महाभारत 1.96 (श्लोक 1) - Project अर्थ (Artha)

महाभारत

आदि पर्व→

←अध्याय 96→

[mh-1-96] • 59 श्लोकाः

वैशंपायन उवाच। हते चित्राङ्गदे भीष्मो बाले भ्रातरि चानघ। पालयाम् आस तद् राज्यं सत्यवत्या मते स्थितः। तथा विचित्रवीर्यं तु वर्तमानं सुखे ऽतुले।

vaiśaṃpāyana uvāca. hate citrāṅgade bhīṣmo bāle bhrātari cānagha. pālayām āsa tad rājyaṃ satyavatyā mate sthitaḥ. tathā vicitravīryaṃ tu vartamānaṃ sukhe 'tule.

संप्राप्तयौवनं पश्यन् भ्रातरं धीमतां वरम्। भीष्मो विचित्रवीर्यस्य विवाहायाकरोन् मतिम्।

saṃprāptayauvanaṃ paśyan bhrātaraṃ dhīmatāṃ varam. bhīṣmo vicitravīryasya vivāhāyākaron matim.

अथ काशिपतेर् भीष्मः कन्यास् तिस्रो ऽप्सरःसमाः। शुश्राव सहिता राजन् वृण्वतीर् वै स्वयं वरम्।

atha kāśipater bhīṣmaḥ kanyās tisro 'psaraḥsamāḥ. śuśrāva sahitā rājan vṛṇvatīr vai svayaṃ varam.

ततः स रथिनां श्रेष्ठो रथेनैकेन वर्मभृत्। जगामानुमते मातुः पुरीं वाराणसीं प्रति।

tataḥ sa rathināṃ śreṣṭho rathenaikena varmabhṛt. jagāmānumate mātuḥ purīṃ vārāṇasīṃ prati.

तत्र राज्ञः समुदितान् सर्वतः समुपागतान्। ददर्श कन्यास् ताश् चैव भीष्मः शंतनुनन्दनः। तासां कामेन संमत्ताः सहिताः काशिकोसलाः। वङ्गाः पुण्ड्राः कलिङ्गाश् च ते जग्मुस् तां पुरीं प्रति।

tatra rājñaḥ samuditān sarvataḥ samupāgatān. dadarśa kanyās tāś caiva bhīṣmaḥ śaṃtanunandanaḥ. tāsāṃ kāmena saṃmattāḥ sahitāḥ kāśikosalāḥ. vaṅgāḥ puṇḍrāḥ kaliṅgāś ca te jagmus tāṃ purīṃ prati.

कीर्त्यमानेषु राज्ञां तु नामस्व् अथ सहस्रशः। वैशंपायनः। एकाकिनं तदा भीष्मं वृद्धं शांतनुनन्दनम्। सोद्वेगा इव तं दृष्ट्वा कन्याः परमशोभनाः। अपाक्रामन्त ताः सर्वा वृद्ध इत्य् एव चिन्तया। वृद्धः परमधर्मात्मा वलीपलितधारणः। किंकारणम् इहायातो निर्लज्जो भरतर्षभः। मिथ्याप्रतिज्ञो लोकेषु किं वदिष्यति भारत। ब्रह्मचारीति भीष्मो हि वृथैव प्रथितो भुवि। इत्य् एवं प्रब्रुवन्तस् ते हसन्ति स्म नृपाधमाः। क्षत्रियाणां वचः श्रुत्वा भीष्मश् चुक्रोध भारत। भीष्मः स्वयं तदा राजन् वरयाम् आस ताः प्रभुः।

kīrtyamāneṣu rājñāṃ tu nāmasv atha sahasraśaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. ekākinaṃ tadā bhīṣmaṃ vṛddhaṃ śāṃtanunandanam. sodvegā iva taṃ dṛṣṭvā kanyāḥ paramaśobhanāḥ. apākrāmanta tāḥ sarvā vṛddha ity eva cintayā. vṛddhaḥ paramadharmātmā valīpalitadhāraṇaḥ. kiṃkāraṇam ihāyāto nirlajjo bharatarṣabhaḥ. mithyāpratijño lokeṣu kiṃ vadiṣyati bhārata. brahmacārīti bhīṣmo hi vṛthaiva prathito bhuvi. ity evaṃ prabruvantas te hasanti sma nṛpādhamāḥ. kṣatriyāṇāṃ vacaḥ śrutvā bhīṣmaś cukrodha bhārata. bhīṣmaḥ svayaṃ tadā rājan varayām āsa tāḥ prabhuḥ.

उवाच च महीपालान् राजञ् जलदनिःस्वनः। रथम् आरोप्य ताः कन्या भीष्मः प्रहरतां वरः।

uvāca ca mahīpālān rājañ jaladaniḥsvanaḥ. ratham āropya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṃ varaḥ.

आहूय दानं कन्यानां गुणवद्भ्यः स्मृतं बुधैः। अलंकृत्य यथाशक्ति प्रदाय च धनान्य् अपि।

āhūya dānaṃ kanyānāṃ guṇavadbhyaḥ smṛtaṃ budhaiḥ. alaṃkṛtya yathāśakti pradāya ca dhanāny api.

प्रयच्छन्त्य् अपरे कन्यां मिथुनेन गवाम् अपि। वित्तेन कथितेनान्ये बलेनान्ये ऽनुमान्य च।

prayacchanty apare kanyāṃ mithunena gavām api. vittena kathitenānye balenānye 'numānya ca.

प्रमत्ताम् उपयान्त्य् अन्ये स्वयम् अन्ये च विन्दते। आर्षं विधिं पुरस्कृत्य दारान् विन्दन्ति चापरे। अष्टमं तम् अथो वित्त विवाहं कविभिः स्मृतम्।

pramattām upayānty anye svayam anye ca vindate. ārṣaṃ vidhiṃ puraskṛtya dārān vindanti cāpare. aṣṭamaṃ tam atho vitta vivāhaṃ kavibhiḥ smṛtam.

स्वयंवरं तु राजन्याः प्रशंसन्त्य् उपयान्ति च। प्रमथ्य तु हृताम् आहुर् ज्यायसीं धर्मवादिनः।

svayaṃvaraṃ tu rājanyāḥ praśaṃsanty upayānti ca. pramathya tu hṛtām āhur jyāyasīṃ dharmavādinaḥ.

ता इमाः पृथिवीपाला जिहीर्षामि बलाद् इतः। ते यतध्वं परं शक्त्या विजयायेतराय वा। स्थितो ऽहं पृथिवीपाला युद्धाय कृतनिश्चयः।

tā imāḥ pṛthivīpālā jihīrṣāmi balād itaḥ. te yatadhvaṃ paraṃ śaktyā vijayāyetarāya vā. sthito 'haṃ pṛthivīpālā yuddhāya kṛtaniścayaḥ.

एवम् उक्त्वा महीपालान् काशिराजं च वीर्यवान्। सर्वाः कन्याः स कौरव्यो रथम् आरोपयत् स्वकम्। आमन्त्र्य च स तान् प्रायाच् छीघ्रं कन्याः प्रगृह्य ताः।

evam uktvā mahīpālān kāśirājaṃ ca vīryavān. sarvāḥ kanyāḥ sa kauravyo ratham āropayat svakam. āmantrya ca sa tān prāyāc chīghraṃ kanyāḥ pragṛhya tāḥ.

ततस् ते पार्थिवाः सर्वे समुत्पेतुर् अमर्षिताः। संस्पृशन्तः स्वकान् बाहून् दशन्तो दशनच्छदान्।

tatas te pārthivāḥ sarve samutpetur amarṣitāḥ. saṃspṛśantaḥ svakān bāhūn daśanto daśanacchadān.

तेषाम् आभरणान्य् आशु त्वरितानां विमुञ्चताम्। आमुञ्चतां च वर्माणि संभ्रमः सुमहान् अभूत्।

teṣām ābharaṇāny āśu tvaritānāṃ vimuñcatām. āmuñcatāṃ ca varmāṇi saṃbhramaḥ sumahān abhūt.

ताराणाम् इव संपातो बभूव जनमेजय। भूषणानां च शुभ्राणां कवचानां च सर्वशः।

tārāṇām iva saṃpāto babhūva janamejaya. bhūṣaṇānāṃ ca śubhrāṇāṃ kavacānāṃ ca sarvaśaḥ.

सवर्मभिर् भूषणैस् ते द्राग् भ्राजद्भिर् इतस् ततः। सक्रोधामर्षजिह्मभ्रूसकषायदृशस् तथा।

savarmabhir bhūṣaṇais te drāg bhrājadbhir itas tataḥ. sakrodhāmarṣajihmabhrūsakaṣāyadṛśas tathā.

सूतोपकॢप्तान् रुचिरान् सदश्वोद्यतधूर्गतान्। रथान् आस्थाय ते वीराः सर्वप्रहरणान्विताः। प्रयान्तम् एकं कौरव्यम् अनुसस्रुर् उदायुधाः।

sūtopakḷptān rucirān sadaśvodyatadhūrgatān. rathān āsthāya te vīrāḥ sarvapraharaṇānvitāḥ. prayāntam ekaṃ kauravyam anusasrur udāyudhāḥ.

ततः समभवद् युद्धं तेषां तस्य च भारत। एकस्य च बहूनां च तुमुलं लोमहर्षणम्।

tataḥ samabhavad yuddhaṃ teṣāṃ tasya ca bhārata. ekasya ca bahūnāṃ ca tumulaṃ lomaharṣaṇam.

ते त्व् इषून् दशसाहस्रांस् तस्मै युगपद् आक्षिपन्। अप्राप्तांश् चैव तान् आशु भीष्मः सर्वांस् तदाच्छिनत्। आच्छिनच् छरवर्षेण महता लोमवाहिना।

te tv iṣūn daśasāhasrāṃs tasmai yugapad ākṣipan. aprāptāṃś caiva tān āśu bhīṣmaḥ sarvāṃs tadācchinat. ācchinac charavarṣeṇa mahatā lomavāhinā.

ततस् ते पार्थिवाः सर्वे सर्वतः परिवारयन्। ववर्षुः शरवर्षेण वर्षेणेवाद्रिम् अम्बुदाः।

tatas te pārthivāḥ sarve sarvataḥ parivārayan. vavarṣuḥ śaravarṣeṇa varṣeṇevādrim ambudāḥ.

स तद् बाणमयं वर्षं शरैर् आवार्य सर्वतः। ततः सर्वान् महीपालान् प्रत्यविध्यत् त्रिभिस् त्रिभिः। एकैकस् तु ततो भीष्मं राजन् विव्याध पञ्चभिः। स च तान् प्रतिविव्याध द्वाभ्यां द्वाभ्यां पराक्रमी। तद् युद्धम् आसीत् तुमुलं घोरं देवासुरोपमम्। अस्यतां लोकवीराणां शरशक्तिसमाकुलम्। स धनूंषि ध्वजाग्राणि वर्माणि च शिरांसि च। चिच्छेद समरे भीष्मः शतशो ऽथ सहस्रशः।

sa tad bāṇamayaṃ varṣaṃ śarair āvārya sarvataḥ. tataḥ sarvān mahīpālān pratyavidhyat tribhis tribhiḥ. ekaikas tu tato bhīṣmaṃ rājan vivyādha pañcabhiḥ. sa ca tān prativivyādha dvābhyāṃ dvābhyāṃ parākramī. tad yuddham āsīt tumulaṃ ghoraṃ devāsuropamam. asyatāṃ lokavīrāṇāṃ śaraśaktisamākulam. sa dhanūṃṣi dhvajāgrāṇi varmāṇi ca śirāṃsi ca. ciccheda samare bhīṣmaḥ śataśo 'tha sahasraśaḥ.

तस्याति पुरुषान् अन्यांल् लाघवं रथचारिणः। रक्षणं चात्मनः संख्ये शत्रवो ऽप्य् अभ्यपूजयन्। अक्षतः क्षपयित्वान्यान् असंख्येयपराक्रमः। आनिनाय स काश्यस्य सुताः सागरगासुतः।

tasyāti puruṣān anyāṃl lāghavaṃ rathacāriṇaḥ. rakṣaṇaṃ cātmanaḥ saṃkhye śatravo 'py abhyapūjayan. akṣataḥ kṣapayitvānyān asaṃkhyeyaparākramaḥ. ānināya sa kāśyasya sutāḥ sāgaragāsutaḥ.

तान् विनिर्जित्य तु रणे सर्वशस्त्रविशारदः। कन्याभिः सहितः प्रायाद् भारतो भारतान् प्रति।

tān vinirjitya tu raṇe sarvaśastraviśāradaḥ. kanyābhiḥ sahitaḥ prāyād bhārato bhāratān prati.

ततस् तं पृष्ठतो राजञ् शाल्वराजो महारथः। अभ्याहनद् अमेयात्मा भीष्मं शांतनवं रणे।

tatas taṃ pṛṣṭhato rājañ śālvarājo mahārathaḥ. abhyāhanad ameyātmā bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ raṇe.

वारणं जघने निघ्नन् दन्ताभ्याम् अपरो यथा। वाशिताम् अनुसंप्राप्तो यूथपो बलिनां वरः।

vāraṇaṃ jaghane nighnan dantābhyām aparo yathā. vāśitām anusaṃprāpto yūthapo balināṃ varaḥ.

स्त्रीकाम तिष्ठ तिष्ठेति भीष्मम् आह स पार्थिवः। शाल्वराजो महाबाहुर् अमर्षेणाभिचोदितः।

strīkāma tiṣṭha tiṣṭheti bhīṣmam āha sa pārthivaḥ. śālvarājo mahābāhur amarṣeṇābhicoditaḥ.

ततः स पुरुषव्याघ्रो भीष्मः परबलार्दनः। साल्वराजं सुसंक्रद्धो न्यवर्तत परंतपः। तद्वाक्याकुलितः क्रोधाद् विधूमो ऽग्निर् इव ज्वलन्। विततेषु धनुष्पाणिर् विकुञ्चितललाटभृत्। दहन् यथा कृष्णगतिः कक्षं वातेरितः प्रभुः।

tataḥ sa puruṣavyāghro bhīṣmaḥ parabalārdanaḥ. sālvarājaṃ susaṃkraddho nyavartata paraṃtapaḥ. tadvākyākulitaḥ krodhād vidhūmo 'gnir iva jvalan. vitateṣu dhanuṣpāṇir vikuñcitalalāṭabhṛt. dahan yathā kṛṣṇagatiḥ kakṣaṃ vāteritaḥ prabhuḥ.

क्षत्रधर्मं समास्थाय व्यपेतभयसंभ्रमः। निवर्तयाम् आस रथं शाल्वं प्रति महारथः।

kṣatradharmaṃ samāsthāya vyapetabhayasaṃbhramaḥ. nivartayām āsa rathaṃ śālvaṃ prati mahārathaḥ.

निवर्तमानं तं दृष्ट्वा राजानः सर्व एव ते। प्रेक्षकाः समपद्यन्त भीष्मशाल्वसमागमे।

nivartamānaṃ taṃ dṛṣṭvā rājānaḥ sarva eva te. prekṣakāḥ samapadyanta bhīṣmaśālvasamāgame.

तौ वृषाव् इव नर्दन्तौ बलिनौ वाशितान्तरे। अन्योन्यम् अभिवर्तेतां बलविक्रमशालिनौ। ततः क्रुद्धः शांतनवो दृष्ट्वा तं नृपम् आगतम्। साल्वेश्वरं स राजानं हयान् क्रुद्धो ऽभ्यचोदयत्। संस्पृशंश् च धनुःश्रेष्ठं सज्यं कृत्वा नरर्षभः। समवस्थाय दुर्धर्षः सशरः सशरासनः। अभ्यद्रवत् साल्वपतिं युद्धाय कुरुपुंगवः। कवची बद्धनिस्त्रिंशस् तलबद्धः प्रतापवान्। तिष्ठ तिष्ठेति राजानं साल्वं शांतनवो ऽब्रवीत्। कन्यार्थं वै ततः साल्वं प्रावर्तत महाबलः। ततस् तु युद्धम् अभवत् तदा राजन् स्वयंवरे। भीष्मस्य चैव राजर्षेः साल्वस्यापि तथैव च। आयोध नं महाघोरम् इन्द्रलेखारिणोर् इव। भीरूणां भीतिजनकं शूराणां हर्षवर्धनम्। सुराणां विस्मयकरं दुष्टानां प्रीतिवर्धनम्। अदृष्टम् अश्रुतं कैश् चित् सर्वलोकभयंकरम्।

tau vṛṣāv iva nardantau balinau vāśitāntare. anyonyam abhivartetāṃ balavikramaśālinau. tataḥ kruddhaḥ śāṃtanavo dṛṣṭvā taṃ nṛpam āgatam. sālveśvaraṃ sa rājānaṃ hayān kruddho 'bhyacodayat. saṃspṛśaṃś ca dhanuḥśreṣṭhaṃ sajyaṃ kṛtvā nararṣabhaḥ. samavasthāya durdharṣaḥ saśaraḥ saśarāsanaḥ. abhyadravat sālvapatiṃ yuddhāya kurupuṃgavaḥ. kavacī baddhanistriṃśas talabaddhaḥ pratāpavān. tiṣṭha tiṣṭheti rājānaṃ sālvaṃ śāṃtanavo 'bravīt. kanyārthaṃ vai tataḥ sālvaṃ prāvartata mahābalaḥ. tatas tu yuddham abhavat tadā rājan svayaṃvare. bhīṣmasya caiva rājarṣeḥ sālvasyāpi tathaiva ca. āyodha naṃ mahāghoram indralekhāriṇor iva. bhīrūṇāṃ bhītijanakaṃ śūrāṇāṃ harṣavardhanam. surāṇāṃ vismayakaraṃ duṣṭānāṃ prītivardhanam. adṛṣṭam aśrutaṃ kaiś cit sarvalokabhayaṃkaram.

ततो भीष्मं शांतनवं शरैः शतसहस्रशः। शाल्वराजो नरश्रेष्ठः समवाकिरद् आशुगैः। विव्याध च तदा भीष्मं वामपार्श्वे स्तनान्तरे। त्वरमाणस् त्वराकाले क्षत्रियर्षभसत्तमः।

tato bhīṣmaṃ śāṃtanavaṃ śaraiḥ śatasahasraśaḥ. śālvarājo naraśreṣṭhaḥ samavākirad āśugaiḥ. vivyādha ca tadā bhīṣmaṃ vāmapārśve stanāntare. tvaramāṇas tvarākāle kṣatriyarṣabhasattamaḥ.

पूर्वम् अभ्यर्दितं दृष्ट्वा भीष्मं शाल्वेन ते नृपाः। विस्मिताः समपद्यन्त साधु साध्व् इति चाब्रुवन्।

pūrvam abhyarditaṃ dṛṣṭvā bhīṣmaṃ śālvena te nṛpāḥ. vismitāḥ samapadyanta sādhu sādhv iti cābruvan.

लाघवं तस्य ते दृष्ट्वा संयुगे सर्वपार्थिवाः। अपूजयन्त संहृष्टा वाग्भिः शाल्वं नराधिपाः।

lāghavaṃ tasya te dṛṣṭvā saṃyuge sarvapārthivāḥ. apūjayanta saṃhṛṣṭā vāgbhiḥ śālvaṃ narādhipāḥ.

क्षत्रियाणां तदा वाचः श्रुत्वा परपुरंजयः। क्रुद्धः शांतनवो भीष्मस् तिष्ठ तिष्ठेत्य् अभाषत।

kṣatriyāṇāṃ tadā vācaḥ śrutvā parapuraṃjayaḥ. kruddhaḥ śāṃtanavo bhīṣmas tiṣṭha tiṣṭhety abhāṣata.

सारथिं चाब्रवीत् क्रुद्धो याहि यत्रैष पार्थिवः। यावद् एनं निहन्म्य् अद्य भुजंगम् इव पक्षिराट्। तद्वचः सारथिः श्रुत्वा यत्र शाल्वस् ततो ययौ। न भेतव्यं त्वया सूत तस्मात् साल्वनृपात्मजात्। पश्यतस् ते वधिष्यामि साल्वेशं पश्य मे बलम्। पतेत् त्वयि शरः कश् चिन् नाहं साल्वस्य शंतनुः।

sārathiṃ cābravīt kruddho yāhi yatraiṣa pārthivaḥ. yāvad enaṃ nihanmy adya bhujaṃgam iva pakṣirāṭ. tadvacaḥ sārathiḥ śrutvā yatra śālvas tato yayau. na bhetavyaṃ tvayā sūta tasmāt sālvanṛpātmajāt. paśyatas te vadhiṣyāmi sālveśaṃ paśya me balam. patet tvayi śaraḥ kaś cin nāhaṃ sālvasya śaṃtanuḥ.

ततो ऽस्त्रं वारुणं सम्यग् योजयाम् आस कौरवः। तेनाश्वांश् चतुरो ऽमृद्नाच् छाल्वराज्ञो नराधिप।

tato 'straṃ vāruṇaṃ samyag yojayām āsa kauravaḥ. tenāśvāṃś caturo 'mṛdnāc chālvarājño narādhipa.

अस्त्रैर् अस्त्राणि संवार्य शाल्वराज्ञः स कौरवः। भीष्मो नृपतिशार्दूल न्यवधीत् तस्य सारथिम्। अर्धचन्द्रेण बाणेन धनुश् चिच्छेद जह्नुजः। अस्त्रेण चाप्य् अथैकेन न्यवधीत् तुरगोत्तमान्। साल्वस् तु विरथो राजन् हताश्वो हतसारथिः। निक्षिप्य च धनुः श्रीमान् भूमौ तिष्ठद् अवाङ्मुखः।

astrair astrāṇi saṃvārya śālvarājñaḥ sa kauravaḥ. bhīṣmo nṛpatiśārdūla nyavadhīt tasya sārathim. ardhacandreṇa bāṇena dhanuś ciccheda jahnujaḥ. astreṇa cāpy athaikena nyavadhīt turagottamān. sālvas tu viratho rājan hatāśvo hatasārathiḥ. nikṣipya ca dhanuḥ śrīmān bhūmau tiṣṭhad avāṅmukhaḥ.

कन्याहेतोर् नरश्रेष्ठ भीष्मः शांतनवस् तदा। जित्वा विसर्जयाम् आस जीवन्तं नृपसत्तमम्। ततः शाल्वः स्वनगरं प्रययौ भरतर्षभ। स्वराज्यम् अन्वशाच् चैव धर्मेण नृपतिस् तदा।

kanyāhetor naraśreṣṭha bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā. jitvā visarjayām āsa jīvantaṃ nṛpasattamam. tataḥ śālvaḥ svanagaraṃ prayayau bharatarṣabha. svarājyam anvaśāc caiva dharmeṇa nṛpatis tadā.

राजानो ये च तत्रासन् स्वयंवरदिदृक्षवः। स्वान्य् एव ते ऽपि राष्ट्राणि जग्मुः परपुरंजय। ते वनानि च रम्याणि शैलांश् च सरितस् तथा। अतिक्रम्य च राजानः स्वं स्वं राज्यं प्रचक्रमुः। भीष्मः स्वयंवरे कन्या विजित्य कुरुसत्तमः।

rājāno ye ca tatrāsan svayaṃvaradidṛkṣavaḥ. svāny eva te 'pi rāṣṭrāṇi jagmuḥ parapuraṃjaya. te vanāni ca ramyāṇi śailāṃś ca saritas tathā. atikramya ca rājānaḥ svaṃ svaṃ rājyaṃ pracakramuḥ. bhīṣmaḥ svayaṃvare kanyā vijitya kurusattamaḥ.

एवं विजित्य ताः कन्या भीष्मः प्रहरतां वरः। निहत्याजौ नृपान् कांश् चित् कश् चिद् विद्राव्य सैनिकान्। यशः कीर्तिं बलं धैर्यं नृपाणाम् अपहृत्य च। प्रययौ हास्तिनपुरं यत्र राजा स कौरवः। भीष्मः शांतनवस् तदा। अतिक्रम्य च राजानः स्वं स्वं राज्यं प्रचक्रमुः। कुरुक्षेत्रं पुण्यतमं। विचित्रवीर्यो धर्मात्मा प्रशास्ति वसुधाम् इमाम्। यथा पितास्य कौरव्यः शंतनुर् नृपसत्तमः।

evaṃ vijitya tāḥ kanyā bhīṣmaḥ praharatāṃ varaḥ. nihatyājau nṛpān kāṃś cit kaś cid vidrāvya sainikān. yaśaḥ kīrtiṃ balaṃ dhairyaṃ nṛpāṇām apahṛtya ca. prayayau hāstinapuraṃ yatra rājā sa kauravaḥ. bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā. atikramya ca rājānaḥ svaṃ svaṃ rājyaṃ pracakramuḥ. kurukṣetraṃ puṇyatamaṃ. vicitravīryo dharmātmā praśāsti vasudhām imām. yathā pitāsya kauravyaḥ śaṃtanur nṛpasattamaḥ.

सो ऽचिरेणैव कालेन अत्यक्रामन् नराधिप। वनानि सरितश् चैव शैलांश् च विविधद्रुमान्।

so 'cireṇaiva kālena atyakrāman narādhipa. vanāni saritaś caiva śailāṃś ca vividhadrumān.

अक्षतः क्षपयित्वारीन् संख्ये ऽसंख्येयविक्रमः। आनयाम् आस काश्यस्य सुताः सागरगासुतः।

akṣataḥ kṣapayitvārīn saṃkhye 'saṃkhyeyavikramaḥ. ānayām āsa kāśyasya sutāḥ sāgaragāsutaḥ.

स्नुषा इव स धर्मात्मा भगिन्य इव चानुजाः। यथा दुहितरश् चैव प्रतिगृह्य ययौ कुरून्। आनिन्ये स महाबाहुर् भ्रातुः प्रियचिकीर्षया।

snuṣā iva sa dharmātmā bhaginya iva cānujāḥ. yathā duhitaraś caiva pratigṛhya yayau kurūn. āninye sa mahābāhur bhrātuḥ priyacikīrṣayā.

ताः सर्वा गुणसंपन्ना भ्राता भ्रात्रे यवीयसे। भीष्मो विचित्रवीर्याय प्रददौ विक्रमाहृताः।

tāḥ sarvā guṇasaṃpannā bhrātā bhrātre yavīyase. bhīṣmo vicitravīryāya pradadau vikramāhṛtāḥ.

सतां धर्मेण धर्मज्ञः कृत्वा कर्मातिमानुषम्। भ्रातुर् विचित्रवीर्यस्य विवाहायोपचक्रमे। सत्यवत्या सह मिथः कृत्वा निश्चयम् आत्मवान्।

satāṃ dharmeṇa dharmajñaḥ kṛtvā karmātimānuṣam. bhrātur vicitravīryasya vivāhāyopacakrame. satyavatyā saha mithaḥ kṛtvā niścayam ātmavān.

विवाहं कारयिष्यन्तं भीष्मं काशिपतेः सुता। ज्येष्ठा तासाम् इदं वाक्यम् अब्रवीद् ध सती तदा।

vivāhaṃ kārayiṣyantaṃ bhīṣmaṃ kāśipateḥ sutā. jyeṣṭhā tāsām idaṃ vākyam abravīd dha satī tadā.

मया सौभपतिः पूर्वं मनसाभिवृतः पतिः। तेन चास्मि वृता पूर्वम् एष कामश् च मे पितुः।

mayā saubhapatiḥ pūrvaṃ manasābhivṛtaḥ patiḥ. tena cāsmi vṛtā pūrvam eṣa kāmaś ca me pituḥ.

मया वरयितव्यो ऽभूच् छाल्वस् तस्मिन् स्वयंवरे। एतद् विज्ञाय धर्मज्ञ ततस् त्वं धर्मम् आचर।

mayā varayitavyo 'bhūc chālvas tasmin svayaṃvare. etad vijñāya dharmajña tatas tvaṃ dharmam ācara.

एवम् उक्तस् तया भीष्मः कन्यया विप्रसंसदि। चिन्ताम् अभ्यगमद् वीरो युक्तां तस्यैव कर्मणः। अन्यासक्ता त्व् इयं कन्या ज्येष्ठा क्षात्रे मया जिता। वाचा दत्ता मनोदत्ता कृतमङ्गलवाचना। निर्दिष्टा तु परस्यैव सा त्याज्या परचिन्तनी। इत्य् उक्त्वा चानुमान्यैव भ्रातरं स्ववशानुगम्।

evam uktas tayā bhīṣmaḥ kanyayā viprasaṃsadi. cintām abhyagamad vīro yuktāṃ tasyaiva karmaṇaḥ. anyāsaktā tv iyaṃ kanyā jyeṣṭhā kṣātre mayā jitā. vācā dattā manodattā kṛtamaṅgalavācanā. nirdiṣṭā tu parasyaiva sā tyājyā paracintanī. ity uktvā cānumānyaiva bhrātaraṃ svavaśānugam.

स विनिश्चित्य धर्मज्ञो ब्राह्मणैर् वेदपारगैः। अनुजज्ञे तदा ज्येष्टाम् अम्बां काशिपतेः सुताम्।

sa viniścitya dharmajño brāhmaṇair vedapāragaiḥ. anujajñe tadā jyeṣṭām ambāṃ kāśipateḥ sutām.

अम्बिकाम्बालिके भार्ये प्रादाद् भ्रात्रे यवीयसे। भीष्मो विचित्रवीर्याय विधिदृष्टेन कर्मणा।

ambikāmbālike bhārye prādād bhrātre yavīyase. bhīṣmo vicitravīryāya vidhidṛṣṭena karmaṇā.

तयोः पाणिं गृहीत्वा स रूपयौवनदर्पितः। विचित्रवीर्यो धर्मात्मा कामात्मा समपद्यत। विचित्रवीर्यः। भीष्मः। वैशंपायनः। अम्बा। वैशंपायनः। अम्बा। यज्ञसेनः। वैशंपायनः। अम्बा। वैशंपायनः। वैशंपायनः। नैनाम् ऐच्छत् कथं चन। अम्बाम् अन्यस्य कीर्त्यन्तीम् अब्रवीच् चारुदर्शनाम्। प्रत्यक्षफल एवैष कामो ऽसाधुर् निरर्थकः। परतन्त्रोपभोगे माम् आर्य नायोक्तुम् अर्हसि। प्रतिष्ठितः शंतनोर् वै तात यस्य त्वम् अन्वयः। अकामवृत्तो धर्मात्मन् साधु मन्ये मतं तव। इत्य् उक्त्वाम्बां समालोक्य विधिवद् वाक्यम् अब्रवीत्। विसृष्टा ह्य् असि गच्छ त्वं यथाकामम् अनिन्दिते। नानियोज्ये समर्थो ऽहं नियोक्तुं भ्रातरं प्रियम्। अन्यभावगतां चापि को नारीं वासयेद् गृहे। अतस् त्वां न नियोक्ष्यामि अन्यकामासि गम्यताम्। अहम् अप्य् ऊर्ध्वरेता वै निवृत्तो दारकर्मणि। न संबन्धस् तद् आवाभ्यां भविता वै कथं चन। इत्य् उक्ता सा गता तत्र सखीभिः परिवारिता। निर्दिष्टा हि शनै राजन् साल्वराजपुरं प्रति। अथाम्बा साल्वम् आगम्य साब्रवीन् मनसा वृता। पुरा निर्दिष्टभावा त्वाम् आगतास्मि वरानन। देवव्रतं समुत्सृज्य सानुजं भरतर्षभम्। प्रतिगृह्णीष्व भद्रं ते विधिवन् मां समुद्यताम्। तयैवम् उक्तः साल्वो ऽपि प्रहसन्न् इदम् अब्रवीत्। निर्जितासीह भीष्मेण मां विनिर्जित्य राजसु। अन्येन निर्जितां भद्रे विसृष्टां तेन चालयात्। न गृह्णामि वरारोहे तत्र चैव तु गम्यताम्। इत्य् उक्ता सा समागम्य भीष्मं पुनर् अथाब्रवीत्। अम्बाब्रवीत् ततो भीष्मं त्वयाहं सहसा हृता। क्षत्रधर्मम् अवेक्षस्व त्वं भर्ता मम धर्मतः। यां यः स्वयंवरे कन्यां निर्जयेच् छौर्यसंपदा। राज्ञः सर्वान् विनिर्जित्य स ताम् उद्वाहयेद् ध्रुवम्। अतस् त्वम् एव भर्ता मे त्वयाहं निर्जिता यतः। तस्माद् वहस्व मां भीष्म निर्जितां संसदि त्वया। ऊर्ध्वरेता ह्य् अहम् इति प्रत्युवाच पुनः पुनः। भीष्मं सा चाब्रवीद् अम्बा यथाजैषीस् तथा कुरु। एवम् अन्वगमद् भीष्मं षट् समाः पुष्करेक्षणा। ऊर्ध्वरेतास् त्व् अहं भद्रे विवाहविमुखो ऽभवम्। तम् एव साल्वं गच्छ त्वं यः पुरा मनसा वृतः। अन्यसक्तं किमर्थं त्वम् आत्मानम् अवदः पुरा। अन्यसक्तां वधूं कन्यां वासयेत् स्वगृहे न हि। नाहम् उद्वाहयिष्ये त्वां मम भ्रात्रे यवीयसे। विचित्रवीर्याय शुभे यथेष्टं गम्यताम् इति। भूयः साल्वं समभ्येत्य राजन् गृह्णीष्व माम् इति। नाहं गृह्णाम्य् अन्यजिताम् इति साल्वनिराकृता। ऊर्ध्वरेतास् त्व् अहम् इति भीष्मेण च निराकृता। अम्बा भीष्मं पुनः साल्वं भीष्मं साल्वं पुनः पुनः। गमनागमनेनैवम् अनैषीत् षट् समा नृप। अश्रुभिर् भूमिम् उक्षन्ती शोचन्ती सा मनस्विनी। पीनोन्नतकुचद्वन्द्वा विशालजघनेक्षणा। श्रोणीभरालसगमा राकाचन्द्रनिभानना। वर्षत्कादम्बिनीमूर्ध्नि स्फुरन्ती चञ्चलेव सा। सा ततो द्वादश समा बाहुदामभितो नदीम्। पार्श्वे हिमवतो रम्ये तपो घोरं समाददे। संक्षिप्तकरणा तत्र तप आस्थाय सुव्रता। पादाङ्गुष्ठेन सातिष्ठद् अकम्पन्त ततः सुराः। तस्यास् तत् तु तपो दृष्ट्वा सुराणां क्षोभकारकम्। विस्मितश् चैव हृष्टश् च तस्यानुग्रहबुद्धिमान्। अनन्तसेनो भगवान् कुमारो वरदः प्रभुः। मानयन् राजपुत्रीं तां ददौ तस्यै शुभां स्रजम्। एषा पुष्करिणी दिव्या यथावत् समुपस्थिता। अम्बे त्वच्छोकशमनी माला भुवि भविष्यति। एतां चैव मया दत्तां मालां यो धारयिष्यति। सो ऽस्य भीष्मस्य निधने कारणं वै भविष्यति। अन्यपूर्वेति मां साल्वो नाभिनन्दति बालिशः। साहं धर्माच् च कामाच् च विहीना शोकधारिणी। अपतिः क्षत्रियान् सर्वान् आक्रन्दामि समन्ततः। इयं वः क्षत्रिया माला या भीष्मं निहनिष्यति। अहं च भार्या तस्य स्यां यो भीष्मं घातयिष्यति। तस्याश् चङ्क्रम्यमाणायाः समाः पञ्च गताः पराः। नाभवच् छरणं कश् चित् क्षत्रियो भीष्मजाद् भयात्। अगच्छत् सोमकं साम्बा पाञ्चालेषु यशस्विनम्। सत्यसंधं महेष्वासं सत्यधर्मपरायणम्। सा सभाद्वारम् आगम्य पाञ्चालैर् अभिरक्षितम्। पाञ्चालराजम् आक्रन्दत् प्रगृह्य सुभुजा भुजौ। भीष्मेण हन्यमानां मां मज्जन्तीम् इव च ह्रदे। यज्ञसेनाभिधावेह पाणिम् आलम्ब्य चेश्वर। तेन मे सर्वधर्माश् च रतिभोगाश् च केवलाः। उभौ च लोकौ कीर्तिश् च समूलौ सफलौ हृतौ। क्रोशन्त्य् एवं न विन्दामि राजन्यं शरणं क्व चित्। किं नु निःक्षत्रियो लोको यत्रानाथो ऽवसीदति। समागम्य तु राजानो मयोक्ता राजसत्तमाः। इक्ष्वाकूणां तु ये वृद्धाः पाञ्चालानां च ये वराः। त्वत्प्रसादाद् विवाहे ऽस्मिन् मा धर्मो मा पराजयेत्। प्रसीद यज्ञसेनेह गतिर् मे भव सोमक। जानामि त्वां बोधयामि राजपुत्रि विशेषतः। यथाशक्ति यथाधर्मं बलं संधारयाम्य् अहम्। अन्यस्मात् पार्थिवाद् यत् ते भयं स्यात् पार्थिवात्मजे। तस्यापनयने हेतुं संविधातुम् अहं प्रभुः। न हि शांतनवस्याहं महास्त्रस्य प्रहारिणः। ईश्वरः क्षत्रियाणां हि बलं धर्मो ऽनुवर्तते। सा साधु व्रज कल्याणि न मां भीष्मो दहेद् बलात्। न हि भीष्माद् अहं धर्मं शक्तो दातुं कथं चन। इत्य् उक्ता स्रजम् आसज्य द्वारि राज्ञो व्यपाद्रवत्। व्युदस्तां सर्वलोकेषु तपसा संशितव्रताम्। ताम् अन्वगच्छद् द्रुपदः सान्त्वं जल्पन् पुनः पुनः। स्रजं गृहाण कल्याणि न नो वैरं प्रसञ्जय। एवम् एव त्वया कार्यम् इति स्म प्रतिकाङ्क्षते। न तु तस्यान्यथा भावो दैवम् एतद् अमानुषम्। यश् चैनां स्रजम् आदाय स्वयं वै प्रतिमोक्षते। स भीष्मं समरे हन्ता मम धर्मप्रणाशनम्। तां स्रजं द्रुपदो राजा कं चित् कालं ररक्ष सः। ततो विस्रम्भम् आस्थाय तूष्णीम् एताम् उपैक्षत। तां शिखण्डिन्य् अबध्नात् तु बाला पितुर् अवज्ञया। तां पिता त्व् अत्यजच् छीघ्रं त्रस्तो भीष्मस्य किल्बिषात्। इषीकं ब्राह्मणं भीता साभ्यगच्छत् तपस्विनम्। गङ्गाद्वारि तपस्यन्तं तुष्टिहेतोस् तपस्विनी। उपचाराभितुष्टस् ताम् अब्रवीद् ऋषिसत्तमः। गङ्गाद्वारे विभजनं भविता नचिराद् इव। तत्र गन्धर्वराजानं तुम्बुरुं प्रियदर्शनम्। आराधयितुम् ईहस्व सम्यक् परिचरस्व तम्। अहम् अप्य् अत्र साचिव्यं कर्तास्मि तव शोभने। तं तदाचर भद्रं ते स ते श्रेयो विधास्यति। ततो विभजनं तत्र गन्धर्वाणाम् अवर्तत। तत्र द्वाव् अवशिष्येतां गन्धर्वाव् अमितौजसौ। तयोर् एकः समीक्ष्यैनां स्त्रीबुभूषुर् उवाच ह। इदं गृह्णीष्व पुंलिङ्गं वृणे स्त्रीलिङ्गम् एव ते। नियमं चक्रतुस् तत्र स्त्री पुमांश् चैव ताव् उभौ। ततः पुमान् समभवच् छिखण्डी परवीरहा। स्त्री भूत्वा ह्य् अपचक्राम स गन्धर्वो मुदान्वितः। लब्ध्वा तु महतीं प्रीतिं याज्ञसेनिर् महायशाः। ततो बुद्बुदकं गत्वा पुनर् अस्त्राणि सो ऽकरोत्। तत्र चास्त्राणि दिव्यानि कृत्वा स सुमहाद्युतिः। स्वदेशम् अभिसंपेदे पाञ्चालं कुरुनन्दन। सो ऽभिवाद्य पितुः पादौ महेष्वासः कृताञ्जलिः। उवाच भवता भीष्मान् न भेतव्यं कथं चन। अम्बायां निर्गतायां तु भीष्मः शांतनवस् तदा। न्यायेन कारयाम् आस राज्ञो वैवाहिकीं क्रियाम्। अम्बिकाम्बालिके चैव परिणीयाग्निसंनिधौ।

tayoḥ pāṇiṃ gṛhītvā sa rūpayauvanadarpitaḥ. vicitravīryo dharmātmā kāmātmā samapadyata. vicitravīryaḥ. bhīṣmaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. ambā. vaiśaṃpāyanaḥ. ambā. yajñasenaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. ambā. vaiśaṃpāyanaḥ. vaiśaṃpāyanaḥ. nainām aicchat kathaṃ cana. ambām anyasya kīrtyantīm abravīc cārudarśanām. pratyakṣaphala evaiṣa kāmo 'sādhur nirarthakaḥ. paratantropabhoge mām ārya nāyoktum arhasi. pratiṣṭhitaḥ śaṃtanor vai tāta yasya tvam anvayaḥ. akāmavṛtto dharmātman sādhu manye mataṃ tava. ity uktvāmbāṃ samālokya vidhivad vākyam abravīt. visṛṣṭā hy asi gaccha tvaṃ yathākāmam anindite. nāniyojye samartho 'haṃ niyoktuṃ bhrātaraṃ priyam. anyabhāvagatāṃ cāpi ko nārīṃ vāsayed gṛhe. atas tvāṃ na niyokṣyāmi anyakāmāsi gamyatām. aham apy ūrdhvaretā vai nivṛtto dārakarmaṇi. na saṃbandhas tad āvābhyāṃ bhavitā vai kathaṃ cana. ity uktā sā gatā tatra sakhībhiḥ parivāritā. nirdiṣṭā hi śanai rājan sālvarājapuraṃ prati. athāmbā sālvam āgamya sābravīn manasā vṛtā. purā nirdiṣṭabhāvā tvām āgatāsmi varānana. devavrataṃ samutsṛjya sānujaṃ bharatarṣabham. pratigṛhṇīṣva bhadraṃ te vidhivan māṃ samudyatām. tayaivam uktaḥ sālvo 'pi prahasann idam abravīt. nirjitāsīha bhīṣmeṇa māṃ vinirjitya rājasu. anyena nirjitāṃ bhadre visṛṣṭāṃ tena cālayāt. na gṛhṇāmi varārohe tatra caiva tu gamyatām. ity uktā sā samāgamya bhīṣmaṃ punar athābravīt. ambābravīt tato bhīṣmaṃ tvayāhaṃ sahasā hṛtā. kṣatradharmam avekṣasva tvaṃ bhartā mama dharmataḥ. yāṃ yaḥ svayaṃvare kanyāṃ nirjayec chauryasaṃpadā. rājñaḥ sarvān vinirjitya sa tām udvāhayed dhruvam. atas tvam eva bhartā me tvayāhaṃ nirjitā yataḥ. tasmād vahasva māṃ bhīṣma nirjitāṃ saṃsadi tvayā. ūrdhvaretā hy aham iti pratyuvāca punaḥ punaḥ. bhīṣmaṃ sā cābravīd ambā yathājaiṣīs tathā kuru. evam anvagamad bhīṣmaṃ ṣaṭ samāḥ puṣkarekṣaṇā. ūrdhvaretās tv ahaṃ bhadre vivāhavimukho 'bhavam. tam eva sālvaṃ gaccha tvaṃ yaḥ purā manasā vṛtaḥ. anyasaktaṃ kimarthaṃ tvam ātmānam avadaḥ purā. anyasaktāṃ vadhūṃ kanyāṃ vāsayet svagṛhe na hi. nāham udvāhayiṣye tvāṃ mama bhrātre yavīyase. vicitravīryāya śubhe yatheṣṭaṃ gamyatām iti. bhūyaḥ sālvaṃ samabhyetya rājan gṛhṇīṣva mām iti. nāhaṃ gṛhṇāmy anyajitām iti sālvanirākṛtā. ūrdhvaretās tv aham iti bhīṣmeṇa ca nirākṛtā. ambā bhīṣmaṃ punaḥ sālvaṃ bhīṣmaṃ sālvaṃ punaḥ punaḥ. gamanāgamanenaivam anaiṣīt ṣaṭ samā nṛpa. aśrubhir bhūmim ukṣantī śocantī sā manasvinī. pīnonnatakucadvandvā viśālajaghanekṣaṇā. śroṇībharālasagamā rākācandranibhānanā. varṣatkādambinīmūrdhni sphurantī cañcaleva sā. sā tato dvādaśa samā bāhudāmabhito nadīm. pārśve himavato ramye tapo ghoraṃ samādade. saṃkṣiptakaraṇā tatra tapa āsthāya suvratā. pādāṅguṣṭhena sātiṣṭhad akampanta tataḥ surāḥ. tasyās tat tu tapo dṛṣṭvā surāṇāṃ kṣobhakārakam. vismitaś caiva hṛṣṭaś ca tasyānugrahabuddhimān. anantaseno bhagavān kumāro varadaḥ prabhuḥ. mānayan rājaputrīṃ tāṃ dadau tasyai śubhāṃ srajam. eṣā puṣkariṇī divyā yathāvat samupasthitā. ambe tvacchokaśamanī mālā bhuvi bhaviṣyati. etāṃ caiva mayā dattāṃ mālāṃ yo dhārayiṣyati. so 'sya bhīṣmasya nidhane kāraṇaṃ vai bhaviṣyati. anyapūrveti māṃ sālvo nābhinandati bāliśaḥ. sāhaṃ dharmāc ca kāmāc ca vihīnā śokadhāriṇī. apatiḥ kṣatriyān sarvān ākrandāmi samantataḥ. iyaṃ vaḥ kṣatriyā mālā yā bhīṣmaṃ nihaniṣyati. ahaṃ ca bhāryā tasya syāṃ yo bhīṣmaṃ ghātayiṣyati. tasyāś caṅkramyamāṇāyāḥ samāḥ pañca gatāḥ parāḥ. nābhavac charaṇaṃ kaś cit kṣatriyo bhīṣmajād bhayāt. agacchat somakaṃ sāmbā pāñcāleṣu yaśasvinam. satyasaṃdhaṃ maheṣvāsaṃ satyadharmaparāyaṇam. sā sabhādvāram āgamya pāñcālair abhirakṣitam. pāñcālarājam ākrandat pragṛhya subhujā bhujau. bhīṣmeṇa hanyamānāṃ māṃ majjantīm iva ca hrade. yajñasenābhidhāveha pāṇim ālambya ceśvara. tena me sarvadharmāś ca ratibhogāś ca kevalāḥ. ubhau ca lokau kīrtiś ca samūlau saphalau hṛtau. krośanty evaṃ na vindāmi rājanyaṃ śaraṇaṃ kva cit. kiṃ nu niḥkṣatriyo loko yatrānātho 'vasīdati. samāgamya tu rājāno mayoktā rājasattamāḥ. ikṣvākūṇāṃ tu ye vṛddhāḥ pāñcālānāṃ ca ye varāḥ. tvatprasādād vivāhe 'smin mā dharmo mā parājayet. prasīda yajñaseneha gatir me bhava somaka. jānāmi tvāṃ bodhayāmi rājaputri viśeṣataḥ. yathāśakti yathādharmaṃ balaṃ saṃdhārayāmy aham. anyasmāt pārthivād yat te bhayaṃ syāt pārthivātmaje. tasyāpanayane hetuṃ saṃvidhātum ahaṃ prabhuḥ. na hi śāṃtanavasyāhaṃ mahāstrasya prahāriṇaḥ. īśvaraḥ kṣatriyāṇāṃ hi balaṃ dharmo 'nuvartate. sā sādhu vraja kalyāṇi na māṃ bhīṣmo dahed balāt. na hi bhīṣmād ahaṃ dharmaṃ śakto dātuṃ kathaṃ cana. ity uktā srajam āsajya dvāri rājño vyapādravat. vyudastāṃ sarvalokeṣu tapasā saṃśitavratām. tām anvagacchad drupadaḥ sāntvaṃ jalpan punaḥ punaḥ. srajaṃ gṛhāṇa kalyāṇi na no vairaṃ prasañjaya. evam eva tvayā kāryam iti sma pratikāṅkṣate. na tu tasyānyathā bhāvo daivam etad amānuṣam. yaś caināṃ srajam ādāya svayaṃ vai pratimokṣate. sa bhīṣmaṃ samare hantā mama dharmapraṇāśanam. tāṃ srajaṃ drupado rājā kaṃ cit kālaṃ rarakṣa saḥ. tato visrambham āsthāya tūṣṇīm etām upaikṣata. tāṃ śikhaṇḍiny abadhnāt tu bālā pitur avajñayā. tāṃ pitā tv atyajac chīghraṃ trasto bhīṣmasya kilbiṣāt. iṣīkaṃ brāhmaṇaṃ bhītā sābhyagacchat tapasvinam. gaṅgādvāri tapasyantaṃ tuṣṭihetos tapasvinī. upacārābhituṣṭas tām abravīd ṛṣisattamaḥ. gaṅgādvāre vibhajanaṃ bhavitā nacirād iva. tatra gandharvarājānaṃ tumburuṃ priyadarśanam. ārādhayitum īhasva samyak paricarasva tam. aham apy atra sācivyaṃ kartāsmi tava śobhane. taṃ tadācara bhadraṃ te sa te śreyo vidhāsyati. tato vibhajanaṃ tatra gandharvāṇām avartata. tatra dvāv avaśiṣyetāṃ gandharvāv amitaujasau. tayor ekaḥ samīkṣyaināṃ strībubhūṣur uvāca ha. idaṃ gṛhṇīṣva puṃliṅgaṃ vṛṇe strīliṅgam eva te. niyamaṃ cakratus tatra strī pumāṃś caiva tāv ubhau. tataḥ pumān samabhavac chikhaṇḍī paravīrahā. strī bhūtvā hy apacakrāma sa gandharvo mudānvitaḥ. labdhvā tu mahatīṃ prītiṃ yājñasenir mahāyaśāḥ. tato budbudakaṃ gatvā punar astrāṇi so 'karot. tatra cāstrāṇi divyāni kṛtvā sa sumahādyutiḥ. svadeśam abhisaṃpede pāñcālaṃ kurunandana. so 'bhivādya pituḥ pādau maheṣvāsaḥ kṛtāñjaliḥ. uvāca bhavatā bhīṣmān na bhetavyaṃ kathaṃ cana. ambāyāṃ nirgatāyāṃ tu bhīṣmaḥ śāṃtanavas tadā. nyāyena kārayām āsa rājño vaivāhikīṃ kriyām. ambikāmbālike caiva pariṇīyāgnisaṃnidhau.

ते चापि बृहती श्यामे नीलकुञ्चितमूर्धजे। रक्ततुङ्गनखोपेते पीनश्रोणिपयोधरे।

te cāpi bṛhatī śyāme nīlakuñcitamūrdhaje. raktatuṅganakhopete pīnaśroṇipayodhare.

आत्मनः प्रतिरूपो ऽसौ लब्धः पतिर् इति स्थिते। विचित्रवीर्यं कल्याणं पूजयाम् आसतुस् तु ते। अन्योन्यं प्रीतिसक्ते च एकभावाव् इव स्थिते।

ātmanaḥ pratirūpo 'sau labdhaḥ patir iti sthite. vicitravīryaṃ kalyāṇaṃ pūjayām āsatus tu te. anyonyaṃ prītisakte ca ekabhāvāv iva sthite.

स चाश्विरूपसदृशो देवसत्त्वपराक्रमः। सर्वासाम् एव नारीणां चित्तप्रमथनो ऽभवत्।

sa cāśvirūpasadṛśo devasattvaparākramaḥ. sarvāsām eva nārīṇāṃ cittapramathano 'bhavat.

ताभ्यां सह समाः सप्त विहरन् पृथिवीपतिः। विचित्रवीर्यस् तरुणो यक्ष्माणं समपद्यत।

tābhyāṃ saha samāḥ sapta viharan pṛthivīpatiḥ. vicitravīryas taruṇo yakṣmāṇaṃ samapadyata.

सुहृदां यतमानानाम् आप्तैः सह चिकित्सकैः। जगामास्तम् इवादित्यः कौरव्यो यमसादनम्। धर्मात्मा स तु गाङ्गेयश् चिन्ताशोकपरायणः।

suhṛdāṃ yatamānānām āptaiḥ saha cikitsakaiḥ. jagāmāstam ivādityaḥ kauravyo yamasādanam. dharmātmā sa tu gāṅgeyaś cintāśokaparāyaṇaḥ.

प्रेतकार्याणि सर्वाणि तस्य सम्यग् अकारयत्। राज्ञो विचित्रवीर्यस्य सत्यवत्या मते स्थितः। ऋत्विग्भिः सहितो भीष्मः सर्वैश् च कुरुपुंगवैः।

pretakāryāṇi sarvāṇi tasya samyag akārayat. rājño vicitravīryasya satyavatyā mate sthitaḥ. ṛtvigbhiḥ sahito bhīṣmaḥ sarvaiś ca kurupuṃgavaiḥ.

Project अर्थ (Artha): X, yashbonde.com, LinkedIn. See Sources

Loading adhyay...

Project Home / Contents