। अवेक्ष्य कृपणं भार्या विलपत्य् अतिदुःखिता।

yasya kṣatajasaṃdigdhau bāhū candanarūṣitau. avekṣya kṛpaṇaṃ bhāryā vilapaty atiduḥkhitā.

इमौ तौ परिघप्रख्यौ बाहू शुभतलाङ्गुली। ययोर् विवरम् आपन्नां न रतिर् मां पुराजहत्।

imau tau parighaprakhyau bāhū śubhatalāṅgulī. yayor vivaram āpannāṃ na ratir māṃ purājahat.

कां गतिं नु गमिष्यामि त्वया हीना जनेश्वर। दूरबन्धुर् अनाथेव अतीव मधुरस्वरा।

kāṃ gatiṃ nu gamiṣyāmi tvayā hīnā janeśvara. dūrabandhur anātheva atīva madhurasvarā.

आतपे क्लाम्यमानानां विविधानाम् इव स्रजाम्। क्लान्तानाम् अपि नारीणां न श्रीर् जहति वै तनुम्।

ātape klāmyamānānāṃ vividhānām iva srajām. klāntānām api nārīṇāṃ na śrīr jahati vai tanum.

शयानम् अभितः शूरं कालिङ्गं मधुसूदन। पश्य दीप्ताङ्गदयुगप्रतिबद्धमहाभुजम्।

śayānam abhitaḥ śūraṃ kāliṅgaṃ madhusūdana. paśya dīptāṅgadayugapratibaddhamahābhujam.

मागधानाम् अधिपतिं जयत्सेनं जनार्दन। परिवार्य प्ररुदिता मागध्यः पश्य योषितः।

māgadhānām adhipatiṃ jayatsenaṃ janārdana. parivārya praruditā māgadhyaḥ paśya yoṣitaḥ.

आसाम् आयतनेत्राणां सुस्वराणां जनार्दन। मनःश्रुतिहरो नादो मनो मोहयतीव मे।

āsām āyatanetrāṇāṃ susvarāṇāṃ janārdana. manaḥśrutiharo nādo mano mohayatīva me.

प्रकीर्णसर्वाभरणा रुदन्त्यः शोककर्शिताः। स्वास्तीर्णशयनोपेता मागध्यः शेरते भुवि।

prakīrṇasarvābharaṇā rudantyaḥ śokakarśitāḥ. svāstīrṇaśayanopetā māgadhyaḥ śerate bhuvi.

कोसलानाम् अधिपतिं राजपुत्रं बृहद्बलम्। भर्तारं परिवार्यैताः पृथक् प्ररुदिताः स्त्रियः।

kosalānām adhipatiṃ rājaputraṃ bṛhadbalam. bhartāraṃ parivāryaitāḥ pṛthak praruditāḥ striyaḥ.

अस्य गात्रगतान् बाणान् कार्ष्णिबाहुबलार्पितान्। उद्धरन्त्य् असुखाविष्टा मूर्छमानाः पुनः पुनः।

asya gātragatān bāṇān kārṣṇibāhubalārpitān. uddharanty asukhāviṣṭā mūrchamānāḥ punaḥ punaḥ.

आसां सर्वानवद्यानाम् आतपेन परिश्रमात्। प्रम्लाननलिनाभानि भान्ति वक्त्राणि माधव।

āsāṃ sarvānavadyānām ātapena pariśramāt. pramlānanalinābhāni bhānti vaktrāṇi mādhava.

द्रोणेन निहताः शूराः शेरते रुचिराङ्गदाः। धृष्टद्युम्नसुताः सर्वे शिशवो हेममालिनः। रथाग्न्यगारं चापार्चिं शरशक्तिगदेन्धनम्। द्रोणम् आसाद्य निर्दग्धाः शलभा इव पावकम्। तथैव निहताः शूराः शेरते रुचिराङ्गदाः। द्रोणेनाभिमुखाः सर्वे भ्रातरः पञ्च केकयाः।

droṇena nihatāḥ śūrāḥ śerate rucirāṅgadāḥ. dhṛṣṭadyumnasutāḥ sarve śiśavo hemamālinaḥ. rathāgnyagāraṃ cāpārciṃ śaraśaktigadendhanam. droṇam āsādya nirdagdhāḥ śalabhā iva pāvakam. tathaiva nihatāḥ śūrāḥ śerate rucirāṅgadāḥ. droṇenābhimukhāḥ sarve bhrātaraḥ pañca kekayāḥ.

तप्तकाञ्चनवर्माणस् ताम्रध्वजरथस्रजः। भासयन्ति महीं भासा ज्वलिता इव पावकाः।

taptakāñcanavarmāṇas tāmradhvajarathasrajaḥ. bhāsayanti mahīṃ bhāsā jvalitā iva pāvakāḥ.

द्रोणेन द्रुपदं संख्ये पश्य माधव पातितम्। महाद्विपम् इवारण्ये सिंहेन महता हतम्।

droṇena drupadaṃ saṃkhye paśya mādhava pātitam. mahādvipam ivāraṇye siṃhena mahatā hatam.

पाञ्चालराज्ञो विपुलं पुण्डरीकाक्ष पाण्डुरम्। आतपत्रं समाभाति शरदीव दिवाकरः।

pāñcālarājño vipulaṃ puṇḍarīkākṣa pāṇḍuram. ātapatraṃ samābhāti śaradīva divākaraḥ.

एतास् तु द्रुपदं वृद्धं स्नुषा भार्याश् च दुःखिताः। दग्ध्वा गच्छन्ति पाञ्चाल्यं राजानम् अपसव्यतः।

etās tu drupadaṃ vṛddhaṃ snuṣā bhāryāś ca duḥkhitāḥ. dagdhvā gacchanti pāñcālyaṃ rājānam apasavyataḥ.

धृष्टकेतुं महेष्वासं चेदिपुंगवम् अङ्गनाः। द्रोणेन निहतं शूरं हरन्ति हृतचेतसः।

dhṛṣṭaketuṃ maheṣvāsaṃ cedipuṃgavam aṅganāḥ. droṇena nihataṃ śūraṃ haranti hṛtacetasaḥ.

द्रोणास्त्रम् अभिहत्यैष विमर्दे मधुसूदन। एवं माम् इह पुत्रस्य पुत्रः पितरम् अन्वगात्। महेष्वासो हतः शेते नद्या हृत इव द्रुमः।

droṇāstram abhihatyaiṣa vimarde madhusūdana. evaṃ mām iha putrasya putraḥ pitaram anvagāt. maheṣvāso hataḥ śete nadyā hṛta iva drumaḥ.

एष चेदिपतिः शूरो धृष्टकेतुर् महारथः। शेते विनिहतः संख्ये हत्वा शत्रून् सहस्रशः।

eṣa cedipatiḥ śūro dhṛṣṭaketur mahārathaḥ. śete vinihataḥ saṃkhye hatvā śatrūn sahasraśaḥ.

वितुद्यमानं विहगैस् तं भार्याः प्रत्युपस्थिताः। चेदिराजं हृषीकेश हतं सबलबान्धवम्।

vitudyamānaṃ vihagais taṃ bhāryāḥ pratyupasthitāḥ. cedirājaṃ hṛṣīkeśa hataṃ sabalabāndhavam.

दाशार्हीपुत्रजं वीरं शयानं सत्यविक्रमम्। आरोप्याङ्के रुदन्त्य् एताश् चेदिराजवराङ्गनाः।

dāśārhīputrajaṃ vīraṃ śayānaṃ satyavikramam. āropyāṅke rudanty etāś cedirājavarāṅganāḥ.

अस्य पुत्रं हृषीकेश सुवक्त्रं चारुकुण्डलम्। द्रोणेन समरे पश्य निकृत्तं बहुधा शरैः।

asya putraṃ hṛṣīkeśa suvaktraṃ cārukuṇḍalam. droṇena samare paśya nikṛttaṃ bahudhā śaraiḥ.

पितरं नूनम् आजिस्थं युध्यमानं परैः सह। नाजहात् पृष्ठतो वीरम् अद्यापि मधुसूदन।

pitaraṃ nūnam ājisthaṃ yudhyamānaṃ paraiḥ saha. nājahāt pṛṣṭhato vīram adyāpi madhusūdana.

एवं ममापि पुत्रस्य पुत्रः पितरम् अन्वगात्। दुर्योधनं महाबाहो लक्ष्मणः परवीरहा।

evaṃ mamāpi putrasya putraḥ pitaram anvagāt. duryodhanaṃ mahābāho lakṣmaṇaḥ paravīrahā.

विन्दानुविन्दाव् आवन्त्यौ पतितौ पश्य माधव। हिमान्ते पुष्पितौ शालौ मरुता गलिताव् इव।

vindānuvindāv āvantyau patitau paśya mādhava. himānte puṣpitau śālau marutā galitāv iva.

काञ्चनाङ्गदवर्माणौ बाणखड्गधनुर्धरौ। ऋषभप्रतिरूपाक्षौ शयानौ विमलस्रजौ।

kāñcanāṅgadavarmāṇau bāṇakhaḍgadhanurdharau. ṛṣabhapratirūpākṣau śayānau vimalasrajau.

अवध्याः पाण्डवाः कृष्ण सर्व एव त्वया सह। ये मुक्ता द्रोणभीष्माभ्यां कर्णाद् वैकर्तनात् कृपात्।

avadhyāḥ pāṇḍavāḥ kṛṣṇa sarva eva tvayā saha. ye muktā droṇabhīṣmābhyāṃ karṇād vaikartanāt kṛpāt.

दुर्योधनाद् द्रोणसुतात् सैन्धवाच् च महारथात्। सोमदत्ताद् विकर्णाच् च शूराच् च कृतवर्मणः। ये हन्युः शस्त्रवेगेन देवान् अपि नरर्षभाः।

duryodhanād droṇasutāt saindhavāc ca mahārathāt. somadattād vikarṇāc ca śūrāc ca kṛtavarmaṇaḥ. ye hanyuḥ śastravegena devān api nararṣabhāḥ.

त इमे निहताः संख्ये पश्य कालस्य पर्ययम्। नातिभारो ऽस्ति दैवस्य ध्रुवं माधव कश् चन। यद् इमे निहताः शूराः क्षत्रियैः क्षत्रियर्षभाः। शूराश् च कृतविद्याश् च मम पुत्रा मनस्विनः।

ta ime nihatāḥ saṃkhye paśya kālasya paryayam. nātibhāro 'sti daivasya dhruvaṃ mādhava kaś cana. yad ime nihatāḥ śūrāḥ kṣatriyaiḥ kṣatriyarṣabhāḥ. śūrāś ca kṛtavidyāś ca mama putrā manasvinaḥ.

तदैव निहताः कृष्ण मम पुत्रास् तरस्विनः। यदैवाकृतकामस् त्वम् उपप्लव्यं गतः पुनः।

tadaiva nihatāḥ kṛṣṇa mama putrās tarasvinaḥ. yadaivākṛtakāmas tvam upaplavyaṃ gataḥ punaḥ.

शंतनोश् चैव पुत्रेण प्राज्ञेन विदुरेण च। तदैवोक्तास्मि मा स्नेहं कुरुष्वात्मसुतेष्व् इति।

śaṃtanoś caiva putreṇa prājñena vidureṇa ca. tadaivoktāsmi mā snehaṃ kuruṣvātmasuteṣv iti.

तयोर् न दर्शनं तात मिथ्या भवितुम् अर्हति। अचिरेणैव मे पुत्रा भस्मीभूता जनार्दन।

tayor na darśanaṃ tāta mithyā bhavitum arhati. acireṇaiva me putrā bhasmībhūtā janārdana.

वैशंपायन उवाच। इत्य् उक्त्वा न्यपतद् भूमौ गान्धारी शोककर्शिता। दुःखोपहतविज्ञाना धैर्यम् उत्सृज्य भारत।

vaiśaṃpāyana uvāca. ity uktvā nyapatad bhūmau gāndhārī śokakarśitā. duḥkhopahatavijñānā dhairyam utsṛjya bhārata.

ततः कोपपरीताङ्गी पुत्रशोकपरिप्लुता। जगाम शौरिं दोषेण गान्धारी व्यथितेन्द्रिया।

tataḥ kopaparītāṅgī putraśokapariplutā. jagāma śauriṃ doṣeṇa gāndhārī vyathitendriyā.

गान्धार्य् उवाच। पाण्डवा धार्तराष्ट्राश् च द्रुग्धाः कृष्ण परस्परम्। उपेक्षिता विनश्यन्तस् त्वया कस्माज् जनार्दन।

gāndhāry uvāca. pāṇḍavā dhārtarāṣṭrāś ca drugdhāḥ kṛṣṇa parasparam. upekṣitā vinaśyantas tvayā kasmāj janārdana.

शक्तेन बहुभृत्येन विपुले तिष्ठता बले। उभयत्र समर्थेन श्रुतवाक्येन चैव ह।

śaktena bahubhṛtyena vipule tiṣṭhatā bale. ubhayatra samarthena śrutavākyena caiva ha.

इच्छतोपेक्षितो नाशः कुरूणां मधुसूदन। यस्मात् त्वया महाबाहो फलं तस्माद् अवाप्नुहि।

icchatopekṣito nāśaḥ kurūṇāṃ madhusūdana. yasmāt tvayā mahābāho phalaṃ tasmād avāpnuhi.

पतिशुश्रूषया यन् मे तपः किं चिद् उपार्जितम्। तेन त्वां दुरवापात्मञ् शप्स्ये चक्रगदाधर।

patiśuśrūṣayā yan me tapaḥ kiṃ cid upārjitam. tena tvāṃ duravāpātmañ śapsye cakragadādhara.

यस्मात् परस्परं घ्नन्तो ज्ञातयः कुरुपाण्डवाः। उपेक्षितास् ते गोविन्द तस्माज् ज्ञातीन् वधिष्यसि।

yasmāt parasparaṃ ghnanto jñātayaḥ kurupāṇḍavāḥ. upekṣitās te govinda tasmāj jñātīn vadhiṣyasi.

त्वम् अप्य् उपस्थिते वर्षे षट्त्रिंशे मधुसूदन। हतज्ञातिर् हतामात्यो हतपुत्रो वनेचरः। अनाथवद् अविज्ञातो लोकेष्व् अनभिलक्षितः। कुत्सितेनाभ्युपायेन निधनं समवाप्स्यसि।

tvam apy upasthite varṣe ṣaṭtriṃśe madhusūdana. hatajñātir hatāmātyo hataputro vanecaraḥ. anāthavad avijñāto lokeṣv anabhilakṣitaḥ. kutsitenābhyupāyena nidhanaṃ samavāpsyasi.

तवाप्य् एवं हतसुता निहतज्ञातिबान्धवाः। स्त्रियः परिपतिष्यन्ति यथैता भरतस्त्रियः।

tavāpy evaṃ hatasutā nihatajñātibāndhavāḥ. striyaḥ paripatiṣyanti yathaitā bharatastriyaḥ.

वैशंपायन उवाच। तच् छ्रुत्वा वचनं घोरं वासुदेवो महामनाः। उवाच देवीं गान्धारीम् ईषद् अभ्युत्स्मयन्न् इव।

vaiśaṃpāyana uvāca. tac chrutvā vacanaṃ ghoraṃ vāsudevo mahāmanāḥ. uvāca devīṃ gāndhārīm īṣad abhyutsmayann iva.

संहर्ता वृष्णिचक्रस्य नान्यो मद् विद्यते शुभे। जाने ऽहम् एतद् अप्य् एवं चीर्णं चरसि क्षत्रिये। दैवाद् एव विनश्यन्ति वृष्णयो नात्र संशयः।

saṃhartā vṛṣṇicakrasya nānyo mad vidyate śubhe. jāne 'ham etad apy evaṃ cīrṇaṃ carasi kṣatriye. daivād eva vinaśyanti vṛṣṇayo nātra saṃśayaḥ.

अवध्यास् ते नरैर् अन्यैर् अपि वा देवदानवैः। परस्परकृतं नाशम् अतः प्राप्स्यन्ति यादवाः।

avadhyās te narair anyair api vā devadānavaiḥ. parasparakṛtaṃ nāśam ataḥ prāpsyanti yādavāḥ.

इत्य् उक्तवति दाशार्हे पाण्डवास् त्रस्तचेतसः। बभूवुर् भृशसंविग्ना निराशाश् चापि जीविते।

ity uktavati dāśārhe pāṇḍavās trastacetasaḥ. babhūvur bhṛśasaṃvignā nirāśāś cāpi jīvite.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...