महाभारत 1.97 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 97→

[mh-1-97] • 26 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। ततः सत्यवती दीना कृपणा पुत्रगृद्धिनी। पुत्रस्य कृत्वा कार्याणि स्नुषाभ्यां सह भारत। समाश्वास्य स्नुषे ते च भीष्मं धर्मभृतां वरम्। माता सत्यवती भीष्मम् उवाच वदतां वरम्।

vaiśaṃpāyana uvāca. tataḥ satyavatī dīnā kṛpaṇā putragṛddhinī. putrasya kṛtvā kāryāṇi snuṣābhyāṃ saha bhārata. samāśvāsya snuṣe te ca bhīṣmaṃ dharmabhṛtāṃ varam. mātā satyavatī bhīṣmam uvāca vadatāṃ varam.

धर्मं च पितृवंशं च मातृवंशं च मानिनी। प्रसमीक्ष्य महाभागा गाङ्गेयं वाक्यम् अब्रवीत्। दुःखार्दिता तु शोकेन मज्जन्तीव च सागरे।

dharmaṃ ca pitṛvaṃśaṃ ca mātṛvaṃśaṃ ca māninī. prasamīkṣya mahābhāgā gāṅgeyaṃ vākyam abravīt. duḥkhārditā tu śokena majjantīva ca sāgare.

शंतनोर् धर्मनित्यस्य कौरव्यस्य यशस्विनः। त्वयि पिण्डश् च कीर्तिश् च संतानं च प्रतिष्ठितम्। भ्राता विचित्रवीर्यस् ते भूतानाम् अन्तम् एयिवान्।

śaṃtanor dharmanityasya kauravyasya yaśasvinaḥ. tvayi piṇḍaś ca kīrtiś ca saṃtānaṃ ca pratiṣṭhitam. bhrātā vicitravīryas te bhūtānām antam eyivān.

यथा कर्म शुभं कृत्वा स्वर्गोपगमनं ध्रुवम्। यथा चायुर् ध्रुवं सत्ये त्वयि धर्मस् तथा ध्रुवः।

yathā karma śubhaṃ kṛtvā svargopagamanaṃ dhruvam. yathā cāyur dhruvaṃ satye tvayi dharmas tathā dhruvaḥ.

वेत्थ धर्मांश् च धर्मज्ञ समासेनेतरेण च। विविधास् त्वं श्रुतीर् वेत्थ वेत्थ वेदांश् च सर्वशः।

vettha dharmāṃś ca dharmajña samāsenetareṇa ca. vividhās tvaṃ śrutīr vettha vettha vedāṃś ca sarvaśaḥ.

व्यवस्थानं च ते धर्मे कुलाचारं च लक्षये। प्रतिपत्तिं च कृच्छ्रेषु शुक्राङ्गिरसयोर् इव।

vyavasthānaṃ ca te dharme kulācāraṃ ca lakṣaye. pratipattiṃ ca kṛcchreṣu śukrāṅgirasayor iva.

तस्मात् सुभृशम् आश्वस्य त्वयि धर्मभृतां वर। कार्ये त्वां विनियोक्ष्यामि तच् छ्रुत्वा कर्तुम् अर्हसि।

tasmāt subhṛśam āśvasya tvayi dharmabhṛtāṃ vara. kārye tvāṃ viniyokṣyāmi tac chrutvā kartum arhasi.

मम पुत्रस् तव भ्राता वीर्यवान् सुप्रियश् च ते। बाल एव गतः स्वर्गम् अपुत्रः पुरुषर्षभ।

mama putras tava bhrātā vīryavān supriyaś ca te. bāla eva gataḥ svargam aputraḥ puruṣarṣabha.

इमे महिष्यौ भ्रातुस् ते काशिराजसुते शुभे। रूपयौवनसंपन्ने पुत्रकामे च भारत। धर्म्यम् एतत् परं ज्ञात्वा।

ime mahiṣyau bhrātus te kāśirājasute śubhe. rūpayauvanasaṃpanne putrakāme ca bhārata. dharmyam etat paraṃ jñātvā.

तयोर् उत्पादयापत्यं संतानाय कुलस्य नः। संतानकुलवर्धनम्। मन्नियोगान् महाभाग धर्मं कर्तुम् इहार्हसि।

tayor utpādayāpatyaṃ saṃtānāya kulasya naḥ. saṃtānakulavardhanam. manniyogān mahābhāga dharmaṃ kartum ihārhasi.

राज्ये चैवाभिषिच्यस्व भारतान् अनुशाधि च। दारांश् च कुरु धर्मेण मा निमज्जीः पितामहान्। अग्निहोत्रं त्रयो वेदाः संतानम् अपि चाक्षयम्। एषा त्रयी तु संप्रोक्ता स्वर्गमोक्षफलप्रदा।

rājye caivābhiṣicyasva bhāratān anuśādhi ca. dārāṃś ca kuru dharmeṇa mā nimajjīḥ pitāmahān. agnihotraṃ trayo vedāḥ saṃtānam api cākṣayam. eṣā trayī tu saṃproktā svargamokṣaphalapradā.

तथोच्यमानो मात्रा च सुहृद्भिश् च परंतपः। प्रत्युवाच स धर्मात्मा धर्म्यम् एवोत्तरं वचः।

tathocyamāno mātrā ca suhṛdbhiś ca paraṃtapaḥ. pratyuvāca sa dharmātmā dharmyam evottaraṃ vacaḥ.

असंशयं परो धर्मस् त्वया मातर् उदाहृतः। त्वम् अपत्यं प्रति च मे प्रतिज्ञां वेत्थ वै पराम्। राज्यार्थे नाभिषिच्येयं नोपेयां जातु मैथुनम्। भवत्या मतम् आज्ञाय कृतम् एतद् व्रतं मया।

asaṃśayaṃ paro dharmas tvayā mātar udāhṛtaḥ. tvam apatyaṃ prati ca me pratijñāṃ vettha vai parām. rājyārthe nābhiṣicyeyaṃ nopeyāṃ jātu maithunam. bhavatyā matam ājñāya kṛtam etad vrataṃ mayā.

जानासि च यथावृत्तं शुल्कहेतोस् त्वदन्तरे। स सत्यवति सत्यं ते प्रतिजानाम्य् अहं पुनः।

jānāsi ca yathāvṛttaṃ śulkahetos tvadantare. sa satyavati satyaṃ te pratijānāmy ahaṃ punaḥ.

परित्यजेयं त्रैलोक्यं राज्यं देवेषु वा पुनः। यद् वाप्य् अधिकम् एताभ्यां न तु सत्यं कथं चन।

parityajeyaṃ trailokyaṃ rājyaṃ deveṣu vā punaḥ. yad vāpy adhikam etābhyāṃ na tu satyaṃ kathaṃ cana.

त्यजेच् च पृथिवी गन्धम् आपश् च रसम् आत्मनः। ज्योतिस् तथा त्यजेद् रूपं वायुः स्पर्शगुणं त्यजेत्।

tyajec ca pṛthivī gandham āpaś ca rasam ātmanaḥ. jyotis tathā tyajed rūpaṃ vāyuḥ sparśaguṇaṃ tyajet.

प्रभां समुत्सृजेद् अर्को धूमकेतुस् तथोष्णताम्। त्यजेच् छब्दं तथाकाशः सोमः शीतांशुतां त्यजेत्।

prabhāṃ samutsṛjed arko dhūmaketus tathoṣṇatām. tyajec chabdaṃ tathākāśaḥ somaḥ śītāṃśutāṃ tyajet.

विक्रमं वृत्रहा जह्याद् धर्मं जह्याच् च धर्मराट्। न त्व् अहं सत्यम् उत्स्रष्टुं व्यवसेयं कथं चन। तन् न जात्व् अन्यथा कार्यं लोकानाम् अपि संक्षये। अमरत्वस्य वा हेतोस् त्रैलोक्यसदनस्य वा।

vikramaṃ vṛtrahā jahyād dharmaṃ jahyāc ca dharmarāṭ. na tv ahaṃ satyam utsraṣṭuṃ vyavaseyaṃ kathaṃ cana. tan na jātv anyathā kāryaṃ lokānām api saṃkṣaye. amaratvasya vā hetos trailokyasadanasya vā.

एवम् उक्ता तु पुत्रेण भूरिद्रविणतेजसा। माता सत्यवती भीष्मम् उवाच तदनन्तरम्।

evam uktā tu putreṇa bhūridraviṇatejasā. mātā satyavatī bhīṣmam uvāca tadanantaram.

जानामि ते स्थितिं सत्ये परां सत्यपराक्रम। इच्छन् सृजेथास् त्रींल् लोकान् अन्यांस् त्वं स्वेन तेजसा।

jānāmi te sthitiṃ satye parāṃ satyaparākrama. icchan sṛjethās trīṃl lokān anyāṃs tvaṃ svena tejasā.

जानामि चैव सत्यं तन् मदर्थं यद् अभाषथाः। आपद्धर्मम् अवेक्षस्व वह पैतामहीं धुरम्।

jānāmi caiva satyaṃ tan madarthaṃ yad abhāṣathāḥ. āpaddharmam avekṣasva vaha paitāmahīṃ dhuram.

यथा ते कुलतन्तुश् च धर्मश् च न पराभवेत्। सुहृदश् च प्रहृष्येरंस् तथा कुरु परंतप। आत्मनश् च हितं तात प्रियं च मम भारत।

yathā te kulatantuś ca dharmaś ca na parābhavet. suhṛdaś ca prahṛṣyeraṃs tathā kuru paraṃtapa. ātmanaś ca hitaṃ tāta priyaṃ ca mama bhārata.

लालप्यमानां ताम् एवं कृपणां पुत्रगृद्धिनीम्। धर्माद् अपेतं ब्रुवतीं भीष्मो भूयो ऽब्रवीद् इदम्।

lālapyamānāṃ tām evaṃ kṛpaṇāṃ putragṛddhinīm. dharmād apetaṃ bruvatīṃ bhīṣmo bhūyo 'bravīd idam.

राज्ञि धर्मान् अवेक्षस्व मा नः सर्वान् व्यनीनशः। सत्याच् च्युतिः क्षत्रियस्य न धर्मेषु प्रशस्यते।

rājñi dharmān avekṣasva mā naḥ sarvān vyanīnaśaḥ. satyāc cyutiḥ kṣatriyasya na dharmeṣu praśasyate.

शंतनोर् अपि संतानं यथा स्याद् अक्षयं भुवि। तत् ते धर्मं प्रवक्ष्यामि क्षात्रं राज्ञि सनातनम्।

śaṃtanor api saṃtānaṃ yathā syād akṣayaṃ bhuvi. tat te dharmaṃ pravakṣyāmi kṣātraṃ rājñi sanātanam.

श्रुत्वा तं प्रतिपद्येथाः प्राज्ञैः सह पुरोहितैः। आपद्धर्मार्थकुशलैर् लोकतन्त्रम् अवेक्ष्य च।

śrutvā taṃ pratipadyethāḥ prājñaiḥ saha purohitaiḥ. āpaddharmārthakuśalair lokatantram avekṣya ca.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents