महाभारत 11.11 (श्लोक 1)

Project Home / Contents

महाभारत

←स्त्री पर्व→

←अध्याय 11→

[mh-11-11] • 30 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। हतेषु सर्वसैन्येषु धर्मराजो युधिष्ठिरः। शुश्रुवे पितरं वृद्धं निर्यातं गजसाह्वयात्।

vaiśaṃpāyana uvāca. hateṣu sarvasainyeṣu dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ. śuśruve pitaraṃ vṛddhaṃ niryātaṃ gajasāhvayāt.

सो ऽभ्ययात् पुत्रशोकार्तः पुत्रशोकपरिप्लुतम्। शोचमानो महाराज भ्रातृभिः सहितस् तदा।

so 'bhyayāt putraśokārtaḥ putraśokapariplutam. śocamāno mahārāja bhrātṛbhiḥ sahitas tadā.

अन्वीयमानो वीरेण दाशार्हेण महात्मना। युयुधानेन च तथा तथैव च युयुत्सुना।

anvīyamāno vīreṇa dāśārheṇa mahātmanā. yuyudhānena ca tathā tathaiva ca yuyutsunā.

तम् अन्वगात् सुदुःखार्ता द्रौपदी शोककर्शिता। सह पाञ्चालयोषिद्भिर् यास् तत्रासन् समागताः।

tam anvagāt suduḥkhārtā draupadī śokakarśitā. saha pāñcālayoṣidbhir yās tatrāsan samāgatāḥ.

स गङ्गाम् अनु वृन्दानि स्त्रीणां भरतसत्तम। कुररीणाम् इवार्तानां क्रोशन्तीनां ददर्श ह।

sa gaṅgām anu vṛndāni strīṇāṃ bharatasattama. kurarīṇām ivārtānāṃ krośantīnāṃ dadarśa ha.

ताभिः परिवृतो राजा रुदतीभिः सहस्रशः। ऊर्ध्वबाहुभिर् आर्ताभिर् ब्रुवतीभिः प्रियाप्रिये।

tābhiḥ parivṛto rājā rudatībhiḥ sahasraśaḥ. ūrdhvabāhubhir ārtābhir bruvatībhiḥ priyāpriye.

क्व नु धर्मज्ञता राज्ञः क्व नु साद्यानृशंसता। यदावधीत् पितॄन् भ्रातॄन् गुरून् पुत्रान् सखीन् अपि।

kva nu dharmajñatā rājñaḥ kva nu sādyānṛśaṃsatā. yadāvadhīt pitṝn bhrātṝn gurūn putrān sakhīn api.

घातयित्वा कथं द्रोणं भीष्मं चापि पितामहम्। मनस् ते ऽभून् महाबाहो हत्वा चापि जयद्रथम्।

ghātayitvā kathaṃ droṇaṃ bhīṣmaṃ cāpi pitāmaham. manas te 'bhūn mahābāho hatvā cāpi jayadratham.

किं नु राज्येन ते कार्यं पितॄन् भ्रातॄन् अपश्यतः। अभिमन्युं च दुर्धर्षं द्रौपदेयांश् च भारत।

kiṃ nu rājyena te kāryaṃ pitṝn bhrātṝn apaśyataḥ. abhimanyuṃ ca durdharṣaṃ draupadeyāṃś ca bhārata.

अतीत्य ता महाबाहुः क्रोशन्तीः कुररीर् इव। ववन्दे पितरं ज्येष्ठं धर्मराजो युधिष्ठिरः।

atītya tā mahābāhuḥ krośantīḥ kurarīr iva. vavande pitaraṃ jyeṣṭhaṃ dharmarājo yudhiṣṭhiraḥ.

ततो ऽभिवाद्य पितरं धर्मेणामित्रकर्शनाः। न्यवेदयन्त नामानि पाण्डवास् ते ऽपि सर्वशः।

tato 'bhivādya pitaraṃ dharmeṇāmitrakarśanāḥ. nyavedayanta nāmāni pāṇḍavās te 'pi sarvaśaḥ.

तम् आत्मजान्तकरणं पिता पुत्रवधार्दितः। अप्रीयमाणः शोकार्तः पाण्डवं परिषस्वजे।

tam ātmajāntakaraṇaṃ pitā putravadhārditaḥ. aprīyamāṇaḥ śokārtaḥ pāṇḍavaṃ pariṣasvaje.

धर्मराजं परिष्वज्य सान्त्वयित्वा च भारत। दुष्टात्मा भीमम् अन्वैच्छद् दिधक्षुर् इव पावकः।

dharmarājaṃ pariṣvajya sāntvayitvā ca bhārata. duṣṭātmā bhīmam anvaicchad didhakṣur iva pāvakaḥ.

स कोपपावकस् तस्य शोकवायुसमीरितः। भीमसेनमयं दावं दिधक्षुर् इव दृश्यते।

sa kopapāvakas tasya śokavāyusamīritaḥ. bhīmasenamayaṃ dāvaṃ didhakṣur iva dṛśyate.

तस्य संकल्पम् आज्ञाय भीमं प्रत्य् अशुभं हरिः। पूर्वम् आनायिता राजन् कृष्णेनाक्लिष्टकर्मणा। दुर्योधनेन या पूर्वं कारिता प्रतिमायसी। योग्याभूमौ श्रमार्थाय भीमम् उद्दिश्य चेतसा। भीमम् आक्षिप्य पाणिभ्यां प्रददौ भीमम् आयसम्।

tasya saṃkalpam ājñāya bhīmaṃ praty aśubhaṃ hariḥ. pūrvam ānāyitā rājan kṛṣṇenākliṣṭakarmaṇā. duryodhanena yā pūrvaṃ kāritā pratimāyasī. yogyābhūmau śramārthāya bhīmam uddiśya cetasā. bhīmam ākṣipya pāṇibhyāṃ pradadau bhīmam āyasam.

प्राग् एव तु महाबुद्धिर् बुद्ध्वा तस्येङ्गितं हरिः। संविधानं महाप्राज्ञस् तत्र चक्रे जनार्दनः।

prāg eva tu mahābuddhir buddhvā tasyeṅgitaṃ hariḥ. saṃvidhānaṃ mahāprājñas tatra cakre janārdanaḥ.

तं तु गृह्यैव पाणिभ्यां भीमसेनम् अयस्मयम्। बभञ्ज बलवान् राजा मन्यमानो वृकोदरम्।

taṃ tu gṛhyaiva pāṇibhyāṃ bhīmasenam ayasmayam. babhañja balavān rājā manyamāno vṛkodaram.

नागायुतबलप्राणः स राजा भीमम् आयसम्। भङ्क्त्वा विमथितोरस्कः सुस्राव रुधिरं मुखात्।

nāgāyutabalaprāṇaḥ sa rājā bhīmam āyasam. bhaṅktvā vimathitoraskaḥ susrāva rudhiraṃ mukhāt.

ततः पपात मेदिन्यां तथैव रुधिरोक्षितः। प्रपुष्पिताग्रशिखरः पारिजात इव द्रुमः।

tataḥ papāta medinyāṃ tathaiva rudhirokṣitaḥ. prapuṣpitāgraśikharaḥ pārijāta iva drumaḥ.

पर्यगृह्णत तं विद्वान् सूतो गावल्गणिस् तदा। मैवम् इत्य् अब्रवीच् चैनं शमयन् सान्त्वयन्न् इव।

paryagṛhṇata taṃ vidvān sūto gāvalgaṇis tadā. maivam ity abravīc cainaṃ śamayan sāntvayann iva.

स तु कोपं समुत्सृज्य गतमन्युर् महामनाः। हा हा भीमेति चुक्रोश भूयः शोकसमन्वितः।

sa tu kopaṃ samutsṛjya gatamanyur mahāmanāḥ. hā hā bhīmeti cukrośa bhūyaḥ śokasamanvitaḥ.

तं विदित्वा गतक्रोधं भीमसेनवधार्दितम्। वासुदेवो वरः पुंसाम् इदं वचनम् अब्रवीत्।

taṃ viditvā gatakrodhaṃ bhīmasenavadhārditam. vāsudevo varaḥ puṃsām idaṃ vacanam abravīt.

मा शुचो धृतराष्ट्र त्वं नैष भीमस् त्वया हतः। आयसी प्रतिमा ह्य् एषा त्वया राजन् निपातिता।

mā śuco dhṛtarāṣṭra tvaṃ naiṣa bhīmas tvayā hataḥ. āyasī pratimā hy eṣā tvayā rājan nipātitā.

त्वां क्रोधवशम् आपन्नं विदित्वा भरतर्षभ। मयापकृष्टः कौन्तेयो मृत्योर् दंष्ट्रान्तरं गतः।

tvāṃ krodhavaśam āpannaṃ viditvā bharatarṣabha. mayāpakṛṣṭaḥ kaunteyo mṛtyor daṃṣṭrāntaraṃ gataḥ.

न हि ते राजशार्दूल बले तुल्यो ऽस्ति कश् चन। कः सहेत महाबाहो बाह्वोर् निग्रहणं नरः।

na hi te rājaśārdūla bale tulyo 'sti kaś cana. kaḥ saheta mahābāho bāhvor nigrahaṇaṃ naraḥ.

यथान्तकम् अनुप्राप्य जीवन् कश् चिन् न मुच्यते। एवं बाह्वन्तरं प्राप्य तव जीवेन् न कश् चन।

yathāntakam anuprāpya jīvan kaś cin na mucyate. evaṃ bāhvantaraṃ prāpya tava jīven na kaś cana.

तस्मात् पुत्रेण या सा ते प्रतिमा कारितायसी। भीमस्य सेयं कौरव्य तवैवोपहृता मया।

tasmāt putreṇa yā sā te pratimā kāritāyasī. bhīmasya seyaṃ kauravya tavaivopahṛtā mayā.

पुत्रशोकाभिसंतापाद् धर्माद् अपहृतं मनः। तव राजेन्द्र तेन त्वं भीमसेनं जिघांससि।

putraśokābhisaṃtāpād dharmād apahṛtaṃ manaḥ. tava rājendra tena tvaṃ bhīmasenaṃ jighāṃsasi.

न च ते तत् क्षमं राजन् हन्यास् त्वं यद् वृकोदरम्। न हि पुत्रा महाराज जीवेयुस् ते कथं चन।

na ca te tat kṣamaṃ rājan hanyās tvaṃ yad vṛkodaram. na hi putrā mahārāja jīveyus te kathaṃ cana.

तस्माद् यत् कृतम् अस्माभिर् मन्यमानैः क्षमं प्रति। अनुमन्यस्व तत् सर्वं मा च शोके मनः कृथाः।

tasmād yat kṛtam asmābhir manyamānaiḥ kṣamaṃ prati. anumanyasva tat sarvaṃ mā ca śoke manaḥ kṛthāḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...